به گزارش ایرنا، سال‌های اخیر جنگل‌های بلوط زاگرس به دلایل مختلف مورد هجوم آفت‌های جوانه‌خوار، برگ خوار و بیماری پوسیدگی زغالی بلوط قرار گرفته‌اند که اگر برنامه‌ریزی اصولی برای مدیریت جمعیت آن‌ها صورت نگیرد، ممکن است سایر خطراتی که در کمین این جنگل‌هاست نیز به مرور زمان ظاهر شده و خسارت بیشتری به این منابع ارزشمند وارد شود.

اگرچه برخی از این آفات بومی و جزو زیست‌بوم زاگرس هستند ولی به‌دلایل مختلف جمعیت آن‌ها از حالت تعادل طبیعی خود خارج و به مرحله هجوم و طغیان رسیده است.

باتوجه به اینکه رویکردها ، مدیریت آفات در زیست‌بوم‌های کشاورزی با مناطق جنگلی‌ متفاوت است، مدیران استان‌های زاگرس‌نشین در تلاش بودند که از سموم شیمیایی که اثرات نامطلوب آن‌ها بر محیط زیست و سلامتی انسان به اثبات رسیده است، برای کنترل این آفات در جنگل‌های زاگرس استفاده نکنند. استفاده از باکتری بیمارگر Bacillus thuringiensis یا همان "بی‌تی" به‌عنوان گزینه‌ای جایگزین مدنظر قرار گرفت.

شوربختانه در مناطق سردسیری کهگیلویه و بویراحمد و استان های چهار محال و بختیاری، لرستان، خوزستان و حتی فارس تاکنون از این محلول برای مدیریت آفت های بلوط استفاده شده است.

محلول "بی‌تی" اگرچه یک باکتری به همراه فرآورده‌های آن است که از نظر کارشناسان آفات گیاهی استفاده از آن در زمره برنامه‌های کنترل بیولوژیک قرار می‌گیرد، اما طبق نظر همین کارشناسان کاربرد آن در مقیاس گسترده مناطق جنگلی کشور عملی و علمی نبوده و ممکن است خطراتی برای جنگل‌ها در پی داشته باشد.

تفاوت اکوسیستم زراعی و جنگلی

مجری طرح مطالعاتی مبارزه با آفت برگ خوار سفید بلوط در گفت و گوی اختصاصی با ایرنا اظهار کرد: در مدیریت مشکلات و بحران‌های زیست‌محیطی که در اثر فعالیت آفات گیاهخوار گریبان‌گیر منابع طبیعی و جنگل‌ها می‌شوند، نمی‌توان همانند آنچه که در برنامه‌های مدیریتی آفات کشاورزی عمل می‌شود، اقدام نمود و رویکردهای مورد استفاده در مدیریت آفات در سامانه‌های کشاورزی با جنگل‌ها بسیار متفاوت است.

"امین صدارتیان جهرمی" ادامه داد: اکوسیستم‌های زراعی یک ساله بوده و شیوه برخورد و مقابله با آفات و بیماری‌ها در آن‌ها با مناطق جنگلی که امانتی در دستان ما برای آیندگان هستند، کاملاً متفاوت است بنابراین نیازمند دقت و مطالعه بیشتری در این زمینه است.

وی تاکید کرد: استفاده از این محلول، "تله‌نوری" و سایر روش‌های مقابله با عوامل خسارت‌زا، ممکن است کارایی متفاوتی در کنترل آفات مختلف به دنبال داشته باشند و لازم است قبل از هرگونه اقدام در این زمینه، ارزیابی‌های جامع بر پایه اصول علمی انجام پذیرد در غیر اینصورت، ممکن است علاوه بر عدم حصول نتیجه مدنظر، شاهد بروز عوامل نامطلوب نیز باشیم.

"صدارتیان جهرمی" که در رساله دکتری خود به مطالعه کارایی باکتری "بی‌تی" در مقابله با آفات پرداخته است، تصریح کرد: باکتری "بی‌تی" علاوه بر اثراتی که بر جمعیت آفات دارد، ممکن است به صورت غیرمستقیم بر جمعیت موجودات غیرهدف از جمله دشمنان طبیعی نیز تأثیرگذار بوده و استفاده از این باکتری می‌تواند باعث وارد آوردن اثرات نامطوب و شناخته نشده‌ای بر جمعیت دشمنان طبیعی شود.

