رئیس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست، ابرچالش اول ایران را پدیده‌ای معرفی کرد که با وجود «تهدید ۱۱ استان کشور»، آنچنان که باید مورد توجه سیاستگذار قرار نگرفته است؛ «فرونشست».
به گزارش دنیای اقتصاد، روز گذشته مراسم تودیع و معارفه متولی محیط‌زیست توسط معاون اول رئیس‌جمهور برگزار شد. محمدرضا عارف، هجوم به منابع طبیعی را علت وضع موجود دانست.
«ادغام در کشور ما اغلب به معنای الحاق است و شاهدیم سازمان‌هایی با هم ادغام می‌شوند که به لحاظ کارکردی متفاوتند، نمونه‌اش ادغام سازمان ورزش و جوانان که شاید تنها وجه مشترک آن‌ها این است که جوانان ورزش می‌کنند. در همین راستا ادغام دو سازمان منابع طبیعی و محیط‌زیست هم منطقی نیست و تبعات مثبتی نخواهد داشت.»
این‌ها گفته‌های محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در آیین تکریم علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست دولت سیزدهم و معارفه شینا انصاری، رئیس سازمان محیط‌زیست دولت چهاردهم است که سه‌شنبه ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ در محل سالن همایش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار شد.
به گفته عارف، در برنامه سوم توسعه بحث‌های جدی درباره ادغام بخش‌های آب، محیط‌زیست و منابع طبیعی صورت گرفت. او می‌افزاید: با این حال به واسطه اهمیت محیط‌زیست باید این بخش توسط رئیس‌جمهور اداره شود تا اینکه شکل یک دستگاه حقوقی مستقل را داشته باشد. ریاست این سازمان بر عهده فردی است که تحت نظارت رئیس‌جمهور است و در همین حدود هم اقتدار دارد.
گرچه سخن گفتن از محیط‌زیست در جمعی از کارشناسان، مدیران و فعالان این حوزه بدیهی به نظر می‌رسد، اما همچنان در کشور ما محیط‌زیست به چشم یک کار زینتی تلقی می‌شود.
عارف در همین رابطه اقتدار را مولفه ضروری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌داند و می‌گوید: ایران در شاخص کل عملکرد محیط‌زیست رتبه ۱۱۲ را در میان ۱۸۰ کشور جهان دارد که گویای وضعیت ما در این زمینه است. حتی اگر برخی این تشکیک را وارد کنند که اطلاعات به شکل دقیق داده نشده، باز هم این رتبه تغییر بالایی نخواهد داشت.
معاون اول رئیس‌جمهور رتبه ۱۰۲ ایران در کیفیت هوا را شاخص دیگری از وضعیت نامناسب محیط‌زیست ارزیابی کرد و افزود: در موضوع خاک شرایط ما به مراتب بدتر است، این وضعیت در شرایطی است که فرسایش و آلودگی خاک کمتر دیده می‌شود. در کنار آب‌وهوا، مساله آب را داریم که نسبت به این دو شرایط بدتری دارد، ما در حوزه مدیریت منابع آب رتبه ۱۰۸ را داریم و سفره‌های آب زیرزمینی ما با چالش جدی مواجهند.
عارف در کنار برشمردن چالش‌های محیط‌زیستی معتقد است باید تقابل توسعه و محیط‌زیست برداشته شود.
او می‌گوید: نمی‌توانیم نگاه تک‌بعدی به توسعه داشته باشیم. در واقع وفاقی که از آن صحبت می‌شود تنها به امر سیاسی خلاصه نمی‌شود. ما باید بتوانیم میان صنعت و محیط‌زیست هم وفاق ایجاد کنیم و با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی در مسیر توسعه گام برداریم. در کنار آن‌ها فضای کار برای تشکل‌ها هم باید فراهم شود و برخورد‌های منفی با مردم در این زمینه انجام نشود.
آینده‌فروشی کرده‌ایم
معاون اول رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه در ایران با عدم توجه به محیط‌زیست آینده‌فروشی انجام شده و منابع طبیعی دچار خسران جدی شده است، افزود: برای حل این معضل باید نظام یکپارچه محیط‌زیست، جرم انگاری تخریب محیط‌زیست، پایش مستمر منابع آب، خاک، هوا، توجه به تغییر اقلیم، رعایت شاخص‌های محیط‌زیستی، توسعه اقتصاد سبز، حفاظت از آب‌های زیرزمینی و... در دستور کار قرار گیرد. به علاوه باید در موضوع آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی هم ورود پیدا کنیم و در این زمینه به مردم آموزش‌های لازم را بدهیم.
معاون اول رئیس‌جمهور، دیپلماسی محیط‌زیست را هم یک مقوله مهم دانست و خواستار تقویت ارتباط با همسایگان شد.
