خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - آزاده صفی: در دهه‌های اخیر با گسترش شهرنشینی و از بین رفتن بافت سنتی شهر همدان شاهد فراموش شدن محلات قدیمی بودیم، محلاتی که بخشی از هویت مردم به شمار می‌رفتند و حتماً داستان‌های جذابی در سینه خود داشتند.

امروز از برخی از این محلات تنها نامی باقی‌مانده که حتی شاید به گوش کودکان و نوجوانان شهر نیز نرسیده باشد. مثلاً از محله‌ها و کوچه‌های حکمیخانه، چرچره، خانم‌دراز، فیل‌خانه و اتول‌ فرانس تنها نامی باقی‌مانده و برای یافتن موقعیت جغرافیایی آنها باید پای صحبت‌های کهن‌سالان نشست یا در کتب همدان‌شناسی به دنبالشان گشت.

اما با وجود تخریب‌های که در محلات قدیمی همدان اتفاق افتاده هنوز هم در محله‌هایی مانند چمن کبابیان، چمن کلپا، محله جولان و محله حاجی ردپایی از هویت مردم شهر دیده می‌شود و اگر حفظ بناهای تاریخی و رونق گردشگری همدان از حد شعار فراتر رود می‌توان از آنها به عنوان جاذبه‌های بی‌نظیر گردشگری بهره برد.

شناخت، بررسی و راهکارهای حفظ محلات قدیمی همدان بهانه‌ای برای برگزاری نشست تخصصی محلات همدان با حضور چهره‌های سرشناس معماری، شهرسازی و همدان‌شناسی در دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی‌سینا بود.

همدان در سالیان نه چندان دور ۲۴ محله داشت

در این نشست علی جهان‌پور؛ همدان‌پژوه پیشکسوت بیان کرد: شش ویژگی در محلات قدیم همدان وجود داشته است که عبارتند از چشمه، چمن، بازارچه، حمام، مسجد و گورستان.

وی ادامه داد: دور چشمه و اطراف چمن در یک محله بازارچه‌ای ایجاد می‌شد که از نظر اقتصادی نقش زیادی داشت، هر محل یک حمام داشت، بعضی از محله‌ها دو حمام داشتند که یکی مختص بانوان بود و دیگری مخصوص آقایان.

جهان‌پور اضافه کرد: مسجد علاوه بر مکانی برای انجام فریضه نماز، محل اجتماعات بود و نقش بزرگی در انسجام مسائل اجتماعی محلات داشت، بنابراین بسیاری از مسائل اجتماعی و فرهنگی اهالی محل در مساجد مطرح و پیگیری می‌شد.

این نویسنده همدانی تصریح کرد: در گذشته هر یک از محلات همدان برای خود یک گورستان داشت و هر محل شبیه شهرچه بود و همه چیز را در خود داشت و محلی که یکی از این آیتم‌ها را در خود نداشت به نام محل شناخته نمی‌شد.

جهان‌پور با اشاره به اینکه همدان در سالیان نه چندان دور ۲۴ محله داشت، افزود: محله کلپا یکی از محله‌های قدیمی همدان است که تقریباً نمرده و بقایای گذشته را دارد و در حال حاضر تنها چشمه و گورستان ندارد.

وی یادآور شد: در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی مجلس شورای ملی مصوبه‌ای را تصویب کرد که طبق آن داخل شهرها و روستاها نباید متوفیان دفن شوند و به همین دلیل گورستان از محلات همدان جمع شد.

جهان‌پور ادامه داد: فرمانداری آن سال همدان تصمیم گرفت تمام گورستان‌های محلات را به اداره آموزش و پرورش و بهداری واگذار کند و به همین دلیل امروز بیشتر مدارس همدان در گورستان‌های قدیم بنا شده و این یکی از منحصر به فردترین کارهایی بود که همدان در آن سال انجام داد.

همدان منطقه‌ای دیرپا به قدمت حضور کاسی‌ها

در ادامه عباس زند دیگر همدان‌پژوه پیشکسوت با اشاره به اینکه شهر همدان منطقه‌ای دیرپا و محل کاسی‌ها بوده است، گفت: در قدیم همدان دو رود بزرگ الوسجرد و عباس‌آباد داشته و رودخانه کم آبی که از منطقه دیوین همدان سرچشمه می‌گرفته است‌.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه امروز روی رودخانه‌ها پوشیده شده است، ادامه داد: رودخانه دره مرادبیگ آسیاب‌هایی داشت و نیاز مردم را تأمین می‌کرد. آن زمان شهر همدان بین تپه پیسا، نقارخانه، سنگ شیر، مصلی و هگمتانه واقع شده بود.

زند با بیان اینکه بیش از ۵۰ کاروانسراها در همدان وجود داشت که بعضی تخریب شده و برخی هنوز هم پابرجا هستند، اظهار کرد: اطراف شهر همدان یک دیوار بود و چند در که یکی از آنها در سنگ شیر بود و دیگری انتهای خیابان باباطاهر و گورستان همدان هم آنجا واقع شده بود.

ریشه نام محلات همدان چیست؟

اسماعیل قدکچی؛ نویسنده همدانی نیز در ادامه با اشاره به صحبت‌های دکتر پرویز اذکایی درباره همدان، بیان کرد: به قول ایشان همدان از دهکده‌ها تشکیل شده بود و هر محله در کنار خود باغات و گورستان داشت‌.

وی اظهار کرد: محلات همدان معمولاً نام خود را از اقوام، شغل اهالی یا ویژگی جغرافیایی محله گرفته بودند که نمونه آنها محله‌های قاشق‌تراش‌ها، جولان، پای مصلی، نظربیگ و کبابیان است.

قدکچی با اشاره به اینکه زمانی که کالاهای صنعتی به سرعت وارد کشور شد افراد به صادرات کالاهای خام و کشاورزی روی آورند، افزود: در دوران قاجار بیشترین کاروانسراها و بازارها در همدان ساخته شد اما امروز مشاغل فراموش شده و محلات تغییر زیادی کرده است.

اعتقاد به نظام محله‌وری ۹۰ درصد از مشکلات جامعه را حل می‌کند

در ادامه حسن سجادزاده عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا بیان کرد: اگر به نظام محله‌وری اعتقاد داشته باشیم ۹۰ درصد از مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی از جمله مشکل ترافیک همدان حل می‌شود.

وی با بیان اینکه باید به اهلیت فضا و اهلیت مکان اهمیت دهیم، ادامه داد: در قدیم محله جایی بوده که اهلی‌ها را کنار هم قرار می‌داد اما هر چه از رویداد محله‌محوری جدا شدیم اهلی‌ها در یک محله کمتر شدند.

سجادزاده با اشاره به اینکه انسان‌ها هر جا همدیگر را بشناسند بیشتر احساس امنیت می‌کنند، افزود: محله ابتدا با اجتماع تعریف می‌شود سپس با کالبد، اگر اهلیت از بین برود کالبد دیگر کمکی نمی‌کند، بنابراین اول باید اهل محله را در آن محل نگاه داریم و بعد کالبد محله را ارتقا دهیم.