با يافتن بقاياي بالگرد حامل رييس‌جمهور و هيات همراه، بالاخره ساعت‌ها بيم و اميد به پايان رسيد و خبر شهادت سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور كشورمان، حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه و جمع همراه‌شان در صبح روز دوشنبه از سوي رسانه‌هاي رسمي تاييد شد. عصر روز يكشنبه و پس از بازگشت سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور فقيد كشورمان و هيات همراه ايشان از مرز با جمهوري آذربايجان، رسانه‌هاي داخل كشور همچون تسنيم و مهر اعلام كردند كه ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور روز يكشنبه پس از سقوط بالگرد به همراه هيات همراه در منطقه كوهستاني و جنگلي نزديك شهر ورزقان دچار سانحه شده و كليه ارتباطات با بالگرد حامل آنها قطع شده است. پس از ناپديد شدن بالگرد حامل ابراهيم رييسي، وزير امور خارجه كشورمان و ساير مقامات همراه، تيم‌هاي امدادي از بعدازظهر يكشنبه جست‌وجوي منطقه را آغاز كردند.

گزارش‌هاي مربوط به سقوط يك بالگرد در كاروان رييس‌جمهور ابتدا در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست و به سرعت توسط رسانه‌هاي رسمي رسانه‌اي شد. در گزارش اوليه پايگاه خبري مهر، رييسي به دليل شرايط جوي مه آلود تصميم گرفته است با خودرو شخصي به تبريز سفر كند و در سلامت كامل است. پس از تاييد تلويزيون دولتي مبني بر اينكه بالگرد ناپديد شده حامل رييسي و ساير مقامات بوده است، اين خبر متعاقبا رد شد. تلويزيون دولتي گفته است كه بالگرد دچار «فرود سخت» شده است. فرود سخت زماني است كه هواپيما به دليل شرايط آب و هوايي، خطاهاي خلبان يا مشكلات مكانيكي سخت‌تر و سريع‌تر از آنچه بايد فرود مي‌آيد. حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه، ملك رحمتي استاندار آذربايجان شرقي و آيت‌الله محمدعلي آل‌هاشم نماينده ولي فقيه در آذربايجان شرقي با ابراهيم رييسي همسفر بودند.

طبق آخرين گزارش‌ها، بالگرد حامل ابراهيم رييسي و همراهانش در همان عصر روز يكشنبه در منطقه حفاظت شده ديزمار در منطقه جنگل‌هاي ارسباران در نزديكي مرز با جمهوري آذربايجان سقوط كرده بود. زمين گل‌آلود و تاريكي شبانه مانع از تلاش تيم‌هاي امدادي براي يافتن محل سقوط هواپيما شد.در همين ارتباط، يانز لنارچيچ، كميسر مديريت بحران در شبكه ايكس نوشت كه سامانه نقشه‌برداري ماهواره‌اي كوپرنيك كميسيون اروپا براي كمك به پاسخ فعال شده است. عراق به وزارت كشور، هلال‌احمر و ساير ارگان‌ها دستور داد تا در جست‌وجو كمك كنند. تركيه نيز با ارسال پهپاد تجسسي آكينجي به جست‌وجو براي يافتن بالگرد و سرنشينان آن به كمك امدادگران آمد و بالاخره در ساعات اوليه روز دوشنبه خبر از يافتن بقاياي بالگرد و سرنشينان مفقود شده آن مخابره شد. اوايل روز دوشنبه، نيروهاي امدادي بالگرد مفقود شده را پيدا كردند و خبرگزاري صدا و سيما، شبكه خبر و خبرگزاري مهر رسما اعلام كردند كه سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور كشورمان و هيات همراه به شهادت رسيده‌اند.

