خبرگزاری آریا- دکتر عبدالعلی موحدی‌نیا عضو هیات علمی گروه زیست‌شناسی دریا دانشکده علوم دریایی و محیطی، در یک یادداشت تحلیلی به مناسبت 10 اردیبهشت مصادف با روز ملی خلیج فارس، به معرفی خلیج همیشه فارس پرداخت.

به گزارش خبرنگارآریا دربابلسر:متن کامل این یادداشت را در زیر مشاهده می‌کنید:

خلیج فارس، دریای جوان

در دوره‌های یخبندان کواترنری، دوره‌های یخبندان و بین یخبندان(میان یخچالی) یکی پس از دیگری تکرار می‌شوند. بازه زمانی آخرین دوره یخبندان کره زمین، از حدود 115هزار تا حدود 12 هزار سال پیش بود. زمین از آن زمان، در عصر بین یخبندان به سر می‌برد که با افزایش سطح تراز آب دریاها همراه است به گونه‌ای که 120 متر بالاتر از سطح دریاها و اقیانوس‌ها در آخرین دوره یخبندان می‌باشد. از آنجایی که خلیج فارس دریایی کم‌عمق است، کاملا متاثر از این بسامد، ناپدید و دوباره پدیدار می‌گردد. چرا که با توجه به عمق کم، توپوگرافی بستر دریا، منابع ورودی آب و میزان تبخیر، با پایین رفتن سطح دریاها، مساحت خلیج فارس به شدت کاهش خواهد یافت. به‌گونه‌ای که با کاهش حدود 40 متری تراز آب دریاها، بیش از نیمی از خلیج فارس و با کاهش 70 متری در میزان این تراز نسبت به سطح کنونی، به دلیل قطع ارتباط با دریای عمان، کل خلیج فارس خشک و ناپدید خواهد شد و هم‌چون دوره یخبندان گذشته، اروندرود (کارون، دجله و فرات) در بستر آن جریان و امتداد خواهد یافت و احتمالا دریاچه‌های کوچکی در محل بستر خلیج فارس، شکل خواهد گرفت. البته گستره خلیج فارس در برخی دوره‌های بین یخبندان به اندازه‌ای بسیار بزرگ‌تر از گستره کنونی نیز بوده است. آب موجود در این دریا عمدتا و دایما از سوی دریای عمان تامین و از راه تنگه هرمز وارد می‌شود و با گردشی در خلاف جهت عقربه‌های ساعت در خلیج فارس جریان می‌یابد. آب در این گردش، با توجه به تبخیر زیاد، به تدریج شورتر شده و با چگالی بیشتر و حجمی کمتر در مقایسه با آبی که وارد شده، از لایه‌های عمقی‌تر تنگه هرمز به سوی دریای عمان باز می‌گردد.

از حدود 10 هزار سال پیش در دوره بین یخبندان کنونی، با بالاآمدن تدریجی سطح دریاها، آب‌های آزاد از دریای عمان به خلیج فارس راه یافته و این دریا رفته رفته دوباره پدیدار شد. هم‌زمان، جوامع انسانی که در بستر آن می‌زیستند به سوی کناره‌ها و سکونت‌گاه‌های تازه رانده شدند و البته آبزیان گوناگون و اشکال شگفت‌انگیز و چشم‌گیری از بوم‌سازگان‌های دریایی و ساحلی در این دریا گسترش یافت. تنوع زیستی خلیج فارس، متاثر از ارتباط با دریاهای آزاد، بالاست. از 7 گونه لاک‌پشت دریایی، 5 گونه در خلیج فارس یافت می‌شود و 2 گونه از آن‌ها در سواحل ایرانی تخم‌گذاری می‌کنند. دلفین‌ها، وال‌ها و گاوهای دریایی از انواع پستانداران دریایی هستند که در خلیج فارس زندگی می‌کنند. از بین گونه‌های ماهیان، حدود 700 گونه ماهی از جمله کوسه ماهیان، سفره ماهیان، انواع ماهیان زینتی و بسیاری از ماهیان خوراکی و تجاری در این دریا وجود دارند. انواع بسیار زیادی از دیگر جان‌داران هم‌چون مارهای دریایی، سخت‌پوستان(مانند میگوها و خرچنگ‌ها)، نرم‌تنان(مانند ماهی‌های مرکب و دوکفه‌ای‌ها)، خارپوستان(مانند ستاره‌های دریایی و توتیاها)، کرم‌ها، مرجان‌ها، اسفنج‌ها، جلبک‌ها(انواع جلبک‌های سبز، قرمز و قهوه‌ای)، گیاهان، باکتری‌ها و... درون این دریا وجود دارند. از نظر تنوع اکوسیستمی نیز این دریاچه در نواحی بین جزر و مدی و چه در محیط‌های کاملا دریایی، بسیار جذاب است. انواع اکوسیستم‌های مرجانی، جنگل‌های مانگرو(حرا) و... محیط‌هایی شگفت‌انگیز، پویا و سودمند، چه برای پویایی زندگی در خلیج فارس و چه از نظر بهره‌برداری‌های تجاری، صنعتی، غذایی، بهداشتی، دارویی، گردشگری و ... و چه از نظر انجام مطالعات و پژوهش‌های علمی، فراهم کرده است.

هشدار: بهره‌برداری‌های گوناگون از منابع زیستی و غیرزیستی و هم‎چنین تجارت، حمل‌ونقل دریایی، رقابت‌ها و تنش‌های سیاسی و نظامی از سوی کشورهای متعدد در این دریا، اثرات و آسیب‌های زیادی برای آن به دنبال داشته است. از مهم‌ترین آسیب‌ها می‌توان آلودگی‌های زیست محیطی در دریا، بهره‌برداری‌های بی‌رویه و نامطلوب از منابع دریایی زنده و غیرزنده و تخریب زیستگاه‌ها را نام برد. این‌چنین تخریب و ویرانی، در اکوسیستم‌هایی مانند آب‌سنگ‌های مرجانی که قرن‌ها زمان برای شکل‌گیری آن لازم است، در مقیاس نسل‌های بشری، جبران‌ناشدنی است. آلودگی‌ها و تخریب‌های محیط زیست(برای نمونه با جانمایی نامناسب برخی صنایع در ساحل و استخراج و انتقال منابع نفتی) و مسابقه روزافزون بین کشورها برای ایجاد جزایر مصنوعی و گسترش سواحل و خشکی به سوی دریا، محیط زیست این دریا را شدیدا در دهه‌های گذشته متاثر کرده و هم‌چنان نیز تهدید می‌کند.