چرا راه دور برویم. حتی از آن سال‌هایی که برای پیدا کردن بلیت مجبور بودیم کل کیف و جیب‌ها را زیر و رو کنیم هم گذشته است. حالا بلیت اتوبوس به تاریخ پیوسته و با دیدن آن خاطرات قدیمی زنده می‌شود. این روزها مردم حوصله کارهای سخت را ندارند.

آمارها نشان از کم طاقتی مردم دارد و آنها انتظار دارند کارهایشان در یک چشم به هم زدن با چند کلیک و بدون این‌که مجبور به بیرون رفتن از خانه باشند، پیش برود؛ همان چیزی که به آن دولت الکترونیک می‌گویند، دولتی که می‌تواند در 24 ساعت شبانه روز، 7 روز هفته و 365 روز سال از طریق وسایل ارتباطی مختلف مثل تلفن و اینترنت، اطلاع‌رسانی و خدمات‌رسانی بموقع، دقیق و کارآمد کند و بدون کاغذ همه چیز را پیش ببرد، چیزی که در ایران تنها در زمینه امور بانکی بیشتر به چشم می‌خورد و دیگر دستگاه‌ها تا حد زیادی از آن بی‌بهره‌ هستند. سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا شهرهای ایران، شهرهای الکترونیکی است؟ سوالی که جواب بسیاری به آن مشخص است: نه.

15 تیر81، آیین‌نامه اجرایی تحقق دولت الکترونیک در ایران مصوب شورای عالی اداری تدوین شد و براساس آن دولت مکلف به ارائه خدمات غیرحضوری به مردم برای بهبود کیفیت، کاهش هزینه‌ها و گردش سریع اطلاعات بین دستگاه‌های اجرایی شد، اما با گذشت نزدیک به 14 سال از تدوین این آیین‌نامه و حتی پس از آن با درنظرگرفتن ردیف بودجه و تصویب شورای عالی فناوری اطلاعات مبنی بر توسعه دولت الکترونیکی به‌عنوان یکی از محورهای اصلی هنوز ایران وضعیت قابل قبولی ندارد. خدمات دولتی در بسیاری از اداره‌ها به‌صورت حضوری انجام می‌شود و مردم درگیر بروکراسی پیچیده اداری هستند. صبح از خانه بیرون می‌زنید و برای کاری جزئی مجبور به مراجعه به اداره‌ها و سرزدن به اتاق‌های مختلف هستید و وضعیت وقتی دردناک‌تر می‌شود که کسی پاسخگو نیست و به قول معروف دلش به حال شما نمی‌سوزد.

دنیای متفاوت شهرهای آنلاین

ایران با پدیده شهرهای الکترونیک غریبه نیست، هرچند تاکنون پروژه‌هایی مثل شهر الکترونیک کیش، تهران و حتی مشهد فقط در حد حرف باقی مانده است. کارشناسان شکل نگرفتن شهر الکترونیک در ایران را به نبود پهنای باند مناسب و دسترسی نداشتن همه خانواده‌ها به کامپیوتر نسبت می‌دهند. همه خانواده‌ها آگاهی کافی در زمینه اینترنت ندارند و جدا از آن حتی برخی به آن به چشم موجود ناشناخته‌ای نگاه می‌کنند که هنوز نمی‌شود به آن اعتماد کرد.

این کارشناسان می‌گویند در صورت تحقق شهر الکترونیک در ایران و آنلاین‌شدن خدمات مختلف شهری اعم از خدمات شهرداری یا دیگر بخش‌های دولتی و حتی خصوصی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، از بسیاری رفت و آمدهای غیرضروری جلوگیری می‌شود و در نتیجه شهر از ترافیک کمتر و هوای تمیزتری برخوردار است.

هزینه‌های مصرف زیاد بنزین کم و در هزینه‌های ماهانه مردم صرفه‌جویی می‌شود. از اینها گذشته درست است که در ظاهر برخی شغل‌ها از بین می‌رود و دیگر به کار نمی‌آید، ولی خدمات کاربرانی که کالا را منتقل می‌کنند یا آنهایی که برنامه‌های کامپیوتری برای فروشگاه‌ها می‌نویسند، زیاد می‌شود. مردم بقیه کشورها می‌توانند با شهرهای ایران آشنا شوند، همچنین شفاف‌سازی یکی از موارد جدی در شهر الکترونیک است که کارشناسان آی‌تی بر اهمیت آن تاکید می‌کنند، به‌طوری که پیگیری کارها بهتر انجام می‌شود، کارکنان به‌راحتی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و از اشکالات اداری جلوگیری می‌شود. این کارشناسان می‌گویند تنها مزیت شهر الکترونیک نیز تنها برای بزرگسالان نیست و تمام گروه‌های سنی می‌توانند از خدمات آن استفاده کنند.

