در میانه تأیید و تکذیب‌های مربوط به دیدار امیرسعید ایروانی و ایلان ماسک و نیز در شرایطی که با صدور قطع‌نامه تروئیکای اروپایی، روابط سرد تهران و قاره سبز به اوج خود رسیده است، گفته‌های علی لاریجانی درباره آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا، سطح جدیدی از تحلیل‌های سیاسی و رسانه‌ای را در محافل داخلی و حتی منطقه‌ای و جهانی باز کرد.
عبدالرحمن فتح‌الهی: در میانه تأیید و تکذیب‌های مربوط به دیدار امیرسعید ایروانی و ایلان ماسک و نیز در شرایطی که با صدور قطع‌نامه تروئیکای اروپایی، روابط سرد تهران و قاره سبز به اوج خود رسیده است، گفته‌های علی لاریجانی درباره آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا، سطح جدیدی از تحلیل‌های سیاسی و رسانه‌ای را در محافل داخلی و حتی منطقه‌ای و جهانی باز کرد. در این میان، بسیاری این گفته‌ها را چراغ سبز تهران برای آغاز دور تازه مذاکرات می‌دانند و برخی هم خبر از بازگشت لاریجانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی می‌دهند. اما نتیجه هرچه باشد، در شرایط کنونی که به نظر می‌رسد واقعیت‌ها فاصله معناداری برای آغاز گفت‌وگوهای تهران چه با طرف‌های اروپایی و چه با طرف آمریکایی دارد، می‌تواند فضای مثبتی را پیش‌روی همه طرف‌ها بگذارد.
در این بین، خلأ یک مسیر درست که اصطلاحا خال‌جوش مذاکرات را بزند، بسیار پررنگ است و آنچه علی لاریجانی در مقام مشاور رهبری و نیز عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگوبا رسانه
KHAMENEI.IR عنوان کرده، کلیات یک مذاکره جدی را به دست می‌دهد. برای تبیین درست‌تر نکته یادشده، جا دارد به بخش مهم و کلیدی این گفت‌وگو رجوع کنم؛ آنجا که علی لاریجانی ضمن نشان‌دادن انعطاف دیپلماتیک مبنی برای آمادگی برای مذاکره بر سر برجام جدید، بیان کرد: «شما (آمریکا) با تجربه‌ای که برای منصرف‌کردن ایران دارید و دیدید که نمی‌شود، پس دو راه بیشتر پیش‌رویتان ندارید؛ یکی برگردید به همان برجامی که تصویب شده -خب ایران همیشه به شما گفته بیایید برگردید، اشتباه‌تان را حل کنید، البته خسارت‌های ما را هم باید یک‌جوری تأمین کنید- و یک راه دیگرش هم این است که خیلی خب، قبول ندارید؟ -چون شنیدم دولت جدید ایالات متحده گفته «ما آن برجام را اصلا قبول نداریم، چون ایرانی‌ها سر ما را کلاه گذاشتند!»- آن وحی منزل نیست، بیایید سر موضوع جدید: شما می‌گویید «ایران هسته‌ای را ما قبول داریم. به سمت بمب نرود عیب ندارد!»؛ ما غنی‌سازی در این حد داریم، خب بیایید توافق کنید -که ایران یک شروطی دارد برای این امر با توجه به تجربه گذشته- ما به سمت بمب نمی‌رویم، شما هم شروط ما را بپذیرید. توافق بعدی بکنید. بنابراین ما توصیه نمی‌کنیم شما رفتار غلط قبلی‌تان را دنبال کنید. ولی به هر حال این هم یک راه‌حل است. بیایید از این راه‌حل استفاده کنید».