در پي شهادت سيد ابراهيم رييسي و حسين اميرعبداللهيان، رهبر معظم انقلاب اعلام كردند كه طبق اصل ۱۳۱ قانون اساسي محمد مخبر در مقام مديريت قوه مجريه قرار مي‌گيرد. به گزارش ايسنا، رهبر معظم انقلاب در بخشي از پيام تسليت شهادت سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور فقيد ايران نوشتند: «جناب آقاي مخبر طبق اصل ۱۳۱ قانون اساسي در مقام مديريت قوه مجريه قرار مي‌گيرد و موظف است به همراهي روساي قواي مقننه و قضاييه ترتيبي دهند كه ظرف حداكثر پنجاه روز رييس‌جمهور جديد انتخاب شود.»

در همين راستا، هيات دولت با تشكيل جلسه، علي باقري‌كني، معاون سياسي وزارت امور خارجه و مذاكره‌كننده ارشد هسته‌اي ايران را به عنوان سرپرست اين وزارتخانه با سمت رسمي «مسوول كميته روابط امور خارجي» انتخاب كرد.

در پيش از شهادت رييس‌جمهور كشورمان و هيات همراه در حادثه بالگرد، موجي از واكنش‌ها و ابراز همدردي‌ها از سوي كشورها و نهادهاي بين‌المللي مخابره شده است. به گزارش شبكه العالم، آيت‌الله سيستاني، مرجع شيعيان در نجف در پيامي نوشت: «خبر درگذشت جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمين سيد ابراهيم رييسي رياست‌جمهوري اسلامي ايران و همراهان ايشان در حادثه سقوط بالگرد، موجب تاثر و تاسف شد.» ايشان در اين پيام ضمن عرض تسليت اين ضايعه دردناك به ملت شريف و مسوولان جمهوري اسلامي ايران، از خداوند متعال براي عزيزان جان‌باخته رحمت و رضوان الهي و براي بازماندگان و خانوادهاي داغدار صبر جميل و اجر جزيل مسالت كرد.

ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در نامه‌اي مشترك با سرگئي لاوروف كه در وب‌سايت كرملين منتشر شد، نوشت: رييسي سياستمداري برجسته بود كه تمام زندگي‌اش وقف خدمت به ميهن بود. شي جين پينگ، رييس‌جمهور چين نيز درگذشت سيد ابراهيم رييسي را ضايعه‌اي بزرگ براي ملت ايران خواند.

امير قطر در پستي در شبكه ايكس خبر شهادت رييس‌جمهور، وزير امور خارجه و هيات همراه را به ملت ايران تسليت گفت. سوبرامانيام جايشانكار، وزير خارجه هند نيز در پيامي به زبان فارسي در شبكه اجتماعي ايكس ضمن يادآوري آخرين جلسه با رييس‌جمهور و وزير امور خارجه فقيد ايران، اين حادثه را تسليت گفت و اذعان كرد: «در اين حادثه غمبار در كنار مردم ايرانيم.» نارندرا مودي، نخست‌وزير هند نيز با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي ايكس ضمن تسليت درگذشت رييس‌جمهور كشورمان و هيات همراه اعلام كرد كه «هند در زمان غم و اندوه كنار ايران است». هند نيز در اين رابطه يك روز عزاي عمومي اعلام كرد.

شهباز شريف، نخست‌وزير پاكستان نيز با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: كمتر از يك ماه پيش در سفري تاريخي ميزبان رييس‌جمهور ايران و حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه بودم؛ آنها دوستان خوبي براي پاكستان بودند. پاكستان به ‌نشانه احترام به رييس‌جمهور ايران اسلامي و همراهانش و همبستگي با كشور برادر، يك روز عزاي عمومي اعلام خواهد كرد و پرچم كشور نيمه ‌برافراشته خواهد بود.

