پروفسور مریم میرزاخانی نابغه ریاضی ایران و چهره جوان و ممتاز بین‌المللی در ریاضیات جهان است؛ بانویی ساده و متواضع و در عین حال مستعد، خلاق، سخت‌کوش و باانگیزه که همه موانع را پشت سر گذاشت و نام وی به‌عنوان تاریخ‌ساز برای همیشه جاودانه شد. مریم نخستین زن در جهان و اولین ایرانی برنده نوبل ریاضیات است که با عنوان «مدال فیلدز» از آن یاد می‌شود. کشفیات و خدمات علمی این ریاضیدان نخبه و دانشمند برجسته علم ریاضیات در عمر کوتاه ۴۰ ساله‌اش، روزی را با عنوان او در تقویم جهانی به ثبت رسانده است.

۱۲ مه مصادف با ۲۲ اردیبهشت ماه، سال‌روز تولد پروفسور مریم میرزاخانی، روز جهانی زنان در ریاضیات نام‌گذاری شده است. در این نوشتار با زندگی مریم میرزاخانی، ریاضیدان نام‌آشنای ایرانی بیشتر آشنا می‌شوید.

مریم میرزاخانی کیست؟

پروفسور مریم میرزاخانی دانشمند ریاضیدان برجسته ایرانی و از ریاضیدانان برتر جهان، دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد و استاد دانشگاه استنفورد بود. او نخستین دختر ایرانی است که در المپیادهای ریاضیات جهان برنده مدال طلا شد و دو سال متوالی به این مهم دست پیدا کرد؛ همچنین مریم به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی معرفی می‌شود که نمره کامل المپیاد را به‌دست آورد. وی در سال ۱۹۹۹ میلادی از دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شد، برای ادامه تحصیل به کشور آمریکا مهاجرت و مدرک دکتری خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد دریافت کرد.

علاقه مریم میرزاخانی به ریاضیات از کودکی شکل گرفت و ذهن سیالش جایی میان تخیل و معما در نوسان بود؛ چنانچه خود در جایی گفته است:

بچه که بودم دوست داشتم نویسنده شوم. شاید برادرم بود که باعث علاقه‌مندی من به ریاضیات شد. او بود که یک روز با نقل هیجان‌انگیز داستان مربوط به حل یک معمای ریاضی مرا نسبت به ریاضیات به شوق آورد. هرچه بیشتر ریاضی را مطالعه کردم و به حل مسائل ریاضی پرداختم، بیشتر به شوق و هیجان آمدم.

می‌گویند مریم برای حل مسائل سخت هندسه و ریاضی، نقوش و تصاویر بسیاری بر کاغذهای بزرگ رسم می‌کرد؛ به‌طوری که آناهیتای کوچک فرزند مریم میرزاخانی، نام نقاشی را بر کارهای مادر می‌گذاشت. میرزاخانی در اندک مصاحبه‌هایی که داشت از آینده دخترش این‌گونه حرف می‌زند:

برای من فرق نمی‌‌کند بچه‌ام ریاضیدان شود یا نشود؛ امیدوارم که او و کلا همه بچه‌ها ریاضی را جدی بگیرند. دوست ندارم مثل افرادی شود که تا صحبت از ریاضیات می‌شود می‌گویند من از ریاضی هیچ‌چیز نمی‌دانم. یعنی اصلا به خود امکان نمی‌‌دهند که به آن فکر کنند. البته در ایران خیلی این‌طور نیست، ولی در آمریکا زیاد پیش می‌آید. ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند. حتی یک پزشک یا کسی که کار دیگری هم می‌کند، اگر ریاضی‌اش قوی باشد می‌تواند جلوتر برود.

 مریم میرزاخانی یکی از زنان پیشرو در علم ریاضیات به شمار می‌آید که به رغم عمر کوتاهش، خدمات بسیاری را به جامعه علمی ارائه داده و چندین قضیه مهم و لاینحل ریاضی را با ذهن جستجوگر و خلاق خود به سرانجام رسانده است. نبوغ و استعداد مثال‌زدنی او، جوایز متعددی را برای میرزاخانی به ارمغان آورد و بر شهرت جهانی و اعتبار علمی این دانشمند نخبه ایرانی افزود.