البته دیروز (شنبه) علی لاریجانی درباره برداشت نادرست از این بخش مصاحبه توضیحاتی ارائه کرد و در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: «برداشت درست:
۱- در موضوع هسته‌ای، آمریکا توافق قبلی (برجام) را بر هم زد و از آن خارج شد و از این طریق به ایران خسارت وارد کرد. ۲- ایران غنی‌سازی خود را آغاز کرد و درجه خلوص را به بالای ۶۰ درصد رساند. ۳- دو طرف در موقعیت جدیدی قرار دارند؛ اگر مسئولان جدید آمریکا می‌گویند در موضوع هسته‌ای ایران صرفا با سلاح هسته‌ای مخالف‌اند، باید در ازای این امر شروط ایران را بپذیرند و امتیاز لازم من‌جمله جبران خسارات ایران و نظایر آن را قبول کنند تا توافق جدید به دست آید، نه اینکه یک‌طرفه امریه صادر کنند نظیر تصمیم آنان در آژانس». با وجود آنکه ملاقات تکذیب‌شده ایروانی-ماسک به باور فردی همچون حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی حسن روحانی، آغاز فاز دیپلماسی پنهان با دولت جدید ایالات متحده آمریکا تلقی می‌شد، اما ناظران بر این باورند که شکاف کنونی بین ایران و غرب با این‌دست فعالیت‌ها در حوزه دیپلماسی پنهان و حتی مستقیم پر نخواهد شد؛ خاصه آنکه در یک انقباض زمانی به واسطه دولت دوم و پایانی ترامپ، امکان تغییر راهبردهای دو طرف در فرجه چهار‌ساله پیش‌رو تقریبا نزدیک به صفر است، مگر آنکه تهران ذیل گزاره «دیپلماسی در نقطه جوش»، روی همه چیز حاضر به مذاکره شود. با توجه به اهمیت و جایگاه علی لاریجانی، «شرق» در گفت‌وگو با چند نفر از چهره‌های سیاسی، به بررسی دقیق‌تر مواضع وی در قبال مذاکرات با آمریکایی‌ها و مسائل مربوطه پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
منصور حقیقت‌پور: آقای لاریجانی لایق‌ترین فرد برای دبیری شعام است
با توجه به آنچه عنوان شد، منصور حقیقت‌پور در گفت‌وگو با «شرق»، ذیل واکاوی مواضع علی لاریجانی و پررنگ‌شدن گزاره آمادگی تهران برای مذاکره با دولت دوم دونالد ترامپ، از منظر دیگری موضوع را کالبدشکافی می‌کند و به باور او، «جمهوری اسلامی ایران از ابتدا همواره برای گفت‌وگو و تنش‌زدایی آماده بوده است». بااینحال، وی اذعان دارد که «این مذاکرات در دو شکل مستقیم و غیرمستقیم وجود داشته است». نماینده ادوار مجلس در یادآوری دو مورد از این مذاکرات تهران-واشنگتن به همکاری‌های ایران و آمریکا درخصوص عراق یا مذاکرات مستقیم با واشنگتن در مذاکرات برجامی اشاره می‌کند و در این بین به گفته او، «مذاکرات غیرمستقیم هم به تکرار و به شکل دائمی از طرف جمهوری اسلامی ایران با آمریکایی‌ها انجام شده است». کما‌اینکه عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم می‌گوید: «اکنون هم مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در دولت آقای پزشکیان ادامه دارد».
به همین دلیل، این چهره سیاسی تأکید و تصریح می‌کند: «جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه از مذاکره فراری نبوده و همواره برای گفت‌وگو آماده است». در تبیین این نکته، حقیقت‌پور خاطرنشان می‌کند: «به دلیل آنکه موضع ایران یک موضع حق است و با منطق و استدلال دلایل خود را مطرح می‌کند، همواره از مذاکره استقبال خواهد کرد». اما از دید این فعال سیاسی، «آمادگی همیشگی ایران برای مذاکره به معنای آن نیست که تهران حاضر به عقب‌نشینی و عدول از خواسته‌ها، مطالبات و انتظارات بحق خود باشد». به همین دلیل، نماینده ادوار مجلس، در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق» روی مواضع اخیر علی لاریجانی متمرکز می‌شود و معتقد است: «آنچه از زبان آقای لاریجانی مطرح شده، به معنای آن است که اگر مذاکرات در شرایط برابر و عادلانه و با در نظر گرفتن خواسته‌ها و انتظارات ایران انجام شود، تهران آمادگی گفت‌وگوی مستقیم و جدی با هر دولتی در آمریکا را دارد»؛ چراکه از دید حقیقت‌پور، «دیپلماسی، آسان‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای حل‌وفصل چالش‌ها و اختلاف‌های جاری بین ایران و آمریکاست».
