به گزارش ایسنا، مهرزاد دانش در متنی نوشته است: به عنوان دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب، همواره با پرسش‌های متداولی روبه‌رو بوده‌ام که اگرچه معمولا با پاسخ همراه بوده است، ولی برخی ابهامات در جای خود باقی مانده‌اند. فرصت حاضر، مجالی است برای بازخوانی آن پرسش‌ها و پاسخ‌هایی که امید می‌رود قانع‌کننده باشد. سوال و پاسخ‌های زیر، نه به معنای مصاحبه من با خودم (!)، بلکه نوعی ساده نویسی از فرایندی است که در این بخش از معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جریان دارد و انتشارش برای علاقه‌مندان و پیگیران، می‌تواند رافع برخی ابهام‌ها باشد. دبیرخانه این هیات در عین حال آمادگی دارد برای پرسش و پاسخ‌های دقیق‌تر و بیش‌تر، وقت خود را در مراتب مقتضی در اختیار صاحب‌نظران رسانه‌ای و فرهنگی قرار دهد تا فارغ از مواجهه‌های غیرتخصصی که متاسفانه اغلب به طعن و کنایه و حاشیه می‌گراید، در فضایی صمیمانه به شناخت بضاعت‌ها و رفع نقص‌ها منجر شود؛ ان‌شاءالله.

****

کار هیات انتخاب و خرید کتاب چیست؟

هیات انتخاب و خرید کتاب، نزدیک به دو دهه پیش، و بر اساس مواد قانونی معطوف به اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به منظور مجموعه‌سازی بخشی از کتابخانه‌های کشور و نیز توسعه کتابخوانی در حوزه فرهنگ عمومی و همچنین حمایت از انتشار کتاب‌های مناسب، تشکیل شد. این هیات با بررسی کتاب‌های ناشرانی که تمایل به استفاده از تسهیلات خرید دارند، عناوین منتخب را با درصدی تخفیف و بر حسب شمارگانی مشخص از ناشران خریداری می‌کند و پس از آن با ارسال به انبار کتاب، در اختیار کتابخانه‌های سراسر کشور بر مبنای ضوابط مقرر قرار می‌دهد.

چگونه ناشران کتاب‌های خود را تحویل هیات دهند؟

ناشران استان تهران با مراجعه به دبیرخانه هیات مستقر در وزارتخانه (طبقه دوم، اتاق 237)، یک نسخه از کتاب‌های چاپ اول منتشرشده در دو سال اخیر را تحویل می‌دهند و رسید شماره جلسه‌ای را که قرار است کتاب‌شان در آن برای خرید بررسی شود دریافت می‌دارند. ناشران غیر از استان تهران نیز با مراجعه به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خود، می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند.

آیا می‌توان هر کتابی را تحویل دبیرخانه هیات داد؟

خیر؛ غیر از شرط مربوط به چاپ نخست در دو سال اخیر، ضوابط دیگری هم وجود دارد که عمده آن‌ها به ممنوعیت طرح کتاب‌های کمک درسی و خودآموزها و متن‌های آموزشی دانشگاهی معطوف است.

بررسی کتاب‌ها چگونه انجام می‌شود؟

دبیرخانه هیات بعد از سازماندهی اداری عناوین ارسالی، آن‌ها را بر حسب موضوع، در اختیار گروه‌های کارشناسی قرار می‌دهد که عبارت از چهار بخش هستند: 1- گروه دین -2- گروه علوم انسانی و دانش عمومی -3- گروه ادبیات و هنر -4- گروه کودک و نوجوان.  اعضای این گروه‌ها (که شامل اساتید دانشگاهی و پژوهشی و هنرمندان شاخص و کتاب شناس هستند) در جلسات ادواری، بر اساس معیارهایی مانند ویراستاری منقح، روان بودن نگارش، کیفیت مطلوب چاپ و صفحه بندی و جاگذاری تصویر، رعایت اصول روش تحقیق در کتاب های پژوهشی، به کارگیری خلاقیت و عناصر ادبی/هنری در کتاب های داستان و شعر و سایر آثار هنری، نوآوری های مقتضی، اهمیت موضوع، نیازسنجی های کتابخانه ای و...کتاب ها را بررسی می‌کنند و پس از انتخاب، شمارگان مورد نظر خرید نیز پیشنهاد می شود. پس از این مرحله، اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب (شامل معاون امور فرهنگی، مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی، نمایندگان گروه های چهارگانه و چند نفر از کارشناسان علمی/فرهنگی) پیشنهاد کارگروه ها را دریافت می کنند و در صورت تایید و تصویب نهایی، مراتب برای اطلاع رسانی آماده سازی می شود.