شهر الکترونیک

درست است نمادهای الکترونیک را در شهرهای بزرگ ایران بخصوص تهران، اصفهان، مشهد و تبریز می‌توان دید، ولی با نگاهی گذرا به این خدمات متوجه کم و کاستی‌های اساسی در آن می‌شویم، به‌طوری که بسیاری از این خدمات نام الکترونیک را یدک می‌کشند، اما تمام و کمال الکترونیک نشده‌اند و باز هم مردم از مراجعه حضوری به ادارات بی‌نیاز نیستند و دلیل آن را شاید بتوان نبود فرهنگسازی و بسترهای مناسب برای الکترونیک شدن همه دستگاه‌ها و همچنین اشتباه‌های نیروی انسانی دانست. قبض خود را پرداخت کرده‌اید، اما به دلیل خطای انسانی مجبور به حضور در اداره مورد نظر می‌شوید و این به معنای آن است که یک جای کار می‌لنگد، گویی کلیات یک امر الکترونیک شده‌اند و هنوز فکری برای جزئیات نشده است. وجود دفاتر پیشخوان دولت در سطح شهر نمونه‌ای از این خدمات است که هنوز روند سنتی خود را طی می‌کند. اما با وجود این شهرهایی هم هستند که عنوان «هوشمندترین شهرها» را یدک می‌کشند. براساس انتخاب نمایندگان وزارت ارتباطات و وزارت کشور از بین شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت، تبریز، قم و شیراز در حوزه‌های مختلف هوشمند شناخته شده‌اند.

بانکداری الکترونیک

این روزها حتی اگر هم بخواهیم دیگر اجازه پرداخت قبوض آب و برق و تلفن را به‌طور حضوری و با مراجعه به بانک نداریم و در صورت ارتکاب چنین کاری با برخورد قهری متصدیان امر مواجه می‌شویم که به سمت دستگاه‌های ATM راهنمایی‌مان می‌کنند. بانکداری الکترونیکی، رکورددار خدمت در شهر الکترونیک است. در خرداد 81 مجموع مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانک شتاب به تصویب رسید. اداره شتاب بانک مرکزی در همین سال تاسیس و وظیفه ارتباط بین دستگاه‌های خودپرداز مختلف را برعهده گرفت. پرداخت قبوض و انتقال وجه بین حساب‌های مختلف از اولین خدمات بانکداری الکترونیک بوده و است که گفته می‌شود سه‌میلیون سفر شهری را حذف می‌کند. بانکداری الکترونیک همچنین امکان دسترسی مشتریان به دریافت خدمات بانکی بدون مراجعه حضوری، ارائه عملیات و سرویس‌های بانکی و اعمال تغییرات انواع حساب‌های مشتری را فراهم می‌کند و بانکداری سنتی را از بین می‌برد. ازجمله خدمات معمول بانکداری الکترونیک، عملیات تراکنشی شامل انتقال حساب به حساب، پرداخت قبض، انتقال سیمی، درخواست وام یا یک حساب جدید، ارائه و پرداخت قبوض الکترونیکی، انتقال پول بین حساب جاری و پس‌انداز شخص یا به حساب مشتری دیگر، خرید و فروش اوراق سرمایه‌گذاری، عملیات و تراکنش‌های مربوط به وام مثل بازپرداخت اقساط است که در شهرهای بزرگ به روندی معمول تبدیل شده و مردم در شهرهای دیگر نیز انتظار آن را می‌کشند.

خرید و رزرو آنلاین

دیگر کمتر فروشگاه‌ یا مغازه‌ای را می‌شود پیدا کرد که به دستگاه‌های پرداخت الکترونیک یا POS مجهز نباشد و استفاده از این وسیله که شهروندان را بی‌نیاز از حمل پول و اسکناس می‌کند به رویه‌ای معمول تبدیل شده است. حتی دیگر خرید آنلاین هم جای مراجعه حضوری به فروشگاه‌ها و مغازه‌ها را گرفته است، هرچه را بخواهید آنلاین و از طریق وبگردی سفارش می‌دهید؛ خواه بلیت سینما باشد یا میزی در یک رستوران. حتی خرید اینترنتی از سایت‌هایی مثل آمازون و eBay هم این روزها انجام می‌شود که نشان‌دهنده استقبال مردم از خریدهای مجازی است، به‌طوری که به گفته علی اصغر توفیق، معاون وزیر صنعت، سال گذشته خرید و فروش اینترنتی در کشور با تراکنش مالی 61 هزار میلیارد تومانی مواجه بوده است. در روی دیگر سکه، کسب و کارهای آنلاین قرار دارد که همه چیز را به‌صورت مجازی به مشتریانشان ارائه می‌دهند؛ از ارائه پادکست‌های صوتی گرفته تا نان و مواد غذایی تازه در منزل، اتفاقی که ایران را به سیلیکون ولی دیگری تبدیل کرده است.