محمد شياع السوداني، نخست وزير عراق نيز با انتشار يك پست در شبكه ايكس به شهادت رييس‌جمهور كشورمان و هيات همراه واكنش نشان داد و ضمن تسليت به مقام معظم رهبري، دولت و ملت دوست و برادر، ايران اعلام كرد عراق در كنار مردم ايران خواهد ايستاد. عراق در همين رابطه يك روز عزاي عمومي در كشور اعلام كرد. سران كشورهاي اروپايي اعم از فرانسه و سوييس نيز خبر شهادت سيد ابراهيم رييسي را تسليت گفتند. جوزف بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و شارل ميشل، رييس اتحاديه اروپا نيز شهادت رييس‌جمهوري كشورمان و هيات همراه ايشان را «خالصانه تسليت» گفتند. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه نيز ضمن تسليت در پي اين حادثه گفت كه در كنار كشور دوست و برادر، ايران هستيم.

در همين رابطه، رهبران جنبش‌هاي مقاومت منطقه نيز عميقا نسبت به شهادت سيد ابراهيم رييسي و هيات همران ايشان ابراز تاسف كردند. حماس ضمن ابراز تاسف و عرض تسليت به رهبر انقلاب و ملت ايران تاكيد كرد: ما مطمئن هستيم كه جمهوري اسلامي ايران مي‌تواند از پيامدهاي اين فقدان بزرگ عبور كند. مهدي المشاط، رييس شوراي عالي سياسي جنبش انصارالله نيز ابراز داشت كه «ما انصارالله و ملت يمن در كنار جمهوري اسلامي ايران ايستاده‌ايم و مطمئن هستيم كه اين كشور مي‌تواند با قدرت بر اين ضايعه صبر كرده و از آن عبور كند». حزب‌الله لبنان نيز با صدور بيانيه‌اي نسبت به اين حادثه تلخ واكنش نشان داد. در اين بيانيه آمده است كه «شهيد سيد ابراهيم رييسي را از ديرباز مي‌شناسيم. ايشان برادر بزرگ، حامي قدرتمند و مدافع سرسخت مسائل مهم امت اسلامي به ويژه آرمان فلسطين و حامي جنبش‌هاي مقاومت در تمامي پست‌هاي مسووليت خود بود. برادر عزيزمان شهيد حسين اميرعبداللهيان نيز در تمام مناصب و پست‌هاي خود از جمله پست وزارت خارجه به عنوان يك مسوول فعال، فداكار و دوستدار جنبش‌هاي مقاومت و حامي آنها در تمام محافل سياسي و ديپلماتيك ظاهر شد.»

بازتاب شهادت ابراهيم رييسي در رسانه‌هاي جهان

شهادت رييس‌جمهور و وزير امور خارجه كشورمان در شرايطي رقم مي‌خورد كه منطقه اين روزها در پي جنگ غزه و تنش ادامه‌دار اسراييل با حماس و حزب‌الله لبنان، متحد بسيار نزديك جمهوري اسلامي ايران در شرايط بحراني است. جمهوري اسلامي ايران از نفوذ بالايي در ميان جنبش‌هاي آزادي‌بخش منطقه برخوردار است و اين حادثه در ميانه مقاومت اعضاي مقاومت عليه اسراييل ضايعه بزرگي را رقم زده است. الميادين در همين رابطه نوشته كه روابط برادرانه و مستحكم ايران با حزب‌الله لبنان در سال‌هاي اخير قوت گرفته و شهادت رييسي و حسين اميرعبداللهيان اگرچه ضايعه بزرگي براي حزب‌الله است، در رابطه تهران و حزب‌الله خللي وارد نمي‌كند. اين شبكه به خصوص نقش حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان را برجسته كرد كه چهره‌اي آشنا در لبنان قلمداد مي‌شود و در كمك‌‌رساني به مقاومت منطقه نقش برجسته‌اي را ايفا كرده بود. او در سال‌هاي اخير بارها از لبنان بازديد كرد، به‌ويژه در ماه‌هاي اخير پس از جنگ اسراييل عليه غزه، در تلاش بود تا راه را براي كمك هر چه بيشتر ايران به حزب‌الله در مناقشه با اسراييل هموار كند.

