- آغاز فعالیت های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد به سال 1374 برمی گردد که تاکنون 4258 سازه آبخیزداری در قالب چهار طرح شامل 4000 بند کوتاه با مشارکت مردم، 258 سازه آبخیزداری از محل اعتبارات ملی و استانی، یک سازه آبخیزداری با خودیاری 100% خیرین و همچنین 3700 هکتار عملیات بیومکانیک اجرا شده است.
- از جمله نتایج فعالیت های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد می توان به استحصال اراضی و ایجاد بستر مناسب کشت در 2600 هکتار از اراضی منطقه، تولید 12 تن سیر در سال، تولید 30 تن خرما در سال، تولید 8 تن مرکبات و محصولات باغی در سال، مهار 20 هزار مترمکعب رسوبات در سال، استحصال 15 هزار مترمکعب آب در سال، کاهش سالانه فرسایش خاک و مهار رسوب در سطح 75 هزار هکتار و پیشگیری و مهار سیل سالانه در سطح 52 هزار هکتار اشاره کرد.
- اجرای فعالیت های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد، زمینه کمک به اشتغال 810 خانوار و بهبود معیشت بیش از 5670 نفر از ساکنان این منطقه را فراهم نموده است.
- کوهستانی بودن، کم توانی زمین، شرایط نامطلوب اقلیمی، ناهمواری طبیعی و بارش های نامنظم و پراکنده، ضرورت فرآیند آبخیزداری را به عنوان بهترین، مؤثرترین و کم هزینه ترین راهکار هدایت و ذخیره منابع آبی و حفاظت از خاک منطقه بشاگرد، دو چندان می کند.
پژوهش خبری صدا و سیما: وقتی صحبت از بشاگرد می شود، بیش از هر چیز خانه های کپری، فقر و محرومیت این منطقه در ذهن متبادر می شود؛ چراکه همیشه از این شهرستان به عنوان یکی از محرومترین مناطق استان هرمزگان و حتی کشور نیز نام برده می شود. بشاگرد که تا سال 1385 بخشی از شهرستان جاسک بود و از آن سال به بعد به شهرستان ارتقاء یافت، بالغ بر 40 هزار نفر جمعیت دارد که تنها 3% آن جمعیت شهر نشین و مابقی روستاییان، با مجموع با نرخ بیکاری 53% می باشند. این منطقه با وسعت 874،045 هکتار، کوهستانی و تپه ماهوری و دارای آب و هوایی گرم و خشک است. یکی از مشکلاتی که همواره ساکنان این شهرستان با آن مواجه هستند کمبود آب، چه در بخش کشاورزی و چه در بخش شرب بوده است که این موضوع همواره زندگی ساکنان این منطقه را با بروز پدیده هایی همچون خشکسالی، سیلاب ها و همچنین نبود دسترسی به منابع آب سالم و کافی در معرض تهدید قرار داده است. اما در حال حاضر، با فعالیت های آبخیزداری که اکثراً با مشارکت خیرین و مردم محلی صورت می گیرد، شرایط این شهرستان در حال تغییر است و استحصال و بهره برداری مناسب آب، باعث شده علاوه بر حفاظت از آب و خاک این منطقه، رونق و آبادانی و امید به زندگی نیز در انتظار ساکنان این شهرستان باشد. بر این اساس، به دلیل اهمیت آبخیزداری با توجه به سیل خیز بودن، خطر فرسایش خاک و منابع محدود آب در این منطقه، آنچه در ادامه خواهد آمد به فعالیت های آبخیزداری و نتایج آن در شهرستان بشاگرد اختصاص خواهد داشت.
وضعیت حوزه های آبخیز شهرستان بشاگرد
شهرستان بشاگرد دربرگیرنده 3 حوزه آبخیز اصلی استان شامل جگین، گابریک و سدیچ و تعدادی حوزه فرعی آبخیز طابق جدول و شکل ذیل است، که از ارتفاعات بشاگرد سرچشمه گرفته و با عبور از منطقه جاسک به دریای عمان تخلیه می شوند.
با توجه به وضع توپوگرافی، اقلیم و بارش، این منطقه سیل خیز و به علت گسترش تشکیلات زمین شناسی مارن های مکران حساس به فرسایش خاک می باشد. همچنین، به دلیل کوهستانی بودن منطقه، اراضی مسطح و قابل کشت بسیار کم بوده و اغلب به حاشیه رودخانه ها و اراضی ایجاد شده در پشت بندهای احداث شده در آبراهه ها محدود می باشد. به علت شرایط خاص زمین شناسی و بالا بودن سنگ بستر نیز، سفره های آب زیرزمینی محدود بوده و اغلب منابع آب، آبراهه هاست که به صورت زه آب و چشمه ها می باشد و در فصول گرم و سال های کم بارش به راحتی خشک شده و منطقه را با بحران آب مواجه می سازد. به همین دلیل، انجام فعالیت های آبخیزداری یکی از مهم ترین اقداماتی است که می توان در جهت حفاظت و هدایت منابع آبی این منطقه به عمل آورد.
وضع اقلیمی و بارندگی ها در بشاگرد
در منطقه بشاگرد عموم بارش های جوی، باران است که معمولاً در اثر وزش بادهای بارانزایی است که از غرب و جنوب غرب و جنوب می وزد. میزان متوسط بارندگی در منطقه حدود 219 میلیمتر در سال است که دامنه تغییرات آن از 84 تا 284 میلیمتر در سال نوسان دارد و این رقم یکی از علائم مناطق خشک و کم باران محسوب می شود.