او اضافه کرد: در برنامه هفتم توسعه آمایش سرزمین مورد توجه جدی قرار گرفته است، مقوله‌ای که به اجرای سیاست‌ها و حفظ محیط‌زیست کمک زیادی می‌کند.
بذل و بخشش از منابع طبیعی متوقف می‌شود
«فرونشست زمین ۳۸۰ شهر و ۹ هزار و ۲۰۰ روستای ایران را درگیر کرده و در ۱۸ استان با نرخ بیش از ۱۰ سانتی‌متر فرونشست در سال مواجهیم. بیش از ۱۱ درصد از مساحت سرزمینی ما یعنی ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع تحت‌الشعاع این پدیده است.»
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در این مراسم نخستین ابرچالش ایران را فرونشست دانست. پدیده‌ای که تبعات آن را در کشاورزی، در زیست شهری، گردشگری و تخریب بنا‌های تاریخی و... می‌بینیم.
او می‌افزاید: در مواجهه با وضعیت بحرانی و شکننده محیط‌زیست کشورمان باید ابرچالش‌های اساسی محیط‌زیست به رسمیت شناخته شده و در هم تنیدگی این ابرچالش‌ها با پایداری اجتماعی، اقتصادی، بوم‌شناختی و سلامت جامعه مورد توجه قرار گیرد.
به گفته انصاری، در حال حاضر در بحث انرژی و آب با ناترازی در تولید و مصرف مواجهیم.
او اضافه می‌کند: رفع ناترازی با روش‌های فنی مرسوم نمی‌تواند انجام شود، بلکه نیازمند آن هستیم که درک اجتماعی از این مقوله داشته باشیم، زیرا بدون شناخت مسائل محیط‌زیست، دلایل بروز و ظهور این چالش‌ها و همکاری بین‌بخشی با مشارکت نهاد‌های مردمی غلبه بر مشکلات محیط‌زیستی ممکن نیست.
او وضعیت تالاب‌ها را مصداق دیگری از ابرچالش‌ها عنوان کرده و می‌گوید: کشور گرچه بیشترین تنوع تالابی را در جهان دارد، اما عدم توجه و تامین حقابه محیط‌زیستی این عرصه‌ها سبب شده ۴۳ درصد مساحت تالاب‌های کشور در شدت‌های مختلف به منشأ و کانون‌های گردو‌غباری بدل شوند.
نگاه اجتماعی به محیط‌زیست تقویت شود
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، آلودگی هوا، تخریب زیستگاه‌ها، کاهش تنوع زیستی و سایر موضوعات محیط‌زیستی را از دیگر موارد قابل تامل می‌داند و اضافه می‌کند: باید بپذیریم برای حفظ محیط‌زیست سرزمینمان فرصتی برای آزمون و خطا نداریم و دوره بذل و بخشش از منابع طبیعی سپری شده است. ما باید محدودیت‌های موجود درباره محیط‌زیست کشورمان را عمیقا درک کنیم و بدانیم اگر در سطح حاکمیت بر سر سیاست‌های محیط‌زیستی توافق و اجماع‌سازی صورت نگیرد همه شکست می‌خوریم.
او همچنین بر ضرورت نگاه اجتماعی و استفاده از ظرفیت مسوولیت‌های اجتماعی در قبال محیط‌زیست تاکید و بیان می‌کند: باید نگاه و رویکرد واقع‌گرایانه به توسعه صنعت، سکونت، کشاورزی متناسب با محدودیت‌های اقلیمی، توان سرزمینی و سند آمایش سرزمین داشته باشیم.
سازمان محیط‌زیست اصلی‌ترین و محوری‌ترین نهاد حاکمیتی در حوزه محیط‌زیست است که حفاظت از منابع حیاتی و زیستی و حفاظت از آب و خاک و هوا و تنوع زیستی را بر عهده دارد، اما ما با ناترازی جدی بین منابع مالی و اعتباری و قطره‌چکانی این سازمان و انتظارات گسترده و آرمانی از آن مواجهیم که امیدوارم در دولت چهاردهم این چالش‌ها برطرف شود.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اینکه نباید انتظار معجزه برای حل مسائل متنوع و انباشت شده در طول دهه‌ها در این بازه زمانی چهار ساله داشت، می‌گوید: طی دهه‌ها، مسائل مختلف ما هر کدام به ابرچالش بدل شده و ما نمی‌توانیم در مدت محدود تمام آن‌ها را حل کنیم. ولی انتظار این است که ما نگاه محیط‌زیستی و پایبندی به مبانی محیط‌زیستی را در اعضای دولت چهاردهم شاهد باشیم و گام‌های اثرگذار برای حل چالش‌ها برداشته شود.