به گزارش ایرنا، این سازه های کهن که تجلی هنر و هویت ایرانی هستند، می تواند در حفظ دستاوردهای فرهنگی نیاکان ایرانی و رونق صنعت گردشگری اثرگذار باشد.
کارشناسان میراث فرهنگی با توجه به استفاده غیر اصولی از بناهای تاریخی بر لزوم نهادینه کردن از این گنجینه های ارزشمند برای جوامع محلی با مشارکت دستگاه های اجرایی میراث فرهنگی و آموزش و پرورش تاکید می کنند.
**نگاهی به بناهای تاریخی شاخص کهگیلویه و بویراحمد
بافت قدیم شهر دهدشت مرکز بلادشاپور یکی از بزرگترین یادمان های تاریخی متعلق به دوره صفویه که به لحاظ اهمیت این بافت و بناهای ارزشمند آن نیازمند توجه بیشتر است.
نام شهر قدیمی دهدشت بر اساس دست نوشته های تاریخی «بلاد شاپور» بود و همچنین به سبب وجود بارگاه هفت امامزاده پیش از این نیز به شهر هفت گنبد نام داشت.
بلادشاپور از سوی شاپور اول ساسانی فرزند اردشیر اول بنا شد و به استناد فارسنامه ناصری این شهر باستانی زمانی یک شهر بزرگ بوده است.
وجود بیش از 2 هزارخانه، مسجد، حمام، کاروانسرا و بازار بزرگ در این بافت قدیمی نشان از قدمت بالای این شهر می باشد که روز به روز درحال نابودی و تخریب است.
آثار و معماری بلاد شاپور با داشتن سبک و معماری خاص چشم هر بینده ای را به خود خیره می کند.
ارگ قدیمی، مساجد، حمام ها، کاروانسرا، زیارتگاه ها برج و باروی گرداگرد شهر مجموعه بناهای باقی مانده از این بافت تاریخی است که بخشی از آن بازسازی شده است.
براساس شواهد تاریخی موقعیت جغرافیایی این شهر به عنوان یکی از مراکز سکونت صفویان و تجارت با بنادر جنوبی، نقش مهمی در اقتصاد و تجارت پادشاهان صفویه داشته است.
بافت قدیمی بلاد شاپور در گذشته دور با 45 هکتار وسعت یکی از بزرگترین بافت های تاریخی کشور به شمار می آمد اما این بافت به دلایل گوناگون تخریب شده و هم اینک تنها 35 هکتار از این شهر قدیمی باقی مانده است.
**پل بریم
پل بریم از بناهای به جا مانده از دوره ساسانی است که به صورت طاق های کمانی به هم پیوسته در روزگار کهن محل عبور، تجارت و مبادله فرهنگ مردمان دور و نزدیک منطقه بود.
این مکان دیدنی در حدود هشت کیلومتری شهر باشت، جنب روستای چم بلبل و حدود ۹۰ کیلومتر یاسوج مرکز استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد.
**ستون های سنگی 2 گور دوپا
این ستون ها که در شهرستان باشت قرار دارد، متعلق به دوران ساسانی است.
در مسیر راه باستانی بیشاپور به شوش و تیسفون در کنار جاده فعلی گچساران روستای شوش قرار دارد که بر روی تپه ای بلند آثار 2 ستون مشاهده می شود.
کارشناسان پیش تر معتقد بودند: این آثار متعلق به آتش دان هایی است که برای نمایاندن راه به کاروانیان مورد استفاده قرار می گرفته اما با توجه به پژوهش های بعدی مشخص شد که با توجه به آیین تدفین مردگان در دوره ساسانی این ستونها خمره هایی را که مردگان در آنها قرار می داده اند نگه می داشتند تا خاک را آلوده نکنند، یعنی در واقع نوعی قبور خمره ای بوده اند.
**نقوش برجسته تنگ سروک
این بنای تاریخی در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال بهبهان، بخش لیکک شهرستان کهگیلویه قرار دارد و قدمت آن به ۲۹۹ میلادی یعنی به دوره اشکانی می رسد و منصوب به شاهزادگان الیمائی است.