ناشران چگونه از نتیجه جلسات بررسی خرید کتاب مطلع شوند؟

بعد از تصویب نهایی کتاب های منتخب توسط هیات انتخاب و خرید کتاب، دبیرخانه فهرست مصوبات را که شامل شماره جلسه، نام کتاب، عنوان انتشارات، نام نویسنده، و مقدار شمارگان خرید است، در اختیار روابط عمومی معاونت قرار می دهد تا در درگاه الکترونیک معاونت فرهنگی بارگذاری شود. نشانی این سایت http: //mof. farhang. gov. ir/fa/home/book  است.

بعد از این که ناشران اطلاع یافتند کتاب ها تصویب شده است، چه اقدامی کنند؟

ناشران در ساعات اداری می توانند به دفتر صدور حواله خرید دبیرخانه هیات (مستقر در طبقه سوم وزارتخانه، اتاق 342) مراجعه کنند و با دریافت حواله شان، کتاب ها را به میزان اعلام شده، همراه با مدارک مشخص شده، به انبار کتاب ارسال دارند و رسید انبار بگیرند و با تحویل رسید انبار به دفتر امور مالی معاونت فرهنگی، در نوبت دریافت مبلغ خرید قرار بگیرند. قابل یادآوری است که مدت اعتبار حواله ها سه ماه است و بعد از انقضای آن، امکان استفاده از تسهیلات منتفی است.

مدت به طول انجامیدن مراحل بالا چقدر است؟

بستگی به عوامل مختلف دارد؛ اما در شکل معمول از زمانی که کتاب تحویل دبیرخانه می شود تا زمان اعلام نتایج روی سایت وزارتخانه، بین 45 روز تا 60 روز کاری زمان می برد. در این مدت ثبت دفتری و نرم افزاری کتاب ها، تفکیک موضوعی، انطباق‌شان با ضوابط آیین نامه ای، دعوت از اعضای گروه ها و هیات برای تشکیل جلسات، بررسی کتاب ها در گروه های چهارگانه، تاییدشان در هیات، و ثبت و ضبط دفتری و نرم افزاری صورت جلسات و مصوبات انجام می گیرد.

سرنوشت کتاب‌ها بعد از تصویب و ارسال‌شان به انبار چه می‌شود؟

کتاب ها در انبار بر حسب موضوع و با معیارهای اصول کتابداری طبقه بندی می شوند و در اختیار سه سطح از متقاضیان قرار می گیرند. نخست؛ نمایندگان ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ها که طبق سهمیه بندی مالی و زمانی مشخصی، کتاب های مورد نظر را انتخاب می کنند و برای تجهیز کتابخانه های شهرستان های متبوع به اداره کل استان ارسال می دارند. دوم؛ نهادهایی که بر حسب تفاهم نامه های منعقده‌شان با معاونت فرهنگی وزارتخانه، می توانند در مبالغ مشخصی، کتاب برای تجهیز کتابخانه های شان برگزینند؛ مانند سازمان زندان ها و یا کانون فرهنگی مساجد و یا قطار مسافربری رجا. سوم؛ درخواست های پراکنده از طرف مدارس یا آموزشگاه ها و یا بیمارستان ها و ...که جهت تجهیز کتابخانه ای خود به معاونت فرهنگی نامه می نویسند و در صورت موافقت، می توانند کتاب اهدا بگیرند.

آیا در بررسی کتاب ها، ناشران خاصی یا موضوعات خاصی اولویت دارند؟

اصلی ترین وجه انتخاب کتاب ها جهت خرید، کیفیت کتاب ها است. ممکن است کتابی از سوی ناشری نام آشنا ارسال شده باشد و یا موضوعی متعالی و مهم (مثلا نماز یا شهادت) را دربرداشته باشد، اما به خاطر آن که کیفیت و پرورش طرح موضوع و یا استانداردهای نشر کتاب، نازل است و حتی ممکن است اهمیت موضوع کارشده را مخدوش سازد، کتاب انتخاب نشود و بالعکس.