در این میان، احتمال کارشکنی و طرح اعتراض‌ها و انتقادهای جدی به این‌دست موضع‌گیری‌های علی لاریجانی و تلاش برای برهم‌زدن فضای حداقلی در جهت آغاز گفت‌وگوها با طرف آمریکایی از سوی رادیکال‌های داخلی نیز دیگر موضوعی بود که حقیقت‌پور به آن ورود می‌کند و با بیان این جمله که «رادیکال‌های داخلی باید به پارکینگ بروند»، متذکر می‌شود: «آنچه از زبان آقای لاریجانی مطرح شده است، نباید صرفا گفته‌های یک چهره سیاسی تلقی شود»؛ چون از نظر این نماینده ادوار مجلس، «آقای لاریجانی به دلیل عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز سمت مشاور مقام معظم رهبری، شخصیت کم‌وزنی در سیاست‌ورزی داخلی نیست». ضمن آنکه حقیقت‌پور یادآور می‌شود: «آنچه از سوی آقای لاریجانی مطرح شده، از رسانه مقام معظم رهبری انتشار پیدا کرده است». از سوی دیگر، به گفته این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم، آقای لاریجانی دانش، تجربه و تخصص لازم برای مدیریت این‌دست مذاکرات را دارد و از همه مهم‌تر، حقیقت‌پور به این نکته اشاره دارد که «فردی مانند آقای لاریجانی به‌شدت دلسوز منافع و امنیت ملی کشور است. بنابراین اگر امکان تحقق منافع ملی در قالب مذاکره مستقیم با آمریکایی‌ها وجود داشته باشد، آقای لاریجانی توان انجام آن را دارد و در این صورت با ابزار دیپلماسی، هزینه برای طرفین و حتی برای منطقه به‌شدت کاهش پیدا خواهد کرد».
در ادامه گپ‌و‌گفت با «شرق»، این چهره نزدیک به علی لاریجانی شائبه بازگشت وی (علی لاریجانی) به سمت دبیری شورای عالی امنیت ملی را هم به بوته تحلیل می‌برد و اگرچه به گفته‌اش اطلاع و خبر موثقی در این رابطه ندارد، اما تأکید دارد «در شرایط کنونی، لایق‌ترین فردی که بتواند در مقام دبیری شورای عالی امنیت ملی، کشور را از ناملایمات و شرایط خطیر کنونی برهاند، شخص آقای (علی) لاریجانی است».
بااینحال این نماینده ادوار مجلس، «سمت دبیری شورای عالی امنیت ملی را به معنای راهیابی آقای لاریجانی در دولت آقای پزشکیان نمی‌داند». اگرچه او هم اذعان دارد این سمت با پیشنهاد رئیس‌جمهور و تأیید نهایی مقام معظم رهبری انتخاب می‌شود، با وجود این بیان می‌کند: «اگر آقای لاریجانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی انتخاب شود، لزوما به معنای ورود ایشان به دولت چهاردهم نیست». حقیقت‌پور در پاسخ به این پرسش که «اگر مذاکرات با دولت دوم دونالد ترامپ توسط علی لاریجانی در سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی یا هر سمت دیگری انجام شود، تداخلی با وظایف عراقچی و وزارت امور خارجه پیدا نخواهد کرد؟» یادآور می‌شود: «آقای لاریجانی با دانش، تخصص، تجربه و نیز وزن سیاسی که در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد، اگر وظیفه خطیر مذاکره با آمریکایی‌ها به ایشان محول شود، توان به‌کارگیری همه نیروهای متخصص و باتجربه، چه در وزارت امور خارجه و دولت پزشکیان و چه در سایر نهادها را هم دارد». بنابراین، این فعال «سپردن احتمالی مذاکرات به آقای لاریجانی را تداخل یا موازی‌کاری در وظایف وزارت امور خارجه و دولت پزشکیان تلقی نمی‌کند»؛ چراکه از منظر او «گفته‌های آقای لاریجانی، مواضع نظام است».
