گروه اقتصادي

فردا محمد جواد ظريف به همراه تيم اقتصادي – سياسي همراهش، سفر خود را به شش كشور امريكاي جنوبي آغاز مي‌كند تا فصل جديدي در روابط ايران و كشورهاي امريكاي لاتين رخ دهد؛ كشورهايي كه زماني به عنوان شركاي اصلي ايران و دولت دهم محسوب مي‌شدند و حالا بعد از گذشت سه سال از روي كار آمدن دولت يازدهم روابط اقتصادي - سياسي ايران و اين كشورها وارد فضاي جديدي شده كه ديگر از شاخص‌هاي صعودي تبادلات و همكاري‌هاي ايران و اين كشورها خبري نيست. شاخص‌هايي كه در يكي، دو سال اخير به صفر رسيدند و در سال 94 تنها به حجم كمي از مبادلات رسيده‌اند. حالا به نظر مي‌رسد در فصل جديد روابط ايران با كشورهاي دنيا و دوران پسا برجام زمان آن رسيده تا ايران روابط از دست رفته خود با 6 كشور از36 كشور امريكاي جنوبي را بهبود بخشد و خود را براي آغازي دوباره آماده كند. محمد جواد ظريف قصد دارد تا از روز يكشنبه به همراه هيات اقتصادي و سياسي‌اش سفري به كشورهاي كوبا، نيكاراگوئه، شيلي، بوليوي، ونزوئلا و اكوادور داشته باشد و با مسوولان سياسي و اقتصادي آنها پاي ميز مذاكره نشسته و از آغاز جديدي صحبت كنند كه مي‌تواند مزاياي زيادي را براي هر دو طرف به دنبال داشته باشد.  روابط امريكاي لاتين و ايران از سال ۱۹۰۲ آغاز شد. در اين سال بود كه سفر اسحاق‌خان مفخم‌الدوله، وزير مختار ايران در واشنگتن، به امريكاي جنوبي انجام شد و عهدنامه‌هاي مودت و بازرگاني با كشورهاي مكزيك، برزيل، آرژانتين، اروگوئه و شيلي به امضا رسيد. در زمان به قدرت رسيدن حكومت پهلوي اين روابط گسترش يافت و تا گشايش سفارتخانه‌هاي طرفين پيش رفت. در دوران جنگ سرد، با توجه به ديدگاه‌هاي همسو با امريكا رهبران وقت ايران و كشورهاي حوزه امريكاي لاتين روابط بيشتر در راستاي همكاري جهت تحكيم مواضع در مقابل اتحاد جماهير شوروي و كمونيست‌ستيزي معطوف شده بود. در بعد اقتصادي درآمدهاي زياد نفتي ايران مورد توجه كشورهاي امريكاي لاتين قرار داشت و در اين چارچوب ايران به تشويق امريكا در برخي كشورهاي اين منطقه سرمايه‌گذاري كرد.  با پيروزي انقلاب ۱۳۵۷ در ايران و بحراني شدن روابط ايران و امريكا، برخي كشورهاي امريكاي لاتين اقدام به قطع روابط با ايران كردند (مكزيك و شيلي) و برخي ديگر به شكل غير فعال به كار خود ادامه دادند. در زمان جنگ ايران و عراق با دستوركار قرار دادن برقراري روابط دوستانه با كشورهاي دنيا توسط وزارت امور خارجه ايران و برون‌رفت از انزواي سياسي، گسترش روابط با كشورهاي امريكاي لاتين در دستور كار قرار گرفت و تا پايان جنگ و بعد از آن سفارتخانه‌هاي ايران در كشورهاي شيلي، اروگوئه، كوبا، نيكاراگوئه و كلمبيا افتتاح و آغاز به كار كردند. با توجه به وضع تحريم‌ها عليه ايران توسط كشورهاي غربي به ويژه امريكا، واردات از امريكاي لاتين افزايش يافت و كشورهايي چون آرژانتين، برزيل و اروگوئه تبديل به ترمينال‌هاي ورود كالاها و اقلام مورد تحريم براي ايران شدند. با پايان يافتن جنگ سرد كشورهاي اين منطقه كه اختيارات و آزادي عمل بيشتري در اختيار داشتند، اقدام به گسترش روابط اقتصادي و فرهنگي خود با ايران كردند. با روي كارآمدن دولت هفتم، رييس دولت اصلاحات كه شعارش را توسعه سياسي خوانده بود، اقدام به گسترش روابط سياسي با اين كشورها كرد كه مي‌توان به سفر وي به ونزوئلا و كوبا، سفر حسن حبيبي معاون اول دولت هفتم به كشورهاي كلمبيا، ونزوئلا و كوبا و سفرهاي هوگو چاوز و فيدل كاسترو و ديگر مقامات سياسي اين كشورها به ايران اشاره كرد.  