نشریه معتبر پاپیولار ساینس در آمریکا، مریم میرزاخانی را به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ معرفی کرد؛ او از سوی مجله نیچر (Nature)، از ارزشمندترین مجله‌های علمی جهان، نیز به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ انتخاب شد. پروفسور میرزاخانی اولین زن ایرانی آمریکایی عضو آکادمی علوم آمریکا و اولین زن برنده مدال فیلدز است که مهم‌ترین جایزه و به تعبیری به‌عنوان جایزه نوبل ریاضیات از آن یاد می‌شود.

درخشش ستاره میرزاخانی در آسمان علمی جهان تا جایی است که در سال ۱۳۹۸ خورشیدی، نهاد زنان سازمان ملل، نام او را در میان هفت دانشمند زن تاثیرگذار دنیا معرفی کرد؛ زنانی که از آن‌ها به‌عنوان زنانی یاد می‌شود که جهان را تغییر دادند. ۲۲ اردیبهشت مصادف با ۱۲ مه روز تولد این دانشمند فرهیخته و ماندگار ایرانی را نیز در تقویم جهانی، با عنوان «روز جهانی زنان در ریاضیات» به ثبت رساندند. 

در کشورهای مختلف دنیا به عناوین مختلفی یاد و نام مریم میرزاخانی را گرامی می‌دارند؛ از آن جمله انتشار تصویری از او در کتابی با عنوان «زنان در علم، ۵۰ تن پیشگام نترس که دنیا را عوض کردند» در سال ۲۰۱۶ بود که برخی معتقدند طرح کارت پستالی است که در روز هشتم مارس و به مناسبت روز زن در کانادا به چاپ رسیده است. در کتاب درسی دانش‌آموزان آمریکایی نیز به جهت فرهنگ‌سازی و آشنایی بیشتر کودکان، بخشی را به معرفی این نابغه ریاضی ایران و جهان اختصاص داده‌اند. 

زندگی‌نامه مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ماه ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷ میلادی) در تهران به دنیا آمد. او سومین فرزند خانواده‌‌ای نیکوکار و اهل فرهنگ و دانش بود. پدر مریم، مهندس «احمد میرزاخانی»، از اهالی روستای فشندک طالقان استان البرز و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد بود. دوران کودکی مریم با عشق به کتاب و نویسندگی و خواندن رمان‌های متفاوت سپری‌ شد. او خود درباره این دوران از زندگی‌اش چنین می‌گفت:

وقتی که بچه بودم رویایم این بود که نویسنده شوم. هیجان‌انگیزترین لحظاتم را به خواندن رمان می‌گذراندم، در واقع هر چیزی را به دستم می‌رسید می‌خواندم.

مریم میرزاخانی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی،‌ در آزمون ورودی مدارس سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) شرکت کرد و وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. میرزاخانی به‌همراه دوست و همراه همیشگی‌اش، «رویا بهشتی زواره»، اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند و  مدال‌های طلا و نقره المپیاد را با خود به خانه آوردند. او توانست در سال سوم و چهارم دبیرستان (سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴) مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را کسب کند و با شرکت در المپیاد ریاضی جهان، نام خود را بر سر زبان‌ها بیندازد.

مریم میرزاخانی اولین دانش‌آموز ایرانی بود که نمره کامل را در المپیاد جهانی ریاضی در کانادا به‌دست آورد؛ او در دو سال پیاپی (۱۹۹۴ هنگ‌کنگ و ۱۹۹۵ کانادا) برنده مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی شد و رکورد کسب مدال طلا در دو سال را نیز در بین محصلان ایرانی از آن خود کرد. مریم از تاثیر مثبت محیط دبیرستان بر زندگی علمی خود ابراز رضایت می‌کرد:

من به دبیرستان ممتاز فرزانگان در تهران رفتم و در آنجا اساتید بسیار خوبی داشتم.

مریم میرزاخانی به‌همراه رویا در سال ۱۳۷۴ وارد دانشگاه صنعتی شریف شد و دوره کارشناسی خود را در این دانشگاه به پایان رساند. میرزاخانی در این زمان به‌عنوان همکار در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی مشغول بود و همچنین اثبات ساده‌ای برای قضیه شُر یافت که ماهنامه انجمن ریاضی آمریکا آن را به چاپ رساند. مریم درباره علاقه و استعدادش در حل مسائل ریاضی می‌گفت:

من برای حل مسائل ریاضی فرمول خاصی ندارم. گاه احساس می‌کنم در یک جنگل گم شده‌ام. همه دانسته‌هایم را به کار می‌گیرم تا یک راهی پیدا کنم و حقه‌ای بزنم. بالاخره با قدری هم شانس یک‌باره خود را انگار بالای تپه‌ای می‌رسانم که از آن جا همه چیز روشن دیده می‌شوند.