نقوش برجسته تنگ سروک در سال ۱۸۴۱ میلادی به وسیله «بارون دبود» (سیاح روسی) شناسایی و برای نخستین بار الستین در کتاب موسوم به جاده های قدیم ایران غربی منتشرشد.
نقش تنگ سروک که بر صخره ای در یک دره بلند از پایه های زاگرس تراشیده شده، به یک شاهزاده الیمائید که یک شاهزاده نشین تابع اشکانیان بوده منصوب است.
در تنگ سروک حداقل چهار مجموعه نقش برجسته موجود در سنگی که از کوه جدا شده، به شرح ذیل است.
الف) اولین نقش 2 نفر را در حال ایستاده در این سنگ نشان می دهد که هر 2 قبا و شلواری به سب لباسهای عهد اکشانی پوشیدند.
نمای شرقی این تخته سنگ شخصی را نشان می دهد که روی تختی دراز کشیده درحدود ۶۰۰ متر دورتر در مجموعه ای از نقوش برجسته دیگری است که احتمالا قسمت اصلی این مجالس را نشان می دهد.
ب) روی نمای غربی تخته سنگ اولی، نقوش در سه ردیف دیده می شود که در نقوش دیگر بهتر محفوظ مانده اند.
در ردیف بالا از قسمت چپ ابتدا فردی که شاید شاه باشد روی تختی نشسته در طرفین او اشخاصی ایستاده اند، در نقش وسط سواری به شیری حمله کرده است و در بالای او کتبیه ای به خط پهلوی اشکانی دیده می شود و مردی در ردیف پایین با یک شیر در حال جنگ است.
یک نفر روحانی در طرف شمال غربی این تخته سنگ در کنار آتشدانی ایستاده و آتشدان روی سکوی سه طبقه ای قرار دارد.
روی طبقه زیرین این سکو کتبیه ای به خط پهلوی اشکانی است و روی نمای شمالی آن نیز مجلسی در 2 طبقه مشاهده می شود.
مردی در طبقه بالا خوابیده و تاجی در دست دارد و بر روی دست چپ خود لمیده است و در سمت چپ این شخص سه سرباز نیزه به دست دارند و در لابلای آنها سه خط به زبان پهلوی اشکانی نوشته شده و در طبقه زیرین شبیه سه نفر نمایان است که کمی پاک شدند.
ج) نقش برجسته دیگری به فاصله کمی در طرف شمال این تخته سنگ قرار دارد که روی نمای جنوبی آن یک اسب سوار نشان داده شده است.
د) حدود شش متر دورتر یک تخته سنگ دیده می شود که از کوه بیرون آمده و روی آن مجالس مذهبی مانند، اشخاصی که در کنار آتشدان نقش شده است دیده می شود.
**چهار طاقی خیرآباد
خیرآباد یا فروزک ناحیه ای گرمسیری با سابقه طولانی در تاریخ، واقع در جنوب غربی استان و تپه باستانی «ده وه» با قدمت حداقل پنج هزار سال در این محل قرار دارد.
این بنا به نام چهارطاقی یا آتشکده خیرآباد شهرت دارد ساختمانی مربع شکل با اضلاع ۱۱ متر است.
این بنای تاریخی در چهار جانب اصلی دارای چهار طاق بوده که بر روی چهار پایه با حجم حدود ۹ متر مربع قرار داشته است.
بر فراز آن گنبدی وجود داشته که هم اکنون از بین رفته است.
** اهمیت سازه های تاریخی و لزوم صیانت از آنها
پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران و استاد پیشین دانشگاه هنر اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: استفاده از ظرفیت های طبیعی در خنک یا گرم کردن بناهای به جا مانده از گذشتگان یکی از قابلیت های شناخته شده بناهای تاریخی است که امروزه می تواند در کاهش انرژی سازه های مسکونی و تجاری کاربرد داشته باشد.
محمد علی حیدری اظهار داشت: تشکیل کارگروه های کشف قابلیت های هر بنا برای مرمت و تغییر کاربری از کارهایی است که می تواند ضمن استفاده مفید از این گنجینه های ارزشمند از آن در رونق گردشگری بهره برد.