وی با اشاره به شیوه اثر این باکتری گفت: نحوه اثر "بی‌تی" و توکسین‌های تولید شده توسط آن به‌صورت گوارشی بوده و برای اثرگذاری آن بر جمعیت آفت هدف، لازم است این باکتری و فرآورده‌های آن توسط آفت خورده شوند.

در مرحله بعد، آنزیم‌های گوارشی و شرایط قلیایی(بر خلاف دستگاه گوارش انسان ها که اسیدی است) دستگاه گوارش آفت میزبان باعث فعال شدن "بی‌تی" و توکسین‌های(سم) آن شده که با ایجاد اختلال در عملکرد دستگاه گوارش و بروز عفونت خونی، سرانجام آفت میزبان از بین خواهد رفت در نتیجه این شیوه تأثیر باعث بروز اثرات انتخابی "بی‌تی" می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه یاسوج افزود: "بی‌تی" یک باکتری است که در مراحل رشدی در خودش نوعی توکسین (سم) تولید می‌کند که این سم پس از فعال شدن در دستگاه گوارش آفت اثرات کشندگی داشته و باعث نابودی آن می‌شود.

صدارتیان افزود: فرمولاسیون‌های تجاری این باکتری اغلب حاوی باکتری و توکسین‌های تولید شده توسط آن هستند که استفاده گسترده از آن‌ها در سامانه‌های طبیعی مانند مناطق جنگلی می‌تواند مشکل زا و جبران ناپذیر باشد.

استفاده از "بی تی" صرفا در زمان بحران و شرایط اضطراری

"صدارتیان‌جهرمی" تصریح کرد: در مدیریت آفات جنگل استفاده از این سم باید به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شده و تنها محدود به کانون‌های آلودگی و بحرانی باشد. علاوه بر این، استفاده از محلول "بی‌تی" در شرایط جنگل ظرافت‌ها و شرایط خاص خود را به همراه دارد.

عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه یاسوج ادامه داد: باکتری "بی‌تی" به گرما و اشعه فرابنفش خورشید بسیار حساس بوده و اثرگذاری آن در این شرایط بسیار تحت تأثیر قرار گرفته و کاهش خواهد یافت.

وی تاکید کرد: با توجه به شیوع پروانه برگ خوار سفید بلوط در جنگل‌های مناطق گرمسیری استان، استفاده از این محلول به‌شدت تحت تأثیر شرایط محیطی بوده و باید توسط افراد حرفه‌ای و در زمان محدودی از شبانه‌روز صورت پذیرد.

مجری طرح مطالعاتی مبارزه با آفت پروانه برگخوار سفید بلوط که به‌همراه تیم تحقیقاتی خود پس از ۲ سال پژوهش و بررسی دشمنان طبیعی این آفت در منطقه، موفق به شناسایی یکی از دشمنان طبیعی آن برای اولین بار در دنیا شد، افزود: در استفاده از برنامه‌های بیولوژیک در مدیریت جمعیت آفات ۳ راهبرد "پرورش انبوه"، "واردسازی گونه‌ها" و "حفاظت و حمایت" از دشمنان طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی یادآور شد: این آفت دشمنان طبیعی متعددی در جنگل‌های بلوط استان دارد، به‌نظر می‌رسد آنچه که در مرحله اول بسیار ضروری است، توجه به حفظ و شناسایی دشمنان طبیعی موجود در منطقه و ممانعت از واردسازی خسارت به جمعیت آن‌ها با رویکرد "حفاظت و حمایت" است.

تعادل زیستی با حفاظت از همه موجودات زنده

صدارتیان به ضرورت آگاه‌سازی عموم مردم در مورد تعادل زیستی طبیعی و حفاظت از همه موجودات زنده اشاره نمود و گفت: اقدام‌های ناآگاهانه و تخریبی طبیعت باید با مشارکت مردم کنترل شود و لازم است با ارائه آموزش‌های لازم در این زمینه، به حفظ تعادل زیستی کمک کنیم.