میرزاخانی برای ادامه تحصیل،‌ بورسیه دانشگاه هاروارد را دریافت و به آمریکا مهاجرت کرد. او در کلاس‌های «کورتیس مک مولن» (Curtis T. McMullen)، از ریاضی‌دانان برجسته و برندگان جایزه فیلدز، حاضر و در سال ۲۰۰۴ به سرپرستی و راهنمایی وی، موفق به کسب مدرک دکتری از دانشگاه هاروارد شد. پروفسور مک‌مولن روزهای دانشجویی مریم را این‌گونه به خاطر می‌آورد:

 وقتی مریم برای اولین بار به دفتر کار من آمد و با او بیشتر آشنا شدم، نوع سوالاتش با دیگر دانشجویان متفاوت بود. مریم ذهنی تصویری و تخیلی داشت (imaginative) و هر مسئله ریاضی را مثل یک داستان طرح و تعریف می‌کرد. او در کلاس‌ها سوالات زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت بر‌می‌داشت.

بعد از اخذ مدرک دکتری، مریم میرزاخانی با سمت استادیار در دانشگاه پرینستون مشغول به کار شد و تا سال ۲۰۰۸ و رسیدن به درجه استاد تمامی، در این دانشگاه به کار خود ادامه‌ داد. این در حالی بود که در سال ۲۰۰۵ میلادی، نام مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان جهان، در نشریه پاپیولار ساینس آمریکا (Popular Science) مطرح شد.

در سال ۲۰۰۵ میلادی، مصادف با ۱۳۸۴ خورشیدی، مریم میرزاخانی با دکتر یان واندراک (Jan Vondrak) دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام ازدواج کرد. همسر مریم میرزاخانی اهل جمهوری چک است و از او یک فرزند دختر به نام «آناهیتا» دارد. همسر مریم درباره آشنایی و ازدواج با او می‌گوید:

من برای اولین بار مریم را در سال ۲۰۰۴ در بوستون ملاقات کردم. در آن زمان، او در رشته‌ خود یک ستاره بود که تز دکترایش را در هاروارد تمام کرده و در آن، تعداد زیادی مسئله‌ مهم را در رابطه با دینامیک روی رویه‌های هذلولی حل کرده بود. با این حال شما نمی‌توانستید این را با ملاقات وی در یک مهمانی خانگی متوجه شوید. او نمونه‌ای از طرز برخورد متواضعانه، دوستانه و کنجکاوانه بود و در عین حال دستاوردهای واقعی‌اش را پنهان می‌کرد؛ شاید به این خاطر که اطرافیانش، گیج و دستپاچه نشوند.

ما در سال ۲۰۰۸ در بالای کوهی در نیوهمشایر و با حضور کلا ۶ نفر ازدواج کردیم. در سال ۲۰۰۹ با شغل‌های عالی و آنچه موقعیتی تمام و کمال در زندگی به نظر می‌رسید، به کالیفرنیا منتقل شدیم و دخترم آناهیتا در سال ۲۰۱۱ متولد شد.

پس از تجربه تدریس در پرینستون، مریم در اول سپتامبر ۲۰۰۸ (۱۱ شهریور ۱۳۸۷) به دانشگاه استنفورد،‌ یکی از معتبرترین دانشگاه‌های جهان و دومین دانشگاه برتر دنیا، رفت و در سن ۳۱ سالگی به‌عنوان پروفسور یا استاد تمام، در این دانشگاه مشغول به تدریس شد.

در سال ۲۰۰۹ میلادی، مریم میرزاخانی به‌دلیل دستاوردهایش در ریاضیات، جایزه بلومنتال را از سوی انجمن ریاضیات آمریکا دریافت کرد. این انجمن در اعلامیه‌ای به مناسبت برنده شدن مریم، دلیل گرفتن جایزه مهم بلومنتال توسط او را این‌گونه شرح داد:

خلاقیت استثنایی و تز دکترای مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به‌دست آوردن نتایجی در سه مسئله مهم ترکیب شده‌اند.