محمد مهاجری: در شرایط خطیر کنونی، آقای لاریجانی می‌تواند نماینده هم‌زمان دیپلماسی و میدان باشد
محمد مهاجری هم دیگر چهره سیاسی بود که در گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، ابتدا‌به‌ساکن تصریح کرد هیچ‌گونه اطلاع یا خبر موثقی در‌این‌باره که چرا آقای علی لاریجانی این مواضع را در گفت‌وگوی اخیر خود مطرح کرده است یا اینکه احتمالا ایشان برای مذاکرات با آمریکایی‌ها آماده می‌شوند یا برای سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی انتخاب شده‌اند، ندارد و بنابراین او نمی‌تواند به شکل مستقیم روی گفته‌های علی لاریجانی تحلیلی متقن ارائه دهد. بااینحال، فعال سیاسی اصولگرا گریزی به اقتضائات جاری در فضای سیاست خارجی کشور می‌زند و باور دارد: «در شرایط کنونی، وضعیت برای انجام مذاکره پیچیده‌تر و سخت‌تر از زمان برجام شده است»؛ چراکه از نظر این چهره رسانه‌ای، «در زمان مذاکرات برجام، جنگ اسرائیل در غزه و لبنان شکل نگرفته بود و تحولات خاورمیانه سایه سنگینی بر مذاکرات نداشت». اما مهاجری اذعان دارد اکنون «اسرائیل یک طرف مهم و بازیگر جدی در مذاکرات خواهد بود».
ضمن آنکه این چهره سیاسی به تحولات، تبعات و آثار جنگ اوکراین هم اشاره دارد و تصریح می‌کند: «در فاصله حدود سه‌ساله‌ای که از این جنگ اوکراین می‌گذرد، شرایطی پیش آمده که اکنون اروپایی‌ها در بدترین و خصمانه‌ترین روابط خود با ایران قرار دارند. در صورتی که در زمان برجام برخی کشورهای اروپایی و مشخصا سه عضو اروپایی برجام، نگاه و دیدی تا این اندازه تند نسبت به تهران نداشتند». به همین دلیل، مهاجری این‌گونه برآورد می‌کند که «شرایط کنونی به‌شدت متفاوت از دوره برجام است و فضای ضدایرانی و ایران‌هراسی تا به این اندازه پررنگ نبود». به همین دلیل، این چهره سیاسی، «آغاز هرگونه مذاکره‌ای با طرف آمریکایی یا اروپایی را مستلزم برخورداری از دانش و تخصص و همچنین استفاده از تجربه‌هایی مانند تجربه دولت حسن روحانی، محمدجواد ظریف و عباس عراقچی می‌داند که اکنون سکاندار سیاست خارجی دولت چهاردهم است». با این قرائت، مهاجری به موضوع آقای لاریجانی هم اشاره‌ای کوتاه دارد و یادآور می‌شود: «اگر جمهوری اسلامی ایران اراده و عزم جدی برای مذاکرات داشته باشد و در سایه این عزم جدی به دنبال انتخاب افرادی مناسب مانند آقای لاریجانی برای آغاز مذاکرات باشد، اقدام قابل دفاعی است». در این میان، به گفته این فعال سیاسی اصولگرا، «حضور آقای لاریجانی می‌تواند کمک ارزشمندی برای دولت آقای پزشکیان در امر خطیر مذاکرات باشد». ضمن آنکه از نظر این چهره رسانه‌ای، «آقای لاریجانی در حوزه مذاکرات به شکلی هم نماینده میدان است و هم نماینده دیپلماسی».
محمدعلی ابطحی: در صورت حضور آقای لاریجانی در امر مذاکره احتمال کارشکنی وجود دارد
محمدعلی ابطحی نیز دیگر چهره سیاسی بود که در شروع گپ‌و‌گفت خود با «شرق» تأکید و تصریح می‌کند بنایی برای تحلیل و واکاوی مواضع علی لاریجانی ندارد و آنچه به عنوان ارزیابی شخصی خود در امر مذاکرات احتمالی با آمریکا مطرح می‌کند، یک تحلیل کلی است. با بیان این نکته، این چهره سیاسی اصلاح‌طلب فارغ از آنچه علی لاریجانی عنوان کرده یا بدون توجه به دیدار تکذیب‌شده با ایلان ماسک توسط امیرسعید ایروانی و دیگر مسائل، به این موضوع اشاره دارد که «اگرچه در شرایط کنونی انجام هرگونه مذاکره با طرف آمریکایی برای کاهش فشارهای اقتصادی و معیشتی مردم امری مثبت و قابل دفاع است»، اما از منظر عضو مجمع روحانیون مبارز «مذاکرات احتمالی پیش‌رو به‌شدت سخت و پیچیده خواهد بود».