وی با اشاره به آثار به جا مانده از شهر «چرزو» در روستای دیل شهرستان گچساران در کنار قابلیت های طبیعی تصریح کرد: می توان با تبدیل بناهای تاریخی به مراکز هنری و مسافرخانه ها از تخریب آنها پیشگیری و زمینه جذب توریست در این منطقه را فراهم کرد.
این پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران با یادآور صیانت از آثار نیاکان به عنوان هویت ملی گفت: بخشی از عوامل تخریب بناهای تاریخی به دلیل گذشت زمان، عوامل طبیعی مانند باد و باران بوده که توجه مسئولان برای مرمت را نیاز دارد.
وی نوشتن یادگاری بر آثار تاریخی، دستبرد سودجویان برای دستیابی به گنج و برخی عوامل انسانی روند تخریب این بناهای ارزشمند را بیشتر کرده که این امر ضرورت مشارکت مردم برای حفاظت از آنها را دارد.
پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران گفت: بناهای تاریخی نشانگر هویت ملی ماست که برای حفاظت آنها باید کوشش کنیم.
حیدری که تاکنون چندین مقاله از وی درنشریات بین المللی به چاپ رسیده، افزود: حراست از بناهای تاریخی نیازمند عزم ملی است.
حیدری تصریح کرد: نهادینه کردن فرهنگ حمایت از بناهای تاریخی در بین مردم برای پیشگیری از جست و جوی اشیای قیمتی، تغییر کاربری، تبدیل آن به محل چرای دام با اطلاع رسانی درباره ارزش این میراث ماندگار تاریخی نیاکان گذشته ما امکان پذیر است.
وی از رسانه های ارتباط جمعی خواست برای نهادینه کردن فرهنگ صیانت از بناهای تاریخی تلاش بیشتری کنند.
این پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران با یادآوری اهمیت نگهداری از سازه های تاریخی به عنوان میراث جهانی ماندگار که گواهی بر هویت فرهنگی هر ملت است ابراز داشت: باد، باران، رطوبت، نشست زمین، سنگینی مصالح به کارگرفته شده در ساختار این بناها و ناشناخته بودن برخی از آنها مهمترین عوامل جغرافیایی تهدیدکننده بناهای تاریخی است.
وی تصریح کرد: بقای این سازه های کهن نیازمند تغییر کاربری یا مرمت اصولی است.
وی از اقدام برخی از نهادهای دولتی در سالیان گذشته برای تخریب تعداد زیادی از بقاع متبرکه که بناهای آنها ارزش تاریخی داشته است انتقاد کرد.
وی گفت: مرمت سازه های تاریخی نیازمند شناخت دوره تاریخی، مصالح به کار گرفته شده، اقلیم منطقه و دیدگاه جامع درباره مرمت آنهاست.
** آثار باستانی کهگیلویه و بویراحمد تلاش های انجام شده و نیازها
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت: 250 بنای تاریخی ثبت ملی شده این استان نیازمند مرمت اضطراری است.
مسعود شفیعی اظهار داشت: 300 میلیون ریال تا یک میلیارد ریال اعتبار برای مرمت اولیه هر یک از این بناهای تاریخی در این استان نیاز است.
وی اظهار کرد: 10 بنای تاریخی سالانه به تناسب اهمیت و نیاز سازه در کهگیلویه و بویراحمد مرمت می شود.
وی ناکافی بودن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی پرشمار استان را یادآور شد و افزود: سالانه از محل منابع ملی 20 میلیارد ریال و از منابع استانی 10 میلیارد ریال اعتبار برای شتاب بخشی مرمت آثار تاریخی این استان نیاز است.
وی با بیان اینکه تاکنون 32 اثر تاریخی کهگیلویه و بویراحمد مرمت شده، بیان کرد: اولویت بازسازی بناهای تاریخی بر اساس در معرض خطر بودن بنا، دوره تاریخی و شاخص بودن اثر است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد اولویت دارترین بناهای این استان برای مرمت را مجموعه پل های تاریخی پاتاوه، پریم، خیری محمدخان و نیز مجموعه قلعه های تاریخی چرام ،قلعه رئیسی، دیشموک، بافت تاریخی دهدشت، تنگ سولک بهمئی و مجموعه خیرآباد ذکر کرد.