با قدرت گرفتن حكومت‌هاي چپ‌گرا، ضد امپرياليسم امريكا و ناسيوناليست و اولويت‌هاي آنان درسياست‌هاي اقتصادي، اجتماعي، سياسي كه در راستاي منافع جمهوري اسلامي ايران نيز قرار داشت، روابط ايران با امريكاي لاتين وارد مرحله جديدي شد. با روي كار آمدن دولت نهم با تلاش براي نزديك‌شدن به آن دسته از كشورهاي امريكاي لاتين كه مخالف سياست‌هاي امريكا در امريكاي جنوبي بودند، روابط با برخي كشورهاي طرفدار امريكا رو به افول نهاد و در عوض روابط با برخي كشورها از جمله ونزوئلا و بوليوي گسترش قابل توجهي يافت. در آن زمان رييس‌جمهور وقت اين گسترش ارتباط را دليلي براي دور زدن تحريم‌ها مي‌خواند. با شروع به كار دولت يازدهم، نشانه‌هايي دال بر بي‌ميلي مقامات اين دولت نسبت به ادامه روابط با اين كشورها به چشم مي‌خورد. تعطيلي دفتر شركت ملي نفت ايران در دو كشور بوليوي و ونزوئلا، از جمله اقداماتي است كه در ماه‌هاي نخست شروع به كار دولت يازدهم، خبرساز شد و حالا دوباره قرار است فصلي نو در تبادلات اقتصادي و سياسي ايران و اين كشورها رخ دهد.
آيا يخ مراودات اقتصادي مي‌شكند؟
روابطي كه در حال حاضر به شرايط نامساعدي رسيده است نيم نگاهي به روابط و مبادلات اقتصادي – تجاري ايران و شش كشوري كه ظريف قصد دارد به آنجا سفر كند، نشان مي‌دهد كه اين كشورها در سال گذشته تنها روابط اقتصادي – تجاري خود را با ايران از سر گرفته‌اند و از 6 كشور حاضر، 3 كشور كوبا، نيكاراگوئه و اكوادور در سال‌هاي 90 تا 93 هيچ مراوده‌اي نداشته‌اند و در سال 94 تراز‌هاي صادراتي و وارداتي كمي با هم داشتند.
البته اين موضع براي ونزوئلا، شيلي و بوليوي صادق نيست و اين كشورها شركاي نزديك رييس دولت دهم بودند و در فاصله سال‌هاي 88 تا 92 روابط اقتصادي – سياسي گسترده‌اي با ايران داشتند و در فاصله سال‌هاي دولت يازدهم هم اين مراودات هرچند اندك ادامه داشت. حال بايد ماند و ديد آيا يخ مراودات اقتصادي ايران با اين كشورها آب مي‌شود و مجدد روابط ايران با اين كشورها رونق گذشته را خواهد يافت؟آمارهاي گمرك نشان مي‌دهد كه 3 كشور كوبا، اكوادور و نيكاراگوئه در سال گذشته سطح مراودات تجاري خود را آغاز كرده‌اند و كوبا 194 هزار و 63دلار و  اكوادور5ميليون و 129 هزار و 291دلار به ايران كالا صادر كرده‌اند كه اين سهم براي نيكاراگوئه صفر بوده است. در همين راستا كوبا يك ميليون و 504 هزار و 759 دلار و اكوادور 178 هزار و 951دلار از ايران كالا خريده‌اند. باز هم نيكاراگوئه هيچ وارداتي از ايران نداشته كه نشان مي‌دهد هنوز يخ روابط ايران و اين كشور آب نشده و ظريف براي حضور در اين كشور برنامه‌هاي گسترده‌تري بايد ارايه كند.