چون به باور او: «ترامپ شخصیتی نیست که بخواهد با مذاکراتی غیرعلنی، توافقی را به سود یک طرف به نتیجه برساند». لذا این چهره سیاسی اذعان دارد: «تهران باید به شکل شفاف‌تر و با عزم جدی‌تری وارد مذاکرات شود؛ چراکه در شرایط کنونی وضعیت خطیر اقتصادی و معیشتی مردم ضرورت آغاز گفت‌وگوها را پررنگ‌تر می‌کند».
البته ابطحی متذکر می‌شود: «در وضعیت جاری هم هیچ فردی نقشه راهی برای بهبود وضعیت اقتصادی مردم بدون انجام مذاکره و حصول توافق و بدون توجه به شرایط دیپلماتیک و سیاست خارجی ندارد. به همین دلیل هر راهی برای کاهش فشار معیشتی جامعه از مسیر مذاکره می‌گذرد». در ادامه این گپ‌و‌گفت، عضو مجمع روحانیون مبارز به تکذیب دیدار امیرسعید ایروانی و ایلان ماسک هم اشاره دارد و معتقد است: «اگرچه از منظر تهران این دیدار تکذیب شده است، اما جا دارد که چنین دیداری برای آغاز گفت‌وگوها در دستور کار قرار بگیرد». زیرا از منظر این فعال سیاسی اصلاح‌طلب: «فردی چون ایلان ماسک، اولا یک چهره سیاسی نیست، دوم آنکه از مهره‌های پرنفوذ در دولت دونالد ترامپ است که می‌تواند مسیر مذاکرات درست و مناسبی را با دولت جدید آمریکا ترسیم کند». و سوم آنکه به گفته ابطحی: «ایلان ماسک اساسا یک آمریکایی نیست که محدودیت‌های داخلی نظام در رابطه با مذاکرات با مقامات آمریکایی را داشته باشد». اگرچه چهره سیاسی اصلاح‌طلب از پاسخ به سؤالات در مورد شخص علی لاریجانی اجتناب می‌کرد، اما در ادامه گفت‌وگویش با «شرق» و درباره شائبه آغاز مذاکرات توسط علی لاریجانی یا بازگشت ایشان به دبیری شورای‌عالی امنیت ملی بر این باور است: «آقای لاریجانی همواره جزء گزینه‌هایی بودند که در خصوص آغاز مذاکرات یا انتخاب دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، اسمشان مطرح بوده است». با وجود این عضو مجمع روحانیون مبارز با نگاهی نه‌چندان خوش‌بینانه متذکر می‌شود: «حتی در صورت تحقق این امر تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که جریان‌هایی در داخل همواره این تلاش‌ها را ناکام گذاشته‌اند».
در سایه آنچه عنوان شد، فعال سیاسی اصلاح‌طلب این نکته کلیدی را هم متذکر می‌شود و می‌گوید: «انجام هرگونه مذاکره‌ای خارج از چارچوب وزارت امور خارجه، پیگیری سیاست خارجی بدون ابزار است» که در‌نهایت به باور او: «به نتیجه نمی‌رسد». چون به گفته ابطحی: «ابزارهای دیپلماسی و مذاکره در اختیار وزارت امور خارجه است». بااینحال عضو مجمع روحانیون مبارز به برخی اعتراضات، انتقادات، کارشکنی‌ها و مزاحمت رادیکال‌های داخلی هم ورود می‌کند و به گفته او: «مشکل اصلی حضور این جریان‌های رادیکال نیست، کما‌اینکه در همه کشورها این جریان‌های رادیکال وجود دارد». اما از دید ابطحی: «مشکل کار آنجاست که برخی نهادهای سیاسی به‌رغم روشن‌بودن مسیر و تلاش برای تحقق منافع و امنیت ملی و علی‌رغم سیاست‌های کلان نظام و مصوباتی که دارند، دلشان از بابت برخی انتقاد رادیکال‌های داخلی می‌لرزد». لذا این فعال سیاسی یقین دارد: «مشکل کار ضعف مدیریتی است که راه را برای تندروها باز می‌کند».