همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: گرچه اختلال خواب در بزرگسالان شایع‌تر است، اما مختص این گروه سنی نیست و در میان کودکان و حتی نوزادان هم رایج است. بی‌خوابی، یک بیماری نیست اما می‌تواند نشانه وجود یک اختلال یا بیماری در فرد باشد.
علائم بی‌خوابی در کودکان معمولا خود را به شکل‌های مختلف نشان می‌دهد؛ از مقاومت در برابر خوابیدن تا درخواست‌های مختلف در زمان خواب مثل درخواست مکرر آب، تقاضای داستان خواندن، تقاضای بغل گرفته شدن، بیدارشدن‌های مکرر در طول شب، زودتر از زمان مورد نظر بیدار شدن و ... .
چرا بچه‌ها بی‌خواب می‌شوند؟
دلایل بی‌خوابی شبانه کودکان متعدد است اما بعضی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: اختلالات دیگری مثل سندرم پای بیقرار، آپنه خواب (با صدای بلندِ خروپف)، اضطراب، اختلال بیش‌فعالی (ADHD)، اختلال اوتیسم، آلرژی، آسم، عفونت گوش، عوامل محیطی مانند دماهای شدید، نور و صداهای بلند، عوارض جانبی برخی داروها و حتی اختلال افسردگی.
پزشکان تاکید دارند که هر بی‌خوابی‌ای اختلال محسوب نمی‌شود و جای نگرانی ندارد ولی اگر نشانه‌های بی‌خوابی در کودک بیشتر از ۴ هفته طول کشید و فعالیت‌ها و توانایی‌های او را تحت تاثیر قرار داد، حتما باید از یک متخصص مثل روانپزشک کودکان یا روانپزشک عمومی کمک گرفت. چراکه خواب بی‌کیفیت می‌تواند روی رفتارهای کودک و رشد ذهنی او تاثیر بگذارد. همچنین موجب عدم تمرکز، ضعف حافظه، مشکل در یادگیری، افت سطح ایمنی بدن و افزایش استرس شود.
اختلال خواب در کودکان اوتیسم
یکی از مهم‌ترین دلایل اختلال خواب در کودکان، احتمال وجود اختلال اوتیسم است. شاید خیلی از خانواده‌ها ندانند اما به خواب رفتن و داشتن خواب باکیفیت برای بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم دشوار است. این مساله ممکن است برخی از علائم خاصی که ناشی از وضعیت آنها است را بدتر کند. اختلال خواب، یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های خانواده هایی است که فرزندِ دارای اوتیسم دارند.
آمارها می‌گویند اختلال خواب در کودکان مبتلا به اوتیسم ۲ برابر بیشتر از کودکان معمولی یا کودکانی که دارای سایر مشکلات رشدی هستند، شایع است. البته به گفته متخصصان، اختلال خواب شامل حال همه افراد اوتیسم نمی‌شود و اغلب کسانی که اختلال خواب دارند یا خوب نمی‌خوابند، درگیر طیف شدیدِ اوتیسم هستند.
چرا افراد اوتیسم خواب خوبی ندارند؟
قبل از پرداختن به پاسخ این سوال باید تعریف اوتیسم را بشناسیم. اوتیسم (Autism) یا عارضه در خود ماندگی، یک اختلال عصبی - رشدی است که در ۳ سال اول زندگی فرد بروز می‌یابد و عمدتا تا پایان عمر با فرد همراه است؛ یعنی قابل درمان نیست اما قابل کنترل است. در فردِ دارای اوتیسم، بخش‌های مختلف مغز در همکاری با یکدیگر دچار مشکل می‌شوند و کودک در درک دنیای اطراف و بیان افکار و احساسات خود با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. اوتیسم علائم بسیار زیادی دارد و چون دارای سه طیف خفیف، متوسط و شدید است، علائم آن در افراد مبتلا به طیف‌های مختلف، متفاوت است.
