رامین پرتو
اوضاع و حوال در غزه و لبنان به دلیل تداوم حملات گاه و بیگاه ارتش اسرائیل در حال تبدیل شدن به یک بحران فراتر از حد تصور است؛ چراکه علاوه بر آوارگی و بحران انسانی به وجود آمده، منابع امدادی سازمان ملل متحد اعلام کرده‌اند که انواع و اقسام بیماری‌های واگیردار در غزه در حال شیوع است و از سوی دیگر در جنوب لبنان هم همچنان هیچ چشم‌انداز روشنی برای بازگشت آوارگان این کشور وجود ندارد. در این راستا دو رخداد مهم در عرصه سیاسی با محوریت غزه و لبنان رخ داده است. نخست، برگزاری دومین نشست اضطراری سازمان همکاری‌های اسلامی و اتحادیه عرب است که روز گذشته (دوشنبه) با حضور مسئولان بیش از ۵۰ کشور اسلامی- عربی در ریاض پایتخت عربستان سعودی برگزار شد.
در دومین نشست اضطراری سازمان همکاری‌های اسلامی و اتحادیه عرب در ریاض، محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهوری به همراه سیدعباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران حاضر شدند و دلیل عدم حضور مسعود پزشکیان در این نشست، در گفت‌وگوی عراقچی با ولیعهد عربستان، «تراکم امور اجرایی» در کشور اعلام شد
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان امروز در افتتاحیه این نشست گفت: ما مجدداً مخالفت قاطع خود را با کشتار جمعی مردم غزه توسط اسرائیل اعلام می‌کنیم. اصرار اسرائیل بر تجاوزات خود علیه مردم فلسطین تلاش‌های صلح را ناکام می‌گذارد. طبق گزارش الجزیره، وی گفت: ما بر اهمیت ادامه تلاش‌ها برای تشکیل کشور فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ تأکید می‌کنیم. ولیعهد عربستان گفت: ما خواهان پایان اشغالگری اسرائیل در اراضی فلسطین هستیم. محمد بن سلمان همچنین تأکید کرد: ما منع فعالیت آژانس امدادرسانی به آوارگان فلسطینی (آنروا) در اراضی فلسطین و کارشکنی در فعالیت نهادهای بشردوستانه را محکوم می‌کنیم. ولیعهد عربستان گفت: ما با تهدید امنیت لبنان و کوچاندن شهروندان آن مخالف هستیم. ما با نقض حاکمیت لبنان مخالفیم. وی همچنین مخالفت این کشور را با تجاوزات اسرائیل علیه ایران اعلام کرد. بن‌سلمان همچنین بر لزوم وادار کردن اسرائیل به احترام به حاکمیت ایران و عدم حمله به خاک آن تاکید کرد.
احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب که از دیگر شرکت‌کنندگان در این نشست بود گفت: خاورمیانه‌ای که ما خواهان آن هستیم کشور فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ باید در قلب آن باشد. وی گفت: باید آتش‌بس در نوار غزه برقرار شده و برای اجرای راهکار ۲ دولتی تلاش کرد. ابوالغیط همچنین بر لزوم توقف جنگ در لبنان و اجرای قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت و تضمین امنیت در ۲ طرف مرزها تأکید کرد و گفت امیدوار است «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور منتخب آمریکا به وعده خود برای توقف جنگ در سریع‌ترین زمان ممکن عمل کند. وی تأکید کرد: ۹۰ درصد ساکنان غزه تنها در ۱۰ درصد مساحت این منطقه زندگی می‌کنند و از ساده‌ترین ابزارها برای زنده ماندن محروم هستند.
محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز در این نشست گفت: جامعه بین‌المللی در توقف جنگ اسرائیل علیه نوار غزه شکست خورده است. تجاوزات اسرائیل با حمایت آمریکا ادامه دارد. وظیفه عربی و اسلامی این است که بالاترین درجه همبستگی را داشته باشیم. عباس تأکید کرد: ما از شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل می‌خواهیم عضویت اسرائیل در سازمان ملل را به حالت تعلیق دربیاورد. باید قطعنامه شورای امنیت درباره توقف جنگ اسرائیل و رساندن کمک‌ها به غزه و عقب‌نشینی اسرائیل اجرا شود.
در جریان نشست عربی اسلامی ریاض عبدالله دوم، پادشاه اردن از دیگر حاضران بود و گفت: با گذشت بیش از یک سال از جنگ اسرائیل علیه غزه، منطقه در فاجعه‌ای به سر می‌برد که نمی‌توان درباره آن سکوت کرد. باید محاصره نوار غزه شکسته شود و تنش در کرانه باختری متوقف و از حاکمیت لبنان برای تحقق صلح در منطقه حمایت شود. وی گفت: باید جنگ‌های اسرائیل فورا متوقف شود تا به ویرانی و تخریب پایان داده شده و از پیش رفتن منطقه به سمت جنگی فراگیر ممانعت به عمل آید. ما خواهان تلاش‌هایی ملموس برای ارائه کمک‌ها به نوار غزه و ایجاد پل انسانی برای ارسال کمک‌ها هستیم.
عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر هم گفت که آینده منطقه و جهان در یک دوراهی قرار گرفته است و تجاوز به نوار غزه و لبنان دیگر قابل قبول نیست. شرط ضروری برای تحقق امنیت و ثبات، تشکیل کشور فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی قدس است. ما علیه تمام طرح‌هایی می‌ایستیم که هدف آن از بین بردن مسئله فلسطین باشد. رئیس‌جمهور مصر همچنین بر لزوم آتش‌بس در لبنان و اجرای کامل قطعنامه ۱۷۰۱ تأکید کرد.
ولیعهد عربستان سعودی در نشست اضطراری ریاض مخالفت قاطع خود را با کشتار جمعی مردم غزه توسط اسرائیل اعلام و تجاوز و حملات اسرائیل به ایران و لبنان را محکوم کرد؛ همچنین به صورت واضح بر تشکیل کشور فلسطین تاکید ورزید
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه تأکید کرد: اسرائیل از طریق ممنوع الفعالیت کردن آژانس آنروا برای لغو راهکار تشکیل ۲ دولتی تلاش می‌کند. اردوغان تأکید کرد: کابینه بنیامین نتانیاهو برای تشدید تنش نظامی با ایران تلاش می‌کند و به حملات علیه لبنان نیز ادامه می‌دهد. وی گفت: مهم است که به تلاش‌هایمان برای اتخاذ اقدامات علیه عاملان کشتار جمعی در فلسطین ادامه بدهیم. اردوغان گفت: ممنوعیت تسلیحاتی اسرائیل و ممانعت از تجارت با آن بسیار مهم است. باید مادامی که اسرائیل به حملات علیه غزه و لبنان ادامه می‌دهد، آن را از نظر بین‌المللی منزوی کرد. ما محدودیت‌های تجاری جدیدی علیه اسرائیل را اعمال کرده‌ایم و اگر به تجاوزاتش پایان ندهد، محدودیت‌های بیشتری را اجرا می‌کنیم.
نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان در نشست سران عربی اسلامی گفت: لبنان با یک بحران سرنوشت‌ساز بی‌سابقه و با تجاوزی مواجه است که نقض تمام عرف و قوانین بین‌المللی است. نباید بگذاریم اسرائیل به تجاوزات خود علیه لبنان و حاکمیت آن ادامه بدهد، بدون اینکه مجازات شود.
انور ابراهیم، نخست وزیر مالزی نیز در این نشست گفت: ما باید قتل‌عام در غزه و لبنان را متوقف کنیم و اراده همه جهان برای این امر بسیج شود.
علاو بر این، بشار اسد رئیس جمهور سوریه، محمد ولد الشیخ الغزوانی رئیس جمهور موریتانی، امام علی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان، صباح خالد الصباح ولیعهد کویت، محمدشیاع السودانی نخست‌وزیر عراق و رئیس جمهوری سنگال هم در این نشست حاضر بودند. همچنین محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهوری به همراه سیدعباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در ریاض حاضر شدند و دلیل عدم حضور مسعود پزشکیان در این نشست، در گفت‌وگوی وی با ولیعهد عربستان «تراکم امور اجرایی» در کشور اعلام شد.
رایزنی فرامنطقه‌ای
اینکه نتیجه و خروجی نشست ریاض آن هم با حضور مقامات کشورهای عربی- اسلامی چه خواهد بود مشخص نیست، اما باید توجه شود که در این راستا کشورهای غربی هم در حال رایزنی‌های سیاسی برای پایان دادن به بحران در غزه و لبنان هستند. به عنوان مثال آنتونی بلینکن و ژان نوئل بارو، وزرای خارجه آمریکا و فرانسه در این خصوص با یکدیگر به صورت تلفنی گفت‌وگو کردند. وزارت خارجه آمریکا یکشنبه شب در بیانیه‌ای که در تارنمای این وزارتخانه منتشر شد، اعلام کرد که بلینکن و بارو «درباره لزوم تلاش برای یافتن یک راه حل دیپلماتیک که به شهروندان دو سوی خط آبی (رودخانه لیتانی در لبنان) امکان بازگشت امن به خانه‌هایشان را بدهد، گفت‌وگو کردند».در بیانیه وزارت خارجه آمریکا آمده است که بلینکن و بارو همچنین «درباره لزوم پایان دادن به جنگ در غزه، تضمین آزادی همه اسرای اسرائیل و افزایش کمک‌های بشردوستانه به غیرنظامیان رایزنی کردند. شنبه شب هم وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که بلینکن به صورت تلفنی با دیوید لمی، وزیر خارجه انگلیس گفت‌وگو کرده است.
این اقدامات وزیر خارجه آمریکا بنا به نظر بسیاری از تحلیلگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آنهم در واپسین ماه‌های دولت بایدن نشان از وجود یک پتانسیل سیاسی از سوی دموکرات‌ها دارد که می‌خواهند در این ایام صرفاً تمام انرژی خود را بر پرونده غزه و لبنان معطوف کنند تا شاید بتوانند یک کارنامه مثبت از خود در حوزه سیاست خارجی به جای بگذارند. حال باید دید که خروجی این دو رخداد، یعنی نشست ریاض و رایزنی‌های آمریکا در خصوص منطقه چه خواهد بود؟