تحصیل مجازی

در شهر مجازی حتی برای من و شمایی که حوصله شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های مختلف را نداریم، در شهری دور ساکن هستیم و رفت و آمد برایمان مشکل است، شغلمان اجازه حضور همیشگی در سر کلاس‌های درس و دانشگاه را نمی‌دهد یا در کنکور موفق به کسب رتبه مناسبی نشده‌ایم، هم راه چاره‌ای در نظر گرفته شده و درحالی که در خانه خود نشسته‌ایم می‌توانیم همزمان در کلاس‌های آموزشی هم حضور داشته باشیم. حدود سه سال از پذیرش دانشجو در دوره‌های مجازی دانشگاه‌ها می‌گذرد و استقبال صورت گرفته مسئولان را به فکر تدوین آیین‌‌نامه‌های پذیرش دانشجو در دوره‌های مجازی انداخته است. این روزها 10 رشته در دوره کارشناسی تدریس می‌شود که شامل رشته‌های حقوق، زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه شیراز و علوم حدیث در دانشگاه غیرانتفاعی علوم حدیث و مهندسی صنایع و مهندسی کامپیوتر در دانشگاه صنعتی خواجه نصیر است.

شیوه ارائه دروس این‌گونه است که مرکز آموزش مجازی دارای پایگاه اینترنتی بوده و دانشجو برای ورود به این سامانه دارای کلمه شناسایی و رمز است. در تحصیل به روش آموزش مجازی، برنامه‌های مشخصی برای حضور استاد و دانشجو در کلاس مجازی وجود دارد و برای ایجاد این محیط مجازی از نرم‌افزار LMS (مدیریت سامانه) استفاده می‌شود. در تمام لحظاتی که دانشجو به اینترنت وصل می‌شود، تمام دروس خوانده شده توسط این سیستم ثبت می‌شود و استاد می‌تواند ببیند دانشجو تا کدام قسمت درس را خوانده و در چه ساعت‌هایی مراجعه کرده است. دروس به‌صورت الکترونیکی تبدیل شده و صدا و تدریس استاد روی آن قرار می‌گیرد و در خیلی از مواقع تدریس استاد به‌صورت فیلم روی درس قرار داده می‌شود.

حمل و نقل الکترونیک

چالش پول خرد دارد کم‌کم مرزها را درمی‌نوردد و به مشکلی حاد تبدیل می‌شود. رانندگان از پذیرفتن مسافرانی که از پول خرد بی‌بهره‌اند، ممانعت می‌کنند و طبق گزارش‌های مردمی گاهی بحث‌های شدیدی بین مسافران و رانندگان سر پول خرد به وجود می‌‌آید که دست آخر با وساطت دیگران خاتمه پیدا می‌کند. گویی مسئولان هم از این چالش بی‌خبر نیستند. چالش نبود پول خرد از سال 85 در ایران جدی شد و برای نخستین بار با مصوبه وزارت کشور در سال 86، راه‌حل پرداخت الکترونیک در حمل و نقل الزامی شد. کم‌‌کم از سال 85 استفاده از کارت‌های الکترونیکی از نوع مغناطیسی غیرتماسی در مترو تهران آغاز شد. به‌این‌ترتیب با استقبال شرکت‌های متعدد بخش خصوصی، موج تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی به پرداخت الکترونیک راه افتاد و کلانشهرهایی از جمله تهران، مشهد، کیش،‌ اهواز، قزوین، اصفهان و کرمان را درنوردید و موجب حذف کامل پرداخت نقدی در شهرهایی مثل مشهد شد و پایانی بر بحث‌های مسافران و رانندگان بر سر پول خرد بود.

رزور آنلاین بلیت‌‌های هوایی و زمینی و پست الکترونیک و آگاهی از مسیر کالای پست شده و درخواست تاکسی به‌صورت آنلاین از دیگر خدمات الکترونیک در زمینه حمل و نقل است.

نصب کارتخوان و راه‌اندازی «کال سنتر» تا پایان سال

مشکل پول خرد و پرداخت نقدی کرایه تاکسی معضلی است که بسیاری بر آن واقفند و و تقریبا روزی نیست که در تاکسی بنشینید و با خود نگویید چرا تاکسی‌ها به دستگاه‌های کارتخوان مجهز نمی‌شوند، شاید مسئولان نیز این آرزو را شنیده‌اند و به همین دلیل هم رئیس سازمان تاکسیرانی شهر تهران از نصب دستگاه‌های کارتخوان و اجرای پروژه کال سنتر برای تاکسی‌های پایتخت تا پایان سال خبر داده است. «کال‌سنتر» تاکسیرانی از طریق اپلیکیشن موبایل فعالیت کرده و براساس آن نزدیک‌ترین تاکسی را به نزدیک‌ترین مسافری که به تاکسی نیاز دارد وصل می‌کند. به کمک این طرح مسافر می‌تواند راننده تاکسی، پلاک راننده، اسم راننده، موقعیت جغرافیایی و فاصله تاکسی را تا محل حضورش به‌صورت آنلاین روی تلفن همراه خود ببیند.

راحله رسولی