اوتیسم علائم متعددی دارد که همه آنها در یک فرد مشاهده نمی‌شود و این علائم بستگی به طیفی دارد که فرد دارای اوتیسم در آن قرار می‌گیرد؛ خفیف، متوسط یا شدید. اما مهم‌ترین مشکلاتی که فرد دارای اوتیسم از خود بروز می‌دهد، مشکل در برقراری ارتباط و تعامل با دیگران (این علامت جزء لاینفک تشخیص‌گذاری اختلال اوتیسم است)، داشتن علایق محدود، خودداری کردن از تماس چشمی، داشتن رفتارهای تکراری، حرف‌های تکراری، جابجا و غلط گفتن کلمات، بازی‌های تکراری با اسباب‌بازی‌ها، چرخاندن مکرر اشیا، باز و بسته کردن مکرر کشوها یا درها و حرف زدن درباره موضوعات تکراری هستند.
اما پاسخ بعضی تحقیقات به این سوال که چرا افراد اوتیسم نمی‌توانند خواب باکیفیتی داشته باشند، این است که افراد مبتلا حامل جهش‌هایی در ژن هستند که آنها را مستعد مشکلات خواب می‌کند. بسیاری از مبتلایان هم بیماری‌های دیگری مانند حساسیت‌های حسی (حساسیت به نور یا صدا)، مشکلات گوارشی مثل یبوست، اختلال بیش‌فعالی (ADHD)، اضطراب، استرس و ... دارند که هر یک از اینها می‌تواند منجر به اختلال خواب شود.
عوارض خواب بی‌کیفیت برای کودکان
خواب باکیفیت، یکی از مهم‌ترین موارد برای ایجاد تعادل در روح و روان و جسم همه افراد است و تمام افراد - چه بزرگسالان و چه کودکان - اگر چند شب پیاپی خواب مناسب و باکیفیت نداشته باشند، تنظیمات روحی و روانی آنها به هم می‌خورد و فعالیت‌های روزانه آنها مختل می‌شود. حالا حساب کنید این مساله برای کودکان اوتیسم پیش بیاید.
متخصصان حوزه اوتیسم می‌گویند خواب کم یا بی‌کیفیت می‌تواند علائم اوتیسم را تشدید کند. مثلا کودکانی که خواب کافی ندارند، اغلب رفتارهای تکراریِ شدیدتری دارند، برقراری ارتباط و دوست‌یابی برای آنها سخت‌تر از بقیه افرادِ درگیر این اختلال است، بیش‌فعال‌ترند، به راحتی حواسشان پرت می‌شود، ضریب هوشی پایین‌تری دارند و احتما بروز افسردگی در آنها بالا است. این در حالی است که میانگین مدت خواب برای یک کودک در گروه اوتیسم تقریبا ۹ ساعت است؛ ۹ ساعت مداوم.
به گفته متخصصان، کم‌خوابی در کودکان عادی هم می‌تواند روی تواناییِ برقراری ارتباط با هم‌سالان و نیز دوست داشتن دیگران تاثیر بگذارد. اما این ضریب در کودکان اوتیسم خیلی بیشتر است.
کودکان چند ساعت باید بخوابند؟
طبق دسته‌بندی علمی و پزشکی، کودکان ۱ تا ۳ سال باید ۱۲ تا ۱۴ ساعت در شبانه‌روز بخوابند، کودکان ۳ تا ۶ سال؛ ۱۰ تا ۱۲ ساعت و کودکان ۷ تا ۱۲ سال نیز باید بتوانند حدود ۱۰ ساعت خواب شبانه داشته باشند.
اگر کودک همیشه و هر شب در خوابیدن مشکل دارد یا بارها در طول شب بیدار می‌شود، احتمالا این نشانه‌ای از اختلال خواب است و لازم است که والدین، او را نزد یک پزشک متخصص کودکان ببرند تا در این زمینه مطمئن شوند.
این اختلال چاره دارد؟
متخصصان کاردرمانی معمولا تجویز دارو را به عنوان آخرین راه حل برای رفع اختلال خواب در کودکان اوتیسم انتخاب می‌کنند. آنها معتقدند کارهایی هست که والدین می‌توانند قبل از خواب برای کودک خود انجام دهند تا خواب بهتری داشته باشد. اگر این راه‌ها پاسخ نداد، دارودرمانی به کاهش اختلال خواب کودک اوتیسم تا حدی کمک خواهد کرد.
