تغییر کاربری کتابفروشی های روبه روی دانشگاه تهران، نگرانی های اهالی فرهنگ را برانگیخته است، مهم ترین مرکز عرضه کتاب در پایتخت هم اکنون در محاصره اغذیه فروشی هایی است که هر روز بر تعدادشان افزوده می شود.
بسیار قبل تر از اینکه واژه ای به نام «بورس» از فرانسه وارد زبان محاوره ایرانیان شود، در تعاریف سنتی زمانی که یک پیشه مشخص در محلی تجمع می کرد، آن محوطه به نام بازار مشخص آن کالا مانند بازار کفاش ها، بازار آهنگر ها و... نامیده می شد و اگر این تجمع در راستای یک گذر شکل می گرفت، راسته ای از پیشه وران یک شغل مشخص شکل می گرفت، مشابه آنچه چندین دهه است روبه روی دانشگاه تهران برای عرضه کتاب شکل گرفته اما برخلاف راسته طلافروش های بازار که همیشه رونق داشته و از سکه کسب و کار آنها کاسته نشده، راسته کتابفروش ها، شرایط بسیاری بدی را پشت سر می گذارد و آن هم مشکلی به نام «تغییر کاربری» مغازه هاست.

خط پایان یک عمر فعالیت فرهنگی
اوایل امسال بود که خبر تعطیلی یکی از قدیمی ترین کتابفروشی های خیابان انقلاب حتی به اخبار تلویزیون نیز رسید. کتابخانه ای با بیش از پنج دهه فعالیت مستمر در حال تغییر کاربری بود، صاحب مغازه کتابفروشی طهوری دلیل ساده ای برای تغییر کاربری مغازه خود عنوان می کند، وی می گوید: «وضعیت فعلی نشر و فروش کتاب به من اجازه نمی دهد که بتوانم از پس مخارج این فروشگاه بربیایم.
اینجا در سال 88 و 89 و حتی 90 حداقل پنج کارمند داشت اما حالا دو کارمند بیشتر ندارد که مخارج همان هم از آن درنمی آید.» عدم صرفه اقتصادی کتابفروشی در راسته ای که هر مترمربع مغازه آن چندین میلیون تومان ارزش دارد، باعث شده است تا کتابفروش ها عطای خدمت به دانایی را به لقای آن ببخشند و به دنبال تغییر شغل یا فروش مغازه های خود باشند.
کتابفروش دیگری در مصاحبه با «مهر» می گوید: ما اگر بتوانیم کتابفروشی مان را بفروشیم؛ این کار را می کنیم. دلیلش هم ساده است، دخل کتابفروشی با کتاب های عمومی در راسته انقلاب دیگر با خرجش جور در نمی آید.
وی ادامه می دهد: کتابفروشی در راسته انقلاب به ویژه برای فروش کتاب های عمومی دیگر امری بی منطق است. چرا و با چه منطقی باید این حجم از سرمایه را در یک کتابفروشی جمع کرد و البته سودی هم نگرفت. این فروشنده کتاب معتقد است: به هر حال وضعیت به شکلی است که مردم اگر کتابی بخواهند آن را از کتابفروشی های بزرگ می خرند نه از راسته انقلاب و بیشتر کتابفروش های انقلاب هم به همین خاطر تمایل به واگذاری ملک خود دارند.
چند سال پیش که قضیه از بین رفتن راسته کتابفروشی جدی شد، خبرنگاری این موضوع را با وزیر وقت ارشاد مطرح کرد و دلیل عدم تمایل کتابفروش ها را در ماندن در این شغل جویا شد که این پاسخ را شنید: شاید انتظاری که از این کار داشته اند، برآورده نشده و دیده اند درآمدزایی ندارد و به همین دلیل دنبال مشاغل دیگری رفته اند.
کارهای فرهنگی مثل بقیه کارهای خدماتی و تجاری در کشور نیست که درآمد بالایی داشته باشد. وی ادامه داد: در واقع، می خواهم بگویم که اکنون اتفاق خاصی نیفتاده است که آنها حالا متوجه این موضوع شده باشند. البته باید حرف هایشان را بشنویم و در واقع، من در جریان نیستم که استدلال آنها چیست.

حفظ نمادین یک سنت فرهنگی
هم اکنون راسته کتابفروش های خیابان انقلاب که از میدان انقلاب تا چهارراه ولیعصر(عج) ادامه دارد به چند خیابان اطراف نیز تسری پیدا کرده بود با کاهش چشمگیر تعداد کتابفروشی ها و افزایش اغذیه فروشی ها و مشاغل دیگری که خیابان شلوغی مانند انقلاب برای آنها مشتری های بیشتری دارد، چهره فرهنگی یک خیابان را دستخوش دگرگونی کرده است. علاقه مندان به کتاب یا دانشجویانی که کتاب های تخصصی خود را در این راسته دنبال می کردند هم اکنون می توانند از طریق خرید اینترنتی کتاب یا مراجعه به برخی از کتابفروشی هایی که از سوی برخی از نهاد ها در مناطق مختلف پایتخت ایجاد شده اند، کتاب مورد نظر خود را خریداری کنند.
این دگرگونی حتی روی فعالیت بساط فروش های کتاب های قدیمی و دست دوم که معمولاً در پیاده رو های این مقطع از خیابان انقلاب ایجاد می شد، نیز اثر گذاشته است. اکنون کتابفروشی های خیابان انقلاب بخشی از میراث فرهنگی شهر تهران هستند که نه تنها نیاز پایتخت بلکه بخشی از نیاز کشور به کتاب را مرتفع می کنند. اگرچه تغییر یک سنت فرهنگی و یکی از معدود بورس های فرهنگی شهر تهران باعث ایجاد نگرانی در میان دوستداران فرهنگ شده است، اما مسئولان هنوز اقدامی در جهت حفظ این مرکز فرهنگی نکرده اند.
روزنامه جوان
تهرام 1625