بوليوي؛ واردات صفر، صادرات چند ده هزار دلاري
اين روال براي 3 كشور ديگر روالي متفاوت‌تر دارد. بوليوي در سال گذشته به ايران هيچ كالايي را نفروخته است و در عوض 473هزار و 794 دلار از ايران كالا خريده است. اين روال در سال 92 و93 هم صادق بوده است. اين كشور امريكاي جنوبي در سال 93 و 92 هم هيچ كالايي به ايراني‌ها نفروخته است اما در عوض در سال 93، 138هزار و 550 دلار و در سال 92، 16هزار و 500 دلار از ايران كالا خريده است. هرچند اين ارقام در مقايسه با آمارهاي صادرات و واردات چند ده ميليون دلاري اعداد ناچيزي است اما نشان از منفي نشدن تراز تجاري دو كشور داردكه ادامه روابط را كمي آسان‌تر از كشورهايي مي‌كند كه قرار است مسوولان ايراني از زير صفر شروع مراودات‌شان را كليد بزنند.
شيلي؛ احتمال بهبود روابط
 شيلي ديگر كشور امريكاي لاتين است كه سطح روابط تجاري – اقتصادي خود را در سال‌هاي گذشته ادامه داده است و هرچند آمارها آنچنان راضي‌كننده نيست اما خبر از احتمال گسترش روابط را مي‌دهد. در سال گذشته شيليايي‌ها يك ميليون و 26 هزار و 822 دلار از ايران كالا خريدند و در عوض 18ميليون و 499 هزار و 682 دلار كالا به ايران صادر كردند. اين روال در سال 93 در صادرات به 53هزار و 100 دلار و در واردات به 12ميليون و 681هزار و 340 دلار رسيد. اين روال در سال 92 كه آغاز سال رياست‌جمهوري آقاي روحاني بوده است هم در صادرات به 294هزار و 643دلار و در واردات به يك ميليون و 768هزار و 982 دلار رسيده است.
ونزوئلا؛ رفيق قديمي
ونزوئلا كه روزي نزديك‌ترين و بزرگ‌ترين شريك ايران بود و در دولت نهم و دهم رييس‌جمهور ايران بارها به اين كشور سفر كرد، اين روزها روابط تجاري – اقتصادي‌شان از حال و هواي زياد خوبي برخوردار نيستند به‌گونه‌اي كه در سال گذشته در صادرات تنها عدد 85هزار و 502 دلار و در واردات عدد 11 هزار و 240 دلار ثبت شده است اين در حالي است كه در سال‌هاي پيش از اين روال متفاوت بود و به غير از سال 92 كه واردات از ونزوئلا كلا صفر شد صادرات به اين كشور به 120 ميليون و 626 هزار و 914 دلار رسيد و در سال 93 واردات به ونزوئلا تنها 29 هزار و 582 دلار بود و صادرات 20 ميليون و 383 هزار و 293 دلار شده است. ونزوئلا در سال‌هاي پيش از اين يعني سال 90 و 91 كه محمود احمدي‌نژاد رييس دولت دهم بود هم روال واردات و صادرات متفاوتي را پشت سر گذاشت و همچون سال 92 در سال 91 هم وارداتي از اين كشور روي نداد و تنها ايران توانست 19 ميليون و 409 هزار و 242 دلار به اين كشور كالا بفروشد. البته اين آمارها در سال 90 ركوردشكني قابل‌توجهي داشته است به‌گونه‌اي كه در صادرات عدد 924ميليارد و 570 ميليون و 284 هزار و 807 دلار و واردات از اين كشور به 75 هزار و 206 دلار رسيده بود.