نيويورك‌تايمز نيز به خبر شهادت مقامات بلندپايه جمهوري اسلامي ايران واكنش نشان داد و در بحبوحه تنش‌ها در خاورميانه، آن را بسيار حساس توصيف كرد. اين روزنامه مدعي شد كه سقوط ناگهاني بالگرد در روز يكشنبه كه به شهادت ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران و حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان منجر شد، ممكن است باعث ‌شود جمهوري اسلامي ايران وارد دوره تازه‌اي از مسائل منطقه‌اي و ژئوپليتيكي شود.

ديويد سانجر در نيويورك‌تايمز مي‌نويسد كه حتي قبل از اعلام خبر درگذشت رييس‌جمهور و حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، تنش‌ها در روابط تهران و ايالات متحده به دليل افزايش فشارها از سوي واشنگتن بيشتر شده بود. اين نشريه مي‌نويسد كه پس از درگذشت رييس‌جمهور و وزير خارجه ايران، به نظر تمركز بر مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و ايالات متحده بيشتر شود؛ اينكه در روند مذاكرات وقفه‌اي قابل توجه ايجاد شود يا اينكه جانشين آقاي رييسي مايل به ادامه مذاكرات هسته‌اي باشد يا خير در روز‌ها و ماه‌هاي آينده مشخص مي‌شود.

فارن پالسي نيز ادعا كرد كه درگذشت ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران و حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه اين كشور مي‌تواند آينده نقش ايران در منطقه و جهان را در هاله‌اي از ابهام قرار دهد. اين نشريه مي‌نويسد كه در دوران سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور فقيد كشورمان، سياست نگاه به شرق جمهوري اسلامي ايران به‌طور جدي‌تري دنبال و روابط ايران با قدرت‌هايي چون چين، هند و روسيه تقويت شد. همچنين اگر چه در ابتدا تصور مي‌شد دولت او نسبت به مذاكرات هسته‌اي با غرب تمايلي نداشته باشد، تيم ديپلماسي دولت رييسي تلاش كرد كه براي احقاق حقوق ايران با ايالات متحده به شكل غيرمستقيم مذاكره كند. به عقيده فارن پالسي، صرف‌نظر از اينكه چه كسي جايگزين رييسي مي‌شود، راهبردي كه او دنبال مي‌كند احتمالا از سوي جانشين او نيز دنبال شود.

مجله اكونوميست نيز به شهادت رييس‌جمهور كشورمان و هيات همراه واكنش نشان داد و مدعي شد كه اين حادثه مي‌تواند جرقه بحران‌هاي بيشتر در منطقه باشد. جوئل روبين، معاون سابق وزير امور خارجه در امور مجلس در دوران دولت اوباما به اين نشريه گفت كه احتمال درگذشت رييس‌جمهور ايران و همراهانش در سانحه بالگرد مي‌تواند پيامدهاي مهمي در سياست منطقه‌اي ايران داشته باشد.

فايننشال‌تايمز نيز به خبر شهادت رييس‌جمهور و وزير امور خارجه كشورمان واكنش نشان داد و با اشاره به دوران تصدي آنها در ديپلماسي ايران نوشت كه با توجه به ژئوپليتيك بازارهاي نفت، دوره ناتمام سيد ابراهيم رييسي و اميرعبداللهيان در ديپلماسي و دور زدن تحريم‌ها در سه سال گذشته، به ويژه در در فروش نفت براي ايران قابل قبول بوده است. اين نشريه با اشاره به سياست نگاه به شرق دولت رييسي نوشت كه اكثر صادرات نفت ايران به خريداران چيني بوده است و توليد نفت ايران در دوران تصدي سيد ابراهيم رييسي به بيش از 3 ميليون بشكه در روز رسيده كه بالاترين ميزان از سال 2019، يعني دوران پساكرونا بوده است. اين امر ايران را به سومين توليدكننده بزرگ در ميان اعضاي اوپك بدل كرده است. فايننشال‌تايمز در بخش ديگري از گزارش خود مي‌نويسد كه يكي ديگر از عوامل پيچيده ژئوپليتيك در منطقه، نزديكي روسيه و ايران در سال‌هاي اخير، به ويژه در دوران تصدي سيد ابراهيم رييسي بوده است. قراردادهاي خريد و فروش تسليحات متعارف ميان دو كشور بسته شده و ايران به عضويت سازمان همكاري شانگهاي و بريكس درآمده است. فايننشال‌تايمز معتقد است كه اين امر موقعيت ژئوپليتيكي ايران را در منطقه اوراسيا تقويت كرده است و در اين زمينه نيز كارنامه ديپلماسي دولت رييسي را قابل قبول ارزيابي مي‌كند.

اهميت سفر هيات بلندپايه ايران

سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور فقيد ايران و الهام علي‌ اف، رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان خود روز يكشنبه در مراسمي در مرز مشترك براي افتتاح سد قيز قلعه‌سي كه به‌طور مشترك توسط ايران و جمهوري آذربايجان روي رودخانه ارس ساخته شده است، شركت كردند. در اين ديدار، سيد ابراهيم رييسي روابط دو كشور را دوستانه، برادرانه و فراتر از روابط همسايگي توصيف كرد. او با بيان اينكه روابط تهران و باكو مبتني بر خويشاوندي است، خاطرنشان كرد: «اين پيوند و رابطه مستحكم از آنجايي كه ريشه در تاريخ، تمدن، فرهنگ و اعتقادات دو ملت و دو كشور دارد، هرگز از هم جدا نخواهد شد و هر روز توسعه خواهد يافت.» آن‌طور كه تحولات منطقه‌اي نشان مي‌دهد، به نظر مي‌رسيد دولت سيد ابراهيم رييسي در راستاي نزديكي هر چه بيشتر به همسايگان شمالي ايران گام برداشته و سفر او به همراه مقامات بلندپايه جمهوري اسلامي ايران به مرز مشترك با جمهوري آذربايجان حاكي از اهميت تلاش‌ها براي اين نزديكي بوده است.

رييس‌جمهور فقيد كشورمان افتتاح اين سد را يكي از رويدادهاي به ياد ماندني در تاريخ روابط دو كشور عنوان كرد و افزود: «رودخانه ارس همواره كانون ارتباط مردم ايران و جمهوري آذربايجان بوده كه با ساخت سد ارس در 50 سال پيش و تا به امروز، به ساخت مشترك اين پروژه بزرگ رسيده است. اين پروژه كه نماد توسعه در منطقه است، نشان از عزم دو كشور و دو ملت براي توسعه همكاري‌هاست و باعث ايجاد اميد براي مردم عزيز ايران و جمهوري آذربايجان و يأس براي دشمنان خواهد شد.»

در حالي خبر شهادت آيت‌الله سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور فقيد كشورمان و حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه به همراه ديگر سرنشينان و خدمه در حادثه بالگرد حامل آنها رسما تاييد شد كه ايشان و هيات همراه طي سفري براي افتتاح سد قيز قلعه‌سي به همراه الهام علي‌اف، رييس‌جمهور جمهوري آذربايجان به مرز ايران با جمهوري آذربايجان رفته بودند. اين آخرين دستاورد رييس‌جمهور و وزير خارجه فقيد در حوزه ديپلماسي به شمار مي‌رود. افتتاح مشترك سد قيز قلعه‌سي ميان جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان با حضور مقامات بلندپايه دو كشور نشان از نزديكي هر چه بيشتر باكو و تهران داشته است كه در دولت سيد ابراهيم رييسي با جديت پيگيري مي‌شد.

ديروز صبح روز يكشنبه 30 ارديبهشت ماه، سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور ايران و الهام علي‌اف همتاي آذربايجاني خود سد قيز قلعه‌سي را افتتاح كردند كه به‌طور مشترك از سوي دو طرف ساخته شده و به عنوان نماد جديد دوستي و برادري بين دو همسايه شناخته مي‌شود. رييس‌جمهور فقيد كشورمان و علي‌اف صبح روز يكشنبه پس از بازديد از بخش‌هاي مختلف تاسيسات واقع در رودخانه مرزي ارس، اين سد را افتتاح كردند و سپس جزييات روند ساخت سد و مزاياي اين پروژه براي دو طرف به آنها ارايه شد. در حاشيه مراسم افتتاح سد قيز قلعه‌سي، روساي جمهور ايران و آذربايجان در خصوص مسائل دوجانبه و تحولات منطقه گفت‌وگو كردند.

علي‌اف با بيان اينكه توسعه روابط ايران و آذربايجان در مسير خوبي قرار دارد، گفت: پروژه‌هاي مشترك ايران و جمهوري آذربايجان كه در حوزه حمل و نقل در حال اجراست براي ما و منطقه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. او خاطرنشان كرد كه كريدور شمال - جنوب براي منطقه بسيار مهم است و با نوسازي زيرساخت‌هاي ريلي در ايران و آذربايجان، اين كريدور به حياتي‌ترين كشتي حمل‌ونقل در جهان تبديل مي‌شود. رييس‌جمهور آذربايجان همچنين گفت: امروز پل جديد آقبند كه بخشي از كريدور شمال - جنوب است و قلمرو جمهوري آذربايجان را به جمهوري خودمختار نخجوان متصل مي‌كند، به بهره‌برداري مي‌رسد.

اهميت سد قيز قلعه‌سي

سد قيز قلعه‌سي در منطقه خداآفرين در شمال غربي استان آذربايجان شرقي واقع شده است. با ظرفيت 62 ميليون مترمكعب آب شبكه‌هاي آبياري و زهكشي شهرستان خداآفرين را تامين مي‌كند. يك نيروگاه برق آبي همراه با سد نيز براي توليد 270 مگاوات ساعت برق در سال طراحي شده است. سد قيز قلعه‌سي كه به عنوان بزرگ‌ترين پروژه آبي در مناطق مرزي شمال غرب ايران شناخته مي‌شود، برآورد مي‌شود سالانه 2 ميليارد مترمكعب آب را در خود ذخيره كند.

ساخت سد قيز قلعه‌سي از دو دهه پيش آغاز شد. اين امر به افزايش 2 ميليارد مترمكعب در سال از طريق كانال‌ها و شبكه‌هاي منتهي به دشت‌هاي استان‌هاي آذربايجان شرقي و اردبيل ايران و همچنين جمهوري آذربايجان كمك مي‌كند تا ذخيره آب در نزديكي سد خداآفرين بالادست افزايش يابد.

سد قيز قلعه‌سي همچنين به تقويت توسعه در بخش‌هاي گردشگري و كشاورزي كمك كرده و در عين حال راه را براي توليد برق آبي هموار مي‌كند. هدف توليد 270 گيگاوات در ساعت برق در سال است. اين سد پس از سدهاي ارس و خداآفرين، سومين سدي است كه به‌طور مشترك از سوي ايران و جمهوري آذربايجان ساخته شده است. پروژه تازه افتتاح شده به عنوان نماد دوستي دو كشور همسايه تلقي مي‌شود. رييس‌جمهور آذربايجان با قدرداني از دوستي بزرگ تاريخي بين ملت‌هاي ايران و آذربايجان گفت: هيچ كس نمي‌تواند بين جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان سوءتفاهم و تفرقه ايجاد كند. الهام علي‌اف روز يكشنبه در مراسم افتتاح سد قيز قلعه‌سي در استان آذربايجان شرقي اين سخنان را بيان كرد. اين مراسم بار ديگر دوستي دو كشور را نشان مي‌دهد. رييس‌جمهور آذربايجان گفت: امروز همه جهان شاهد است كه دوستي ايران و آذربايجان چقدر بزرگ است. وي ادامه داد: دوستي دو كشور سابقه طولاني دارد و مردم ما قرن‌ها در يك مكان زندگي مي‌كنند و امروز روابط دو كشور در بالاترين سطح است.

به نظر سفر سيد ابراهيم رييسي و هيات فني و ديپلماسي همراه ايشان، به ويژه حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان نشان از آن داشت كه ديپلماسي اقتصادي و آبي و ديپلماسي سياسي با هم پيوند خورده است و مي‌تواند منادي يك دوران باثبات‌تر و روابط نزديك‌تر ميان ايران و آذربايجان باشد.

يكي از نكات برجسته در مذاكرات اقتصادي در ماه‌هاي اخير بين تهران و باكو، رسيدن به تفاهم سياسي و ژئوپليتيك در منطقه بود كه با سفر اخير رييس‌جمهور فقيد كشورمان به مرز با جمهوري آذربايجان دنبال شد. اخيرا، بر اساس اين توافق، هر دو طرف زيرساخت‌هاي گمركي را در طرفين پل خود ايجاد و پيش‌بيني مي‌كنند روزانه 1100 خودرو از پل آقبند عبور كنند. توسعه در پايانه‌هاي مرزي به‌طور قابل تصوري ترافيك فعلي را دوبرابر خواهد كرد. مجاورت جغرافيايي ايران و آذربايجان با داشتن مرزي گسترده به طول بيش از 765 كيلومتر، فرصت‌هاي فراواني را براي همكاري‌هاي اقتصادي و توسعه زيرساختي به‌ويژه در حوزه‌هاي حمل‌ونقل، انرژي و كشاورزي ايجاد مي‌كند. در اين بخش‌هاي راهبردي، پروژه‌هاي مشترك متعددي در مراحل مختلف تكميل قرار دارند و برخي نيز موضوع بحث‌هاي سياسي-اقتصادي دو كشور است. سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك قابل توجه ايران و آذربايجان كه يا در حوزه گفت‌وگوي فعال يا در حال اجرا هستند و قابليت ارتقاي روابط ديپلماتيك به سطح استراتژيك را دارند، شامل موارد زير است: يك توافق تجاري ترجيحي كه در حال حاضر در مرحله نهايي خود قرار دارد كه براي احراز هويت نهايي توسط وزراي هر دو كشور در نظر گرفته شده است. اكتشاف ايجاد ارتباط راه‌آهن بين ايران و آذربايجان به ويژه پارس‌آباد، اردبيل و ايميشلي در آذربايجان، تعهد ساخت زيرساخت‌هاي دوقلو - پل راه‌آهن و جاده - در پيوند با خطوط انتقال انرژي روي رودخانه ارس در بخش آقبند-خداآفرين (واقع در شرق زنگزور آذربايجان)، ايجاد يك مسير ارتباطي جديد بين آذربايجان و خودمختار را پيشنهاد كرد. جمهوري نخجوان از طريق ايران، طرح پل روي رودخانه آستارا واقع در شهرستان آستارا، پايانه و اسكله راه‌آهن بين‌المللي آستارا، احداث پروژه‌هاي سد خداآفرين و قيز قلعه‌سي و برق آبي، اجراي كريدور بين‌المللي حمل و نقل شمال - جنوب (INSTC) با به ثمر رساندن راه‌آهن رشت - آستارا، قرارداد سوآپ گاز تركمنستان از طريق ايران به آذربايجان كه قرار است سالانه به سه ميليارد مترمكعب افزايش يابد و توليد محصولات ايران خودرو مانند سمند، دنا رگل را در پلن خود قرار داد.

تمركز بر ديپلماسي آب ايران با كشورهاي همسايه بر سر منابع فرامرزي براي ايجاد همكاري و ممانعت از مناقشه و ايجاد صلح و دوستي برپا بوده است. ديپلماسي آب ايران بر اساس اصول «حسن نيت و همكاري»، «ضرر غير قابل توجه»، «حفاظت از محيط‌زيست» و «تبادل داده‌ها و اطلاعات» در مورد منابع آبي مشترك با كشورهاي ساحلي همسايه‌اش بنا شده است. چنين مدلي كه در سال‌هاي اخير منجر به عدم مناقشه بين ايران و برخي همسايگانش مانند پاكستان، تركمنستان، جمهوري آذربايجان و ارمنستان شده، نشان‌دهنده مزاياي گسترده‌تر رويكرد ايران در زمينه ديپلماسي آب است و زمينه را براي همكاري‌هاي قوي‌تر در ساير زمينه‌ها هموار مي‌كند. علاقه متقابل، تعامل چندجانبه و «همبستگي آبي» را در چارچوب توافقنامه‌ها و تشكيل «كميسيون‌هاي آب» مشترك براي توزيع عادلانه و معقول آب بين كشورهاي ساحلي در راستاي كنوانسيون سال 1997 سازمان ملل متحد براي جريان‌هاي آب تشويق مي‌كند.

رود ارس طولاني‌ترين رودخانه فرامرزي ايران است كه 475 كيلومتر مرز مشترك با ارمنستان و آذربايجان دارد. ايران و جمهوري آذربايجان سه رودخانه فرامرزي ارس، آستاراچاي و بالهارود دارند. دو كشور در مورد رودخانه‌هاي آستاراچاي و بالهارود توافقي ندارند، اما از آب ارس به صورت مشترك با ارمنستان استفاده مي‌كنند. ايران، ارمنستان و آذربايجان هنوز در مورد ارس به توافقي براي تقسيم آب نرسيده‌اند. اما تلاش سال‌هاي اخير مسوولان كشورمان سبب شده است تا با ايجاد سدهاي مشترك، زمينه براي تفاهم هر چه بيشتر در اين حوزه فراهم شود. سفر سيد ابراهيم رييسي به مرز جمهوري آذربايجان نيز در اين راستا ارزيابي مي‌شد. مناقشات ارضي بين ارمنستان و آذربايجان و درگيري در منطقه قره‌باغ از موانع اصلي شكل‌گيري همكاري سه‌جانبه قوي و ديپلماسي آب بوده است. اما با توجه به اشتراكات فرهنگي و پيوندهاي سنتي بين اين سه كشور و تلاش ديپلماتيك و فني در راستاي رفع نگراني‌ها، پتانسيل بالايي براي همكاري آب در منطقه قفقاز وجود داشته است.

در همين رابطه، نشست كميسيون مشترك آب ايران و آذربايجان براي بحث در مورد موضوعات مورد علاقه دوجانبه در رابطه با آب‌هاي فرامرزي همه ساله برگزار مي‌شود. رويكرد ديپلماسي آب ايران براي همكاري با ساير كشورهاي ساحلي نيز در تعامل با تركيه، ارمنستان و آذربايجان بر سر رودخانه ارس تحت قرارداد تقسيم آب در سال 1957 براي تقسيم آب رودخانه‌هاي ارس و اترك همواره مثبت ارزيابي شده است. پروتكل‌ها و معاهدات بيشتري در مورد ارس قبل از فروپاشي شوروي و تشكيل دو جمهوري در همسايگي ايران در سال 1991 منعقد شد. تقسيم بهره‌برداري از رود ارس طبق عهدنامه گلستان 1813 و عهدنامه 1828 تركمنچاي بر اساس همان فرمول 50-50 باقي ماندند. اختلافات اما پس از فروپاشي شوروي البته به سهم 50 درصدي ايران از آب آسيب زد، زيرا بايد به سه قسمت مساوي تقسيم مي‌شد. ايران و آذربايجان براي ساخت دو سد در ارس به نام‌هاي خداآفرين (در سال 2018) و قيز قلعه‌سي در سال 2020 به توافق رسيدند. در سال 2008، ايران و ارمنستان در مورد ساخت سد در ارس به توافق رسيدند. دو طرف از سال 2007 تاكنون 14 يادداشت تفاهم در مورد بهره‌برداري مشترك در باب رودخانه ارس امضا كرده‌اند. با اين حال، هيچ توافقي بين تركيه به عنوان مبدا رودخانه ارس و ساير كشورهاي حاشيه رودخانه پايين‌دست وجود ندارد.