شفیعی تعیین حریم 49 اثر تاریخی این استان را یادآورشد و اظهار کرد: این آثار مربوط به تمامی دوره ها شامل اشکانی، ساسانی، صفوی، قاجاریه و پهلوی است.
وی به اهمیت جذب سرمایه گذاری برای بهسازی و نوسازی آثار تاریخی و نقش آن در افزایش گردشگرپذیری و درآمدزایی این آثار اشاره کرد و افزود: حفظ و نگه داری بناهای تاریخی به عنوان پیشینه های غنی فرهنگی و تاریخی به توجه و برنامه ریزی بیشتری نیازمند است.
وی بیان کرد: نقوش برجسته تنگ سولک در بهمئی، آثار سنگی چین لوداب، شهر سنگی دلی یاسیر کهگیلویه، قلعه کی نصیر بهادر بویراحمد، قلعه رئیسی کهگیلویه ،دو گوردو پا در باشت از جمله بناهای تاریخی مهم ثبت ملی شده این استان است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد ابراز کرد: پل خیری و محمد، گورستان تاج امیر در شهر یاسوج، گورستان لما در 45 کیلوتری شهر یاسوج، گورستان دهنو در نزدیکی دنا ، گورستان کوه لار در باشت، امامزاده محمود طیار(ع)، امامزاده علی (ع) چرام از دیگر بناهای تاریخی به ثبت رسیده در فهرست ملی آثارملی است.
شفیعی گفت: ثبت ملی برای گرفتن اعتبار برای ترمیم و مرمت ، تعیین حریم و پیشگیری از تعرض سودجویان از جمله برنامه های میراث فرهنگی برای صیانت از بناهای تاریخی است.
وی گفت: 726 اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی این استان در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویواحمد تصریح کرد:61 آسیاب، 50 خانه تاریخی،40قلعه،40 آب انبار،23 بقعه متبرکه، 19 گورستان، 17 استودان، 13 پل، 13بافت تاریخی، پنج حمام،پنج مسجد و سه کاروانسرای استان در فهرست آثار ملی قرار دارد.
شفیعی تصریح کرد: ثبت ملی برای گرفتن اعتبار برای ترمیم و مرمت و تعیین حریم پیشگیری از تعرض سودجویان از جمله برنامه های میراث فرهنگی برای صیانت از بناهای تاریخی است.
وی گفت: هم اینک 12 اثر میراث فرهنگی در بخش بناها و آثار معنوی و فرهنگی کهگیلویه وبویراحمد در حال انجام مراحل قانونی برای ثبت در فهرست آثار ملی است که پوشش لباس محلی زنان و مردان این دیار مهمترین این آثار است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت: 200 محوطه تاریخی این استان نیازمند اجرای طرح عملیات تعیین حریم است.
شفیعی افزود: 20 میلیارد ریال اعتبار برای اجرای عملیات تعیین حریم آثار میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد نیاز است.
وی اظهار کرد: طرح های تعیین حریم محوطه های تاریخی با هدف جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در عرصه های تاریخی و فراهم شدن شرایط مطلوب تر صیانت از این عرصه های بار ارزش انجام می شود.
وی تصریح کرد: تاکنون عملیات تعیین حریم 70 محوطه تاریخی در این استان انجام شده است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت: براساس برنامه چشم اندار بلند مدت هر سال تعدادی از بناها و محوطه های تاریخی تعیین حریم خواهد شد.
استان کهگیلویه وبویراحمد را به دیار آریوبرزن می شناسند.
این استان بخشی از تمدن عیلام بوده و در دوره بعد از اسلام و همچنین بعد از ورود آرایی ها جزیی از خاک تمامی حکومت های ایران بود.
استان کهگیلویه و بویراحمد با حدود 700 هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد.
کهگیلویه و بویراحمد بیش از 16 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد.
8143 /8005