سال ۲۰۱۰ میلادی، مریم بار دیگر نبوغ خود را به رخ ریاضیات جهان کشید و پرسشی باز و بی‌‌پاسخ در ریاضی را به اثبات رساند. حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن روی فضاهای تایشمولر، مدت‌ها در این علم به مسئله لاینحلی تبدیل شده بود که با توانایی میرزاخانی پرونده‌اش بسته شد. او چهار سال بعد نیز با اثبات قضیه‌ای دیگر، جهان این علم را به حیرت واداشت.

مریم به‌همراه دو محقق دیگر به نام‌های «امیر محمدی» و «الکس اسکین» ثابت کردند که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آن‌ها، برخلاف انتظار، نامنظم یا فراکتالی نبوده و بسیار منظم هستند؛ به عبارت بهتر، بستارهای چنین ژئودزیک‌هایی جبری و دارای ویژگی‌هایی از جمله صلبیت هستند. نتایج به دست آمده توسط او در مطلبی با نام «کار مریم میرزاخانی» و توسط اتحادیه جهانی ریاضی چنین توصیف می‌شود:

یافتن این حقیقت، شگفت‌انگیز است که تصلب در فضاهای همگن، چگونه انعکاسی در فضاهای ناهمگنی همچون جهان فضای پیمانه‌ای دارد.

در همین سال بود که مریم میرزاخانی و ۹ محقق برجسته دیگر، در چهارمین نشست ۱۰ استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا،‌ مورد تقدیر قرار گرفتند. این نشریه فهرست خود را بر اساس پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی سازمان‌های گوناگون، روسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی و از میان محققان و نخبگان جوان در حوزه‌های مختلفی چون گرافیک رایانه‌ای، ریاضیات و علوم ربوتیک، انتخاب می‌کند؛ محققان جوان و برجسته‌ای که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت بودند، افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان اطراف ما گشودند و با این حال از چشم عموم پنهان مانده‌اند.

درخشش مریم در سال ۲۰۱۴ میلادی به موارد ذکر شده ختم نشد و او توانست بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات را نیز به‌دلیل کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی» از آن خود کند. این نشان ارزشمند با عنوان «مدال فیلدز» که از آن با عنوان «نوبل ریاضیات» نیز یاد می‌شود، هر چهار سال یک بار و از سوی اتحادیه جهانی ریاضیات (IMU)، به دانشمندان جوان برگزیده زیر ۴۰ سال تعلق می‌گیرد. مدال فیلدز مریم میرزاخانی از این جهت بیشتر حائز اهمیت است که او نخستین زن در تاریخ ریاضیات جهان و نیز اولین ریاضیدان ایرانی بود که این جایزه را دریافت کرد.

از دیگر اتفاقات علمی جالب‌توجه در زندگی میرزاخانی، انتخاب او به عضویت در آکادمی ملی علوم در سال ۲۰۱۶ میلادی است. مریم اولین ایرانی آمریکایی به شمار می‌آید که به عضویت در این آکادمی برگزیده شد. یک سال بعد و در آوریل سال ۲۰۱۷،  او به عضویت آکادمی علوم و هنر آمریکا درآمد و قرار بر این بود در اکتبر همان سال، مراسم معارفه میرزاخانی برگزار شود که برای همیشه ناتمام باقی ماند.

مریم با همه سرسختی و شوق و انگیزه‌ فراوانی که داشت، پس از چهار سال مبارزه سخت و نفس‌گیر که کمتر کسی از آن مطلع بود، مغلوب بیماری‌اش شد و خلاقیت‌های علمی و دستاوردهای مهم‌اش را به مرگ زودرس و نابهنگام تسلیم کرد.

علت مرگ مریم میرزاخانی

در ابتدای تابستان سال ۲۰۱۷ میلادی (تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی)، مریم به‌دلیل بیماری سرطان پستان در بیمارستان بستری شد. بیماری سرطان او از چهار سال قبل تشخیص داده شده و پس از این مدت به مغز استخوان مریم سرایت کرده بود. همسر مریم میرزاخانی درباره او چنین می‌گوید:

مریم بعد از تشخیص سرطان گفت زندگی عادلانه نیست، وقتی که در خانواده خوب و با هوش زیاد به‌دنیا آمدم، هم نبود پس الان هم شکایتی ندارم. برنامه واضحی داشت و کاملا می‌دانست می‌خواهد چه بکند. وقتی او را الگو می‌دانستند از خودم می‌پرسیدم چطور ممکن است!؟ چراکه پیروی از او آسان نبود زیرا او انسان خاصی بود، ذهن قوی داشت و می‌دانست از زندگی چه می‌خواهد.