در زمینه زمان بارش نیز، دو دوره بارش زمستانی و تابستانی وجود دارد که دوره اول در مقایسه دوره دوم پرباران و طولانی تر است و تقریباً از اواسط پاییز شروع و در آغاز بهار پایان مییابد. در این دوره بارش ها معمولاً بیشتر از پنج میلیمتر است که با توجه به شیب زیاد زمین، نفوذناپذیری جنس خاک و نبود مراتع و فضای سبز، عموماً به صورت سیلاب از منطقه خارج و به دریای عمان می ریزد. دوره بعدی بارش که نامنظم و کم باران است در آغاز تابستان شروع و معمولاً با یک تا چهار بارش پایان می یابد. با توجه به این مطالب در دوره گرم سال که بیشترین نیاز آبی در منطقه وجود دارد، کمترین میزان بارش دریافت می شود. این وضعیت مسائل عدیده ای را از جهت کمبود آب پدیدار می سازد.
به طور کلی می توان گفت، 76 درصد کل بارش سالیانه در زمستان، 15 درصد در پاییز و 6 درصد در بهار ریزش می کند که به علت کوهستانی بودن اکثر آب حاصل از بارش، در سطح منطقه جاری و سهم بشاگردیان از این نزولات تنها شسته شدن خاک و فرار خاک مرغوب کشاورزی به دریای عمان است.
همچنین، حدود 90 درصد از اراضی منطقه بشاگرد کوه های خشک و سنگلاخی است که نه تنها کمتر بوته و گیاهی در آن می روید، بلکه در اثر بارش های ناگهانی، غیرمنظم و سیلابی هر آن چه سنگ و آبرفت قابل حرکت باشد، از کوه ها جدا و به صورت سیل در دره ها و دامنه ها جاری می گردد.
پوشش گیاهی منطقه نیز به دو بخش مرتع و جنگل تقسیم می شود. تراکم پوشش گیاهی مراتع در دره ها، بستر و حاشیه رودخانه ها و جویبارهای فصلی و دائمی بیشتر، و با حرکت به طرف ارتفاعات کمتر می شود. همچنین، پوشش گیاهی مراتع منطقه را عموماً خارگون، کنار، بادام، کهور، گر، کلاه میرحسن و ... تشکیل می دهند و اصولاً رویشگاه های مناسبی در این منطقه وجود ندارد؛ چرا که با توجه به ضخامت کم لایه خاک یا وجود قلوه سنگ در بستر رودخانه ها و یا وجود خاک های نامناسب و شور و قلیایی و ... زمینه مناسبی جهت پوشش گیاهی مناسب مراتع فراهم نیست و به همین دلیل، نوع مراتع در بشاگرد بسیار فقیر و اکثریت قریب به اتفاق آن را مراتع درجه سه تشکیل می دهد. بر این اساس، می توان نتیجه گرفت کوهستانی بودن منطقه، کم توانی زمین، شرایط نامطلوب اقلیمی، ناهمواری طبیعی و بارش های نامنظم و پراکنده، ضرورت فرآیند آبخیزداری را به عنوان بهترین، مؤثرترین و کم هزینه ترین راهکار به منظور هدایت و ذخیره منابع آبی و حفاظت از خاک این منطقه، دو چندان می کند.
نتایج حاصل از فعالیت های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد
آغاز فعالیت های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد به سال 1374 برمی گردد که تاکنون 4258 سازه آبخیزداری در قالب چهار طرح شامل 4000 بند کوتاه با مشارکت مردم، 258 سازه آبخیزداری از محل اعتبارات ملی و استانی، یک سازه آبخیزداری با خودیاری 100% خیرین و همچنین 3700 هکتار عملیات بیومکانیک اجرا شده و نتایج ذیل را به دنبال داشته است:
- استحصال اراضی و ایجاد بستر مناسب کشت در 2600 هکتار از اراضی منطقه
- تولید 12 تن سیر در سال
- تولید 30 تن خرما در سال
- تولید 8 تن مرکبات و محصولات باغی در سال
- مهار 20 هزار مترمکعب رسوبات در سال
- استحصال 15 هزار مترمکعب آب در سال
- کاهش سالانه فرسایش خاک و مهار رسوب در سطح75000 هکتار
- پیشگیری و مهار سیل سالانه در سطح 52000 هکتار
همچنین، اجرای فعالیت های آبخیزداری در این شهرستان علاوه بر نتایج فوق، زمینه کمک به اشتغال 810 خانوار و بهبود معیشت بیش از 5670 نفر از ساکنان این منطقه را فراهم نموده است.
آبخیزداری یکی از مؤثرترین راهکارها و اقدامات در جهت حفاظت از منابع آب و خاک است و می تواند به عنوان زیربنای توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال مورد توجه برنامه های توسعه در کشور قرار گیرد. بنابراین، با توجه به منابع محدود آب، فرسایش خاک و همچنین نتایج و فوایدی که آبخیزداری در توسعه و آبادانی شهرها و روستاها می تواند داشته باشد، لازم است از ظرفیت های این حوزه در مدیریت منابع آب و خاک و دستیابی به توسعه پایدار استفاده شود. این مهم، در روستاها و مناطقی که با تنش آبی از یکسو و بیکاری آشکار و پنهان و شرایط دشوار زندگی از سوی دیگر، روبه رو هستند، بیش از پیش می تواند زمینه اشتغالزایی، رونق و آبادانی را برای آنها به ارمغان آورد. در این میان، شهرستان بشاگرد می تواند به عنوان الگویی موفق در فعالیت های آبخیزداری که توانسته با بهره برداری مناسب از نزولات آسمانی، به مدیریت منابع آب و حفاظت از خاک این منطقه کمک کند و به دنبال آن، وضعیت تولیدات دامی و کشاورزی و همچنین شرایط زندگی ساکنان آن را در مسیر بهبود قرار دهد، مورد توجه قرار گیرد.