ملاتونین، هورمونی طبیعی است که در طول روز در بدن ترشح می‌کند تا فرد بتواند شب بخوابد. این هورمون معمولا در کودکان اوتیسم کمتر از حد معمول ترشح می‌کند. یکی از داروهایی که به این کودکان تجویز می‌شود، معمولا داروهای حاوی ملاتونین است.
اما غیر از دارو، از جمله کارهایی که کاردرمانگران و متخصصان اوتیسم پیشنهاد می‌دهند، اینها هستند؛ نصب پرده ضخیم به پنجره اتاق کودک تا نور و صدا وارد اتاق نشود، خواندن کتاب مناسب یا پخش موسیقی مناسب برای کودک قبل از خواب، برطرف کردن احتمالی صدای درِ اتاق، پرهیز از خوراندن نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های کافئین‌دار به کودک در زمانِ نزدیک ساعت خواب، ماساژ دادن بدن کودک به آرامی،
این کارهای ساده می‌تواند تا حدی مشکل خواب کودکان به خصوص کودکان طیف اوتیسم را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید؛
به این دلیل مهم کودک‌تان را دیروقت به رختخواب نفرستید | ۴ دلیل مهم چاقی کودکان را بشناسید
از هر ۱۰۰ ایرانی یک نفر دچار اوتیسم است | چگونه بفهمیم کودک‌مان این اختلال را دارد یا نه؟ | برچسب‌هایی که به کودکان اوتیسم زده می‌شود
کودک اوتیسم را پیش این پزشکان نبرید | خیلی‌ها تا بزرگسالی متوجه نمی‌شوند که اختلال اوتیسم دارند | این اختلال در کدام کودکان وجود دارد؟
خطر بزرگ تماشای تلویزیون و بروز اختلال اوتیسم در نوزادان | تماس تصویری هم با کودکان نگیریم؟
زایمان زودرس مادر، کودک را دچار اوتیسم می‌کند؟ | مهم‌ترین نشانه‌های اوتیسم در کودکان که خیلی از والدین نمی‌دانند
کودکِ دارای اوتیسم را پیش چه متخصصی ببریم؟
خیلی از والدین نمی‌دانند در صورت تشخیص اختلال خواب در کودک‌شان و نیز تشخیص علائم اوتیسم در کودک، او را باید نزد چه متخصصی ببرند. دکتر مرتضی پودینه، متخصص اختلال اوتیسم و متخصص گفتاردرمانی در این باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: بله خیلی از خانواده‌ها این را نمی‌دانند و خیلی از آنها کودک را پیش متخصص اعصاب و روان یا نورولوژیست می‌برند و این بزرگ‌ترین اشتباه در حق این کودکان است.
این متخصص اوتیسم می‌گوید: تشخیص اوتیسم کودکان بر عهده روانپزشک کودک و فوق تخصص روانپزشک کودک است. نه نورولوژیست. اشتباه خیلی از والدین این است که به جای ارجاع کودک خود به روانپزشک، به متخصص یا فوق تخصص اعصاب کودکان مراجعه می‌کنند. البته نزدیکی تخصص‌ها به لحاظ هم‌پوشانی برخی رشته‌ها، مردم را به اشتباه می‌اندازد و گمراه‌شان می‌کند. اما گاهی خود نورولوژیست‌ها هم به این گمراهی دامن می‌زنند.
این گفتاردرمانگر تاکید می‌کند: روانپزشک کودک است که به لحاظ روانی می‌تواند کودک را آنالیز کند و مشکلات روانی او را تشخیص دهد. نه نورولوژیست. اگر کودک تشنج داشته باشد، باید او را نزد متخصص نورولوژی کودک یا همان متخصص اعصاب برد. اما وقتی کودک تکلم ندارد یا مشکل کلامی دارد، نباید پیش متخصص اعصاب کودک رفت. جالب این است که خیلی از متخصصان نورولوژی به والدین نمی‌گویند که باید کودک را نزد روانپزشک ببرند. همکار فوق تخصص نورولوژی می‌داند که ممکن است کودکی که کلام ندارد، اختلال خواب دارد و ... اختلال اوتیسم داشته باشد، اما او را می‌فرستد برای نوار مغز و ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن مغز. به نظرم باید به طور مستمر به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی کرد تا بدانند در این مواقع پیش چه متخصصی بروند.