پس چرا در برخی فهرست های اعلامی از یک ناشر تعداد فراوانی کتاب مصوب دیده می شود؟

فراوانی مصوبات کتاب‌های یک ناشر، ربطی به اقبال هیات به آن ناشر ندارد. برخی ناشران تعداد عناوین منتشره‌شان از برخی دیگر بیش تر است. بر حسب الگوهای ریاضی و احتمالات، طبیعی است در فرایند بررسی، احتمال و پتانسیل انتخاب کتاب های او هم بیش تر از ناشری باشد که مثلا دو عنوان ارسال کرده است. از سوی دیگر گاه پیش می آید ناشران نه به صورت ادواری، بلکه بعد از چندین ماه، به یک باره حجم متراکمی از منشورات خود را تحویل دبیرخانه هیات می دهند که همین موضوع باعث می شود در یک جلسه واحد تعداد کتاب های مورد بررسی آن ها از سایرین بیش تر بنماید. بنابراین تراکم تعداد مصوبات یک ناشر اصلا به معنای عمد داشتن در خرید از آن ناشر نیست. به دوستان رسانه ای و اهالی نقد و تحلیل پیشنهاد می شود برای ارزیابی عملکرد هیات، نه به یک صورتجلسه واحد، بلکه به چندین جلسه متوالی عنایت شود تا از این دست سوء تفاهم ها پیش نیاید. ضمن آن که تحلیل محتوا در این زمینه، باید بر مبنای نسبت و درصد تصویب شده ها  به تصویب نشده های یک ناشر محاسبه شود و نه صرفا کم و زیاد بودن تعداد عناوین مصوب. در تحلیل های آماری، مقیاس سنجش محاسبات درصدی است.

پس یعنی در فرایند انتخاب کتاب ها هیچ نقصی وجود ندارد؟!

تنها املای نانوشته است که غلط ندارد. روند تحول پذیری که در طول این دو دهه بر هیات انتخاب و خرید کتاب حاکم بوده است، نشان از آن دارد که متولیان امر خود در پی آسیب شناسی و رفع نقص ها به نحو مقتضی هستند. همین که در یکی دو سال اخیر، آیین نامه خرید کتاب تغییر یافته است و سامانه داوری و کارشناسی کتاب ها، از یک جمع کارشناسانه هفت نفره، به چهار گروه کارشناسی (هر گروه پنج نفر) افزایش یافته است، دلالت دارد بر این که تلاش برای رفع احتمال اعمال سلیقه و بروز اشتباه انسانی و موارد دیگر جدی است. طبیعی است که در حالت کنونی هم ظرفیت نقص و خطا وجود دارد و امید و انتظار است که با یادآوری های ظریف و دقیق کارشناسان و صاحب نظران حوزه نشر و پژوهش و تالیف و رسانه، این موارد به حداقل برسند.

آیا خرید هیات از ناشران دولتی اجحاف به حقوق ناشران خصوصی نیست؟

این سوال، یکی از دغدغه های جدی در سیاستگذاری های هیات انتخاب و خرید کتاب است و درباره اش بحث های دامنه دار در فضای هیات به عمل آمده است. برخی از اعضا معتقدند خرید کتاب هم از ناشران دولتی و هم خصوصی بلااشکال است؛ چرا که با توجه به کیفیت خوب نشر بسیاری از ناشرانی که از بودجه عمومی استفاده می کنند، حیف است کتابخانه ها و مراجعان کتابخانه ها را از این آثار محروم کنیم. برخی هم معتقدند با توجه به استفاده ناشران غیرخصوصی از بودجه عمومی در فرایند تولید کتاب، درست نیست که در بخش خرید و عرضه‌شان هم از امکانات بودجه عمومی استفاده شود. اما از سوی دیگر همه سازمان ها و نهادهایی هم در طبقه بندی غیرخصوصی ها قرار می گیرند، چنین نیست که قسمت نشرشان هم بهره مند از بودجه عمومی باشد و برخی‌شان در این حوزه، حالت خودگردان دارند و مانند یک ناشر خصوصی فعالیت می کنند. با توجه به این نظرگاه های مختلف، برخی هم معتقدند که برای عدم اجحاف به ناشران خصوصی، می توان از تمهیداتی مانند سقف خرید کمتر و یا تخفیف بیش تر برای ناشران غیرخصوصی بهره برد؛ منتها به شرط این که ناشران خصوصی و غیرخصوصی به شکل واقعی از هم منفک و شناسایی شوند و نه صرفا بر حسب اسم یا انتساب‌شان به یک نهاد عمومی.

آیا مواضع سیاسی و اجتماعی بر انتخاب کتاب ها تاثیر دارد؟

هیچ کس خالی از سلیقه و ذائقه و عقیده های مختلف نیست، ولی جدا از اعتبار و وجهه علمی و فرهنگی اعضای گروه ها و هیات، با توجه به بافت شورایی حاکم بر انتخاب کتاب ها، احتمال بروز این فضاها حداقلی است. توجه به مصوباتی که هر 10-15 روز یک بار در سایت اعلام می شوند، نشان می دهد که کتاب ها در موضوعات متنوع و حتی جهت های فکری و جناحی و فرهنگی مختلف خریداری شده اند و نمی توان انگ طرفداری و یا مخالفت با فلان حزب و جناح و گروه و دولت را از درونش استخراج کرد. آن چه اهمیت اصلی را دارد، کیفیت کتاب ها است.

آماری از مصوبات چند سال اخیر در اختیار است؟

میزان مصوبات خرید در سه حوزه تعداد عنوان، شمارگان و میزان مبلغ پشت جلد به قرار زیر است:

انتهای پیام