والدین مریم برای دیدار و مراقبت از دختر خود به آمریکا رفتند؛ اما فرصت زندگی کوتاه او به سرعت تمام شد. مریم میرزاخانی در ۲۴ تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی و زمانی ‌که تنها ۴۰ سال از عمر پربارش می‌گذشت، در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت؛ اما نامش برای همیشه در تاریخ جاودانه شد. «مارک تسیر لاوین» (Marc Tessier-Lavigne)، رئیس دانشگاه استنفورد، در سوگ مریم میرزاخانی نوشت:

او یک ریاضیدان، نظریه‌پرداز درخشان و در عین حال متواضع بود که جوایز را فقط به این دلیل دریافت می‌کرد تا برای دیگر زنان الهام‌بخش باشد تا مسیر وی را در پیش بگیرند. مریم خیلی زود از میان ما رفت؛ اما تاثیری که روی هزاران زن گذاشت تا با الهام‌گیری از او به تحصیل در ریاضیات و علوم روی آورند، پایدار خواهد ماند. سهم او به‌عنوان یک دانشمند و نقش اساسی وی مهم و پایدار است و جای او در اینجا، دانشگاه استنفورد و در سراسر دنیا، عزیز و خالی خواهد بود.

پیکر مریم میرزاخانی به‌دلیل حضور دخترش در آمریکا، در آرامگاه «لاس گاتوس مموریال پارک» (Los Gatos Memorial Park) شهر سن خوزه در ایالت کالیفرنیا و در مراسمی خصوصی به خاک سپرده شد.

جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی

در میان جوایز مریم میرزاخانی مدال فیلدز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات است و مریم اولین زن در جهان محسوب می‌شود که موفق به دریافت این جایزه علمی ارزشمند شد.  این مدال را در سال ۲۰۱۴ و در کنفرانس جهانی ریاضیات در سئول به وی اهدا کردند و توصیف رسمی کمیته مدال فیلدز از دستاورد مریم میرزاخانی چنین بود:

چیره‌دست در گستره قابل‌توجهی از تکنیک‌ها و حوزه‌های متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف.

سایر افتخارات و جوایز پرفسور مریم میرزاخانی به شرح زیر است:

• مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ در سال ۱۹۹۴

• مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی کانادا با نمره کامل در سال ۱۹۹۵

• همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹

• برنده جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳

• برنده جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳

• برنده جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴

• برنده جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹

• دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی در مورد توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی

• برنده جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳

• انتخاب به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر

• برنده جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴

• سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی در سال ۲۰۱۴

• برنده مدال فیلدز در سال ۲۰۱۴ در سئول کره جنوبی

• عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵

• عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵

• عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶

• عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ۲۰۱۷

روز بزرگداشت مریم میرزاخانی (روز جهانی زنان در ریاضیات)

در تقویم جهانی روزی را برای بزرگداشت مریم میرزاخانی در نظر گرفته و آن را روز جهانی زنان در ریاضیات نامیده‌اند. در سال ۲۰۱۹ میلادی و به پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران، ۱۲ مه مصادف با ۲۲ اردیبهشت ماه، سال‌روز تولد پروفسور مریم میرزاخانی، به یاد او و پاسداشت خدمات علمی این دانشمند نخبه و برجسته، از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی،‌ با عنوان روز جهانی زنان در ریاضیات نام‌گذاری شد. در خصوص انتخاب این روز ویژه در سایتی که به همین منظور طراحی شده آورده‌اند:

۱۲ مه (۲۲ اردیبهشت) فرصت شادی‌‌بخشی برای جامعه ریاضی است تا زنان ریاضیدان را گرامی بدارد. این گرامیداشت هرساله در سراسر جهان برگزار می‌شود. هدف از نام‌گذاری روز جهانی زنان در ریاضیات، الهام‌بخشی به زنان سراسر جهان برای گرامیداشت دستاوردهای آن‌ها در ریاضی است تا بدین وسیله بتواند زمینه‌ای را برای ایجاد فضای کاری مناسب، لذت‌بخش و همگانی فراهم کند.

