مسئولان در وزارت راه در مورد تشخیص اولویت احداث خطوط ریلی دچار تشویش و بی تصمیمی هستند و با وجود منابع محدود می خواهند با یک دست چندین هندوانه بلند کنند. خیلی وقت ها هم راه آهنی را می سازند که هیچ فوریت و ضرورتی نداشته و اعتبارات را ضایع کرده اند[i]؛ اعتباراتی که در شرایط تحریم با خون دل تامین شده اند.شاید هم مسلوب الاختیار هستند و مراجع قوی تر برای آنها تعیین تکلیف می کنند. نتیجه این فرایند، انبوهی از پروژه های نیمه کاره عمرانی است و مردم زیادی که منتظر تحقق وعده های دولتمردان هستند.

چند تا از اهم این هندوانه ها :

• راه آهن میانه تبریز
• راه آهن رشت آستارا
• راه آهن شیراز عسلویه
• راه آهن غرب کشور
• راه آهن اصفهان اهواز
• راه آهن زاهدان مشهد
• برقی کردن تهران مشهد
• راه آهن چابهار زاهدان

در اینجا قصد دارم با توضیحاتی در باره " اهمیت پروژه چابهار " ، اتمام راه آهن چابهار زاهدان را به عنوان یک اولویت مطرح و توجه وزارت راه و شرکت ساخت [ii] را بر اتمام آن متمرکز کنم.

در ضمیمه زیر نشان داده ام که هندوستان به  دنبال سستی در اجرای قرار داد 1395 برای تجهیز و بهره برداری از بندر چابهار ، حالا با یک رویکرد جدید به میدان بازگشته و به عقد قرار داد 10 ساله با ایران اصرار و اقدام کرده است.

توسعه بندر چابهار یک مورد موفق جذب سرمایه خارجی و یک فرصت بسیار خوب ترانزیتی برای اتصال زمینی هند به افغانستان و سایر کشورهای آسیای میانه محصور در خشکی ست. در صورت اتصال ریلی چابهار به زاهدان ، بندر چابهار به کوریدور شمال جنوب متصل می شود. این فرصت ترانزیتی اما بدون شبکه ریلی ابتر و بی ثمر است. تصور حمل این بار ترانزیتی از طریق جاده یک کج سلیقگی فنی و یک سیاست گذاری کاملا اشتباه است. بیش از 60 درصد از این خط ریلی اجرا شده است و اگر تخصیص اعتبارات بر این پروژه متمرکز شوند بزودی قابل بهره برداری خواهد بود.     

ضمیمه: اهمیت پروژه چابهار

در سفر نارندرا مودی، نخست وزیر هند به ایران در سال 1395، توافق نامه ای سه جانبه ( ایران - هند - افغانستان) برای توسعه بندر چابهار به امضا رسید. بندری دور از تنگه هرمز که از تشنجات نظامی و سیاسی در خلیج فارس دور است. در آن زمان، دهلی نو متعهد شد ۵۰۰ میلیون دلار برای بازسازی یک مرکز حمل و نقل کانتینری سرمایه گذاری کند. در اواخر اردیبهشت ماه امسال و قریب هفت سال پس از آن قرارداد ناموفق، سرانجام توافق نامه ۱۰ ساله ای بین هند و ایران به امضا رسید . قرارداد امسال در راستای همان محور هایی است که در سال 1395 امضا شد. طبق این قرارداد، یک شرکت دولتی هندی(IPGL) [iii] بندر چابهار را به مدت ۱۰ سال بر اساس مدلBOT (ساخت، بهره برداری، انتقال) تجهیز و بهره برداری خواهد کرد. در این مدت، این شرکت مبلغ ۱۲۰ میلیون دلار برای نصب تجهیزات در بندر سرمایه گذاری خواهد کرد. در قرارداد سال 95 این مبلغ ۸۵ میلیون دلار بود. در قرارداد سال 95، هند همچنین متعهد شده بود ۱۵۰ میلیون دلار برای توسعه زیرساخت های مربوط به بندر چابهار از جمله برای اتصال آن به پس کرانه ایران تامین مالی کند. این تعهد مالی امسال به ۲۵۰ میلیون دلار افزایش یافته است. 

برای هند، پتانسیل اصلی بندر چابهار صرفا تجارت دوجانبه بین هند و ایران نیست. مبنای مهم تر نیاز به ایجاد یک مسیر جایگزین به افغانستان و دور زدن دشمن اصلی، پاکستان است. علاوه بر افغانستان، کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه ( ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان) نیز به یک راه مطمئن برای دسترسی به اقیانوس به دست می آورند. امروز توسعه کریدور های جایگزین به یک اولویت برای همه کشورها از جمله هند و ایران تبدیل شده است. منافع دو کشور در کریدور بین المللی شمال جنوب و کریدور چابهار قابل توجه است. در صورت اتصال ریلی چابهار به زاهدان ، هند امکان دسترسی ریلی به غرب دریای خزر و روسیه را هم خواهد داشت.

پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97 و آغاز برنامه فشار حداکثری، توافق 1395 چابهار در ابتدا تحت تاثیر تحریم های آمریکا قرار گرفت اما دولت هند توانست در این زمینه معافیت هایی را از آمریکا اخذ کند، با وجود چنین معافیت هایی دولت هند در اجرای تعهدات خود در قبال ایران تا اردیبهشت ماه  1403 سستی کرد.

سوال اساسی این است که چرا هند در این مقطع برای ادامه پروژه چابهار بار دیگر پا پیش گذاشته و بر تجدید و توسعه قرار داد 1395 اصرار کرده است؟ در پاسخ به نظر می رسد هند پس از چند سال سیاست کج دار و مریز خود درباره توسعه همکاری های ترانزیتی با ایران اکنون رویکرد خود را تغییر داده است. این تغییر رویکرد را می توان به تغییرات در نظام بین الملل و تمایل هند به چند جانبه گرایی و تقویت همکاری با جنوب جهانی نسبت داد. حضور فعال تر هند در بریکس و عدم مشارکت در تحریم روسیه و دهن کجی به امریکا در خرید نفت از روسیه و سفر اخیر مودی به مسکو ( تیرماه )[iv] علامت های این گرایش جدید هستند.

دیدیم که امضای این قرارداد بلافاصله با واکنش آمریکا مواجه شد. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تاکید کرد که هر نهاد و هر فردی که به معامله تجاری با ایران فکر می کند، باید از خطر بالقوه ای که در برابر خود می گشاید و خطر بالقوه تحریم ها آگاه باشد. وزیر امور خارجه هند در پاسخ گفت که دهلی نو مزایای این توافق را به ایالات متحده اعلام خواهد کرد و از کشورها خواهد خواست که دیدگاه محدودی نسبت به آن نداشته باشند. 

به نظر می رسد با توجه به تغییر رویکرد هند در نظام بین المللی این دولت نسبت به اقناع آمریکایی ها در مورد عملیاتی کردن این پروژه مطمئن تر از سال 1397 است و قطعا احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید را در محاسبات خود دیده است.

پاورقی: