امروز پنجم ذیقعده، روز تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه است. تکریم امامزادگان به منزله ابراز محبت به پیامبر اکرم(ص) و ائمه  معصومین(ع) است که در ایام دهه کرامت در سطح کشور برگزار می‌شود. این برنامه اقدامی ارزنده برای معرفی سیره و شخصیت امامزادگان و تبیین معارف شیعی و تکریم مؤدت اهل بیت(ع) است. 

 مقام معظم رهبری طی بیاناتشان همواره به تبدیل بقاع متبرکه به قطب‌های فرهنگی کشور تأکید داشته‌اند. بی‌تردید وجود امامزادگان ظرفیت عظیمی برای ایران اسلامی و جهان اسلام به شمار می‌رود و می‌تواند منشأ خدمات اجتماعی و فرهنگی باشد.

حجت‌الاسلام محسن فاطمیان‌، کارشناس دینی و مدیر امامزاده علی بن‌جعفر(ع) قم  به تشریح چرایی تجلیل از امامزادگان در ایران اسلامی پرداخت و اظهار کرد: در رابطه با تجلیل از امامزادگان به عنوان فرزندان و نوادگان ائمه معصومین(ع) روایات زیادی از اهل بیت(ع) وارد شده که کسانی که نوادگان ما را تکریم کنند، مانند این است که ما را تکریم کرده‌اند و کسانی که ما را تکریم کنند، گویی خداوند متعال را تکریم کرده‌اند.

وی افزود: لذا تکریم نوادگان اهل بیت(ع) و ساداتی که در زمان حیات خود جایگاه والایی در میان مردم داشته‌اند، همواره و در طول تاریخ از سوی ایرانیان انجام می‌شده است. تجلیل از امامزادگان به ویژه از زمانی که ایرانیان شیعه شده و پیرو اهل بیت(ع) شدند، افزایش چشم‌گیری داشت و مردم همواره به اولاد معصومین(ع) احترام می‌گذاشتند.

این کارشناس دینی ادامه داد: البته تمامی سادات به این جایگاه دست پیدا نکردند که مورد عنایت مردم باشند و اغلب امامزادگانی که در طول تاریخ از سوی مردم ایران اسلامی مورد تجلیل و تکریم واقع شده‌اند، از جمله ساداتی بوده‌اند که در زمان حیات خویش شخصیتی بلند و تأثیرگذار در جامعه داشتند و به همین جهت در زمان حیات و ممات از سوی مردم مورد احترام بودند.

فاطمیان تصریح کرد: امروز نزدیک به ۹ هزار بقعه متبرکه در کشور وجود دارد و فقط در شهر قم ۹۳ بقعه زیارتی وجود دارد. تمامی این امامزادگان از ساداتی بودند که در دوران خود در میان مردم جایگاه والایی داشتند و به همین دلیل است که مردم پس از مرگ این سادات جلیل‌القدر نیز برای ایشان بقعه و بارگاه ایجاد کرده و مزار ایشان همواره مورد زیارت و احترام مردم بوده است. 

چرایی تعدد امامزادگان در ایران

این کارشناس دینی در رابطه با چرایی حضور و تعدد امامزادگان در ایران نیز بیان کرد: البته امامزادگان فقط در ایران نیستند و شاید حتی تعداد آن‌ها در کشورهایی مانند عربستان و عراق بیشتر از ایران بوده باشد؛ چراکه بسیاری از نوادگان اهل بیت(ع) در عراق و عربستان زندگی کرده و در آنجا از دنیا رفته‌اند. همان‌گونه که مشخص است فقط مدفن یک امام از ۱۲ امام معصوم(ع) در ایران قرار دارد و ائمه دیگر در عراق و عربستان هستند. 

وی افزود: از میان امامزادگان مدفون در ایران، این نوادگان امام سجاد(ع) و امام کاظم(ع) هستند که بیش از فرزندان دیگر ائمه(ع) در ایران حضور داشته و مدفون شده‌اند اما مردم ایران به دلیل شیعه بودن و محبتی که به ائمه(ع) داشتند، به نوادگان ایشان نیز بیشتر احترام گذاشته و مزار آن‌ها را نیز تکریم و احترام می‌کنند. امروز نیز سادات فراوانی در جهان وجود دارند اما احترامی که مردم ایران به سادات می‌گذارند، بیشتر از سایر نقاط جهان است.

فاطمیان تصریح کرد: امروز قبر مردم عادی ممکن است پس از چند سال از بین برود و اثری از آن باقی نماند، اما مزار امامزادگان بعضا قرن‌هاست که ماندگار بوده و مردم بارگاه ایشان را حفظ و تکیم کرده‌اند. بسیاری از مردم حاجات خود را از امامزادگان می‌خواستند و برای برآورده شدن حاجات خود به این اماکن مقدس روی می‌آوردند. امروز در قم مقبره امامزادگانی وجود دارد که از قرون چهارم تا ششم بنا شده‌اند و همچنان محل رجوع مردم بوده‌اند. 

این کارشناس دینی اظهار کرد: علت حضور بسیاری از امامزادگان در ایران‌، به دلیل حضور امام رضا(ع) در ایران بوده است. بسیاری از خاندان اهل بیت(ع) مانند حضرت معصومه(س) و امامزاده شاهچراغ(ع) و بسیاری دیگر از امامزادگان به دلیل وجود مبارک امام رضا(ع) وارد ایران شدند و در نهایت نیز در این سرزمین از دنیا رفته و به خاک سپرده شدند.

تبدیل بقاع متبرکه به قطب‌های فرهنگی

وی با بیان اینکه امامزادگان در ایران اسلامی احترام و تکریم می‌شوند، با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در رابطه با تبدیل بقاع متبرکه و امامزادگان به قطب‌های فرهنگی در کشور افزود: امروز سازمان اوقاف و امور خیریه کشور حدود ۱۵ سال است که برای پیگیری و عملیاتی کردن این فرمایش مقام معظم رهبری واحد فرهنگی ویژه‌ای در اوقاف ایجاد کرده و برنامه‌های فرهنگی مختلفی را برای امامزادگان درنظر گرفته و به مدیران این بقاع ابلاغ کرده است.

فاطمیان اظهار کرد: امروز با قوت تمام می‌توان گفت که امامزادگان از حالت قدیمی خود که فقط محل زیارت مردم بودند، خارج شده و برنامه‌های فرهنگی زیادی در بقاع متبرکه کشور اجرا می‌شود. واقعا اغلب امامزادگان از حالت صرف زیارتی خود خارج شده و به مکانی فرهنگی و تبلیغی برای مردم تبدیل شده است. لذا فضای فرهنگی و زیارتی ویژه‌ای در بقاع متبرکه ایجاد شده و مردم می‌توانند از این برنامه‌ها بهره‌گیری کنند.

این کارشناس دینی بیان کرد: اجرای طرح‌های مختلفی مانند آرامش بهاری، ضیافت الهی، نشاط معنوی، خیمه‌های معرفت، بصیرت عاشورایی و اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی در امامزادگان که در تمامی مناسبت‌های سال اجرا می‌شود، گام‌هایی است که برای تحقق فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در رابطه با تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی برداشته شده است. امروز برای تمامی مناسبت‌های سال برنامه‌های فرهنگی زیادی در امامزادگان مدنظر قرار دارد و مردم از آن‌ها استقبال می‌کنند.     

فاطمیان با بیان اینکه این برنامه‌ها درنظر گرفته شده است تا مردم فقط برای زیارت قبور به امامزادگان نروند و بتوانند در برنامه‌های فرهنگی نیز قرار گیرند، تصریح کرد: شاید حدود ۱۰ سال پیش چنین فضایی در آستان امامزادگان کشور وجود نداشت طی ۱۰ سال گذشته کارهای زیادی برای غالب شدن فضای فرهنگی در محل امامزادگان و بقاع متبرکه انجام شده است.  

وی اظهار کرد: برای جذب بیشتر مردم به برنامه‌های فرهنگی نیز باید به صورت جدی‌تری وارد میدان شد. امروز سازمان اوقاف فعالیت‌هایی را برای آگاه‌سازی مردم از چگونگی اجرای برنامه‌های فرهنگی در بقاع متبرکه در فضای مجازی انجام داده است که باید این برنامه‌ها بیشتر و با کیفیت بهتری به مردم ارائه شود. البته فضای مجازی فرصت بسیار خوبی برای شناساندن بقاع متبرکه و معرفی برنامه‌های فرهنگی آن‌هاست که باید از این ظرفیت به خوبی استفاده شود.  

این کارشناس دینی ادامه داد: امروز با وجود تلاش‌های انجام شده در زمینه پیگیری و اجرای برنامه‌های فرهنگی در امامزادگان کشور، هیچ بقعه متبرکه‌ای وجود ندارد که با کاهش جمعیت مواجه باشد و برنامه‌های فرهنگی باعث شده‌اند که استقبال زیادی از سوی مردم صورت گرفته و جمعیت قابل توجهی در آستان امامزادگان حضور داشته باشند و از برنامه‌های فرهنگی بقاع استفاده کنند.

وی با بیان اینکه امروز فضای آستان امامزادگان در کشور از غربتی که در گذشته وجود داشت، خارج شده است، اظهار کرد: البته در برخی آستان‌ها که درآمدهای مالی کمتری داشته و در نقاط دورافتاده‌تری قرار دارند، قطعا برنامه‌های فرهنگی کمتری نیز اجرا می‌شود اما باید اذعان کرد که طی چند سال گذشته و در مجموع فضای امامزادگان کشور بیشتر فرهنگی شده و مردم نیز استقبال خوبی از این برنامه‌ها داشته‌اند. 

نسب‌شناسی امامزادگان

فاطمیان با اشاره به چگونگی بهره‌گیری از ظرفیت بقاع متبرکه برای پاسخگویی به شبهاتی که در مورد تعدد امامزادگان و نسب‌شناسی ایشان وجود دارد نیز بیان کرد: سازمان اوقاف تاکنون و در دفعات متعدد اقدام به نسب‌شناسی امامزادگان کرده است و سندهای دقیقی در رابطه با نسب امامزادگان ارائه کرده است. البته برخی امامزادگان از سند محکم‌تری در نسب‌شناسی خود برخوردار هستند و برخی دیگر از چنین مستنداتی برخوردار نیستند. 

وی با بیان اینکه بعضا تشابه اسمی نیز در میان امامزادگان وجود دارد و ممکن است این مسئله باعث کاهش مستندات در رابطه با نسب‌شناسی امامزادگان شود، افزود: موضوع مهم در این زمینه و علاوه بر نسب‌شناسی امامزادگان، استقبال مردم از این بقاع متبرکه است. مردم همواره به امامزادگانی که در امامزاده بودن ایشان و نواده معصومین(ع) بودن ایشان شکی نیست، مراجعه کرده و مزار ایشان را زیارت می‌کنند. حال ممکن است نسب برخی از امامزادگان به صورت دقیق مشخص نباشد اما در امامزاده بودن ایشان شکی نیست و مردم به آن‌ها مراجعه می‌کنند. 

این کارشناس دینی تصریح کرد: اینکه امامزادگانی از قدیم‌الایام و صدها سال پیش مورد احترام و زیارت مردم بوده‌اند، خود نشان دهنده آن است که این بقاع متبرکه از اهمیت فراوانی در میان مردم برخوردار بوده و در نسب ایشان هیچ شکی وجود ندارد. لذا ما امروز هیچ حقی نداریم که امامزادگانی که محل مراجعه و احترام مردم هستند را از بین ببریم. امروز برخی ادعا می کنند که بعضا امامزادگان جدید به تعداد امامزادگان کشور اضافه شده و عده‌ای به امامزاده‌سازی روی آورده‌اند که این مسئله صحیح نیست. سازمان اوقاف نیز امروز وظیفه دارد آستان امامزادگانی که محل رجوع مردم هستند را همواره حفظ کند.