پیشنهاد نام‌گذاری روزی در تقویم به نام روز جهانی زنان در ریاضیات اولین بار در ۳۱ ژوئیه سال ۲۰۱۸ (۹ مرداد سال ۱۳۹۷) و در جلسه عمومی بانوان اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان در ریودو ژانیرو برزیل ارائه و به تصویب رسید؛ پیشنهادی که مورد حمایت چندین سازمان از جمله انجمن زنان اروپایی در ریاضیات، انجمن جهانی زنان در ریاضیات، زنان آفریقایی در انجمن ریاضیات، انجمن زنان هندی و ریاضیات و نیز گروه زنان ریاضیدان شیلیایی قرار گرفت. این پیشنهاد همچنین با استقبال پرشور و حمایت دیگر حضار همراه و به یک فراخوان جهانی و فراگیر برای اتحاد چندین سازمان ملی و قاره‌ای مبدل شد.

در توضیح این امر آمده که در شرایطی که برای قرن‌ها زنان ریاضیدان جهان مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته‌اند، تعیین چنین روزی باعث می‌شود که حس تعلق‌خاطر در میان آن‌ها ایجاد شود و آگاهی کل جامعه ریاضیات نیز افزایش یابد؛ از سویی دیگر، پس از برگزاری ۲۷ کنگره بین‌المللی ریاضی‌دانان که از سال ۱۸۹۷ در زوریخ آغاز شده،‌ مریم میرزاخانی برای نخستین بار مدال فیلدز که پرافتخارترین جایزه در ریاضیات است را به تصاحب زنان درآورد و راه را برای سایر زنان فعال در این حوزه هموار ساخت و نام، یاد و روز میلادش در ریاضیات برای همیشه جاودان خواهد ماند.

علاوه بر روز جهانی زن در ریاضیات، افتخارات دیگری نیز به یاد این نابغه ایرانی و تاریخ ساز ریاضیات در داخل و خارج کشور به ثبت رسیده است. سایر نام‌گذاری های مریم میرزاخانی در ایران و جهان عبارت‌اند از:

• ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان یک تهران در تیر ماه سال ۱۳۹۶، به افتخار مریم میرزاخانی که روزگاری دانش‌آموز این مرکز آموزشی بود، تحت عنوان «ساختمان پروفسور مریم میرزاخانی» تغییر نام داد.

• کتابخانه اصلی دانشکده ریاضیات دانشگاه صنعتی شریف را به یاد و افتخار مریم میرزاخانی، به نام این دانشمند نخبه نام‌گذاری کرده‌اند.

• در ۲۰ مرداد سال ۱۳۹۵ و به تصویب هیئت امنای خانه ریاضیات اصفهان، تالار همایش‌ها و کنگره‌های این مرکز به نام «تالار میرزاخانی» نام‌گذاری شد.

• تالار اصلی اجتماعات مجتمع آموزشی بین‌الملل و تطبیقی پسران تهران نیز از دی ماه سال ۱۳۹۹ به یاد نابغه ایرانی ریاضیات، به نام «تالار مریم میرزاخانی» نامیده می‌شود.

• در دوم فوریه سال ۲۰۱۸ میلادی، میکرو ماهواره‌ای از سری گنوست و توسط استلاجیک که شرکتی فعال در زمینه تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین است،‌ به فضا پرتاب شد و نامش را مریم میرزاخانی نهادند.

• به یاد پروفسور مریم میرزاخانی، «سیارک ۳۲۱۳۵۷ میرزاخانی» نام‌گذاری و توسط مرکز بررسی ریز سیاره‌ها منتشر شد.

• به پیشنهاد دانشجویان دانشگاه فنی برلین، یکی از خیابان‌های این شهر به مناسبت روز زن در هشت مارس، به نام مریم میرزاخانی تغییر نام داد.

• به پیشنهاد اعضای انجمن شهری مون‌پلیه فرانسه، یکی از خیابان‌های این شهر را مریم میرزاخانی نام گذاشته‌اند.

• بر تابلوی خیابانی در شهر لیون فرانسه و در کنار دانشگاه معروف «اکول نرمال» نیز، نام مریم میرزاخانی قرار گرفته است.

علاوه بر موارد ذکر شده، جایزه جدیدی نیز به نام «جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو» در چهارم نوامبر ۲۰۱۹ میلادی معرفی شد که از سوی «بنیاد جایزه بریکترو» که جوایزی بین‌المللی در دستاوردهای علمی است، به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم خواهد شد. این جایزه هر ساله به یک یا دو نفر از زنان ریاضیدان تازه‌کاری که دو سال قبل از دریافت جایزه، مدرک دکترای خود را گرفته‌اند و به مبلغ ۵۰,۰۰۰ دلار پرداخت می‌شود.