وی با اشاره به توسعه فعالیت‌های کشاورزی در مناطق گرمسیری استان به ویژه شهرستان باشت و تأثیر آن در طغیان آفات گفت: در شهرستان باشت که یکی از کانون‌های اصلی طغیان آفت برگخوار سفید بلوط است، شاهد توسعه فعالیت‌های کشاورزی به خصوص باغات مرکبات و صیفی‌جات بوده‌ایم و استفاده کشاورزان از سموم شیمیایی در چنین محیط‌هایی، نقش مهمی در از بین بردن جمعیت دشمنان طبیعی آفات خواهد داشت.

چالش های استفاده از شیوه "تله نوری"

مجری طرح مطالعاتی مبارزه با آفت برگ خوار سفید بلوط با اشاره به دیگر شیوه‌های مقابله با آفات در سامانه‌های کشاورزی گفت: استفاده از "تله نوری" یکی دیگر از شیوه‌هایی است که علاوه بر پایش جمعیت آفات، در مدیریت جمعیت آن‌ها در سامانه‌های کشاورزی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی افزود، "تله‌نوری" یک روش مبارزه انتخابی نیست و در هنگام استفاده شاهد آن هستیم که طیف گسترده‌ای از حشرات به آن جلب شده و مانند آتشی روشن، تر و خشک با هم خواهند سوخت با این وجود استفاده از آن در مقیاس گسترده سامانه‌های جنگلی، احتمال از بین رفتن حشرات غیر هدف را به‌دنبال خواهد داشت.

"صدارتیان‌جهرمی" ادامه داد: به‌طور کلی تله‌های مورد استفاده در برنامه‌های مدیریتی آفات از ۲ نوع "فرمونی" و "نوری" هستند که در سامانه‌های کشاورزی می‌توان از آن‌ها در برنامه‌های "پایش" و "مدیریت" جمعیت آفات استفاده کرد.

مجری طرح مطالعاتی مبارزه با آفت برگ خوار تاکید کرد: بر خلاف "تله‌نوری"، "تله فرمونی" بسیار اختصاصی عمل نموده و استفاده از آن اثرات حداقلی بر جمعیت موجودات غیرهدف را به‌دنبال دارد. با این وجود، فرمون آفت پروانه برگخوار سفید بلوط تاکنون به‌صورت تجاری تولید نشده و در دسترس نیست و در حال حاضر نمی‌توان از "تله‌های فرمونی" در "پایش" و "مدیریت" جمعیت این آفت استفاده نمود اگرچه تولید این فرمون در مقیاس تجاری نیز مستلزم صرف هزینه‌های هنگفت و قابل توجه است.

ضرورت تشکیل "قطب علمی مدیریت آفات و بیماری‌های جنگل‌های زاگرس

صدارتیان جهرمی، استفاده از "تله‌نوری" برای کاهش جمعیت پروانه برگخوار سفید بلوط در مقیاس وسیع را حساسیت‌زا دانست و تأکید کرد: استفاده از "تله‌های‌نوری" در مبارزه علیه پروانه برگخوار سفید بلوط باید همراه با "مطالعه کافی زیست‌شناسی آفت" و "اثرات آن بر موجودات غیرهدف" باشد.

از آنجا که در یک دهه گذشته جنگل‌های بلوط زاگرس به خصوص استان کهگیلویه و بویراحمد مورد هجمه تهدیدهای زیستی و غیرزیستی مختلف قرار گرفته‌اند، "صدارتیان جهرمی" تشکیل "قطب علمی مدیریت آفات و بیماری‌های جنگل‌های زاگرس" در استان را یکی از ضروریات دانست.

وی ادامه داد: شکل‌گیری این قطب با استفاده از نظرات علمی متخصصین مختلف، می‌تواند ضمن پایش و رصد مداوم جنگل‌های استان، در ابتدا اقدامات پیشگیری کننده لازم را برای جلوگیری از طغیان آفات و بیماری‌ها ارائه کند که در صورت هجوم آن‌ها نیز، تدابیر لازم مدیریتی ارائه شود.