به گزارش سرویس کتابخانه «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در روزهای اخیر خبر اکران فیلم سینمایی مست عشق که به روابط شمس و مولانا پرداخته‌است، تیتر اول بسیاری از رسانه‌ها شده است. این فیلم از روز چهارشنبه ۲۹ فروردین ماه روی پرده سینماها رفت که با فروشی قابل توجه همراه بود. پیش فروش روز نخست اکران این فیلم توانست رکوردی کم سابقه بزند. به همبن خاطر خبرنامه دانشجویان ایران به معرفی کتاب‌های معتبر و مستند درخصوص زندگی این مرید و مراد در ادامه می‌پردازد.

ملک گرسنه

کتاب ملک گرسنه که با نام تقویم شمس تبریزی هم مشهور است، زندگی پررمز و راز و عارفانه‌ی شمس تبریزی را از کودکی به تصویر می‌کشد. نهال تجدد یکی از دلنشین‌ترین و در عین حال معتبرترین آثار را درباره‌ی این شخصیت بی‌همتای ایرانی نوشته و در آن به ارتباط بحث‌برانگیز وی با مولانا، عارف و شاعر بزرگ ایرانی، نیز پرداخته است. گفتنی‌ست این کتاب با تکیه بر مقالات شمس تبریزی به رشته تحریر درآمده است.

درباره‌ی این کتاب

اگر از دوستداران ادبیات فارسی باشید یکی از پرسش‌هایی که تاکنون ذهن شما را به خود مشغول کرده، بی‌شک ارتباط عمیق شمس تبریزی و مولانا و تاثیر آن‌ها بر درونیات همدیگر است. دیدار مولانا با شمس زندگی او را دگرگون کرد. این تحول شگرف در مولانا کنجکاوی و بحث‌های بسیاری برای محققان و حتی خوانندگان عمومی برانگیخت.

نهال تجدد از جمله نویسندگانی‌ست که در سالیان اخیر کتاب‌هایی ادبی درباره‌ی رابطه و زندگی شمس و مولانا نوشته است. کتاب ملک گرسنه نیز یکی از همین آثار برجسته به شمار می‌آید. این اثر که از سه بخش تشکیل شده، به نوعی زندگینامه‌ی شمس تبریزی است. بخش اول با عنوان «پیش از او» زندگی شمس از کودکی تا ترک خانواده را به تصویر می‌کشد. بخش دوم با عنوان «با او» به شیوخ و عارفان مختلفی می‌پردازد که شمس در راه رسیدن به مولانا با آن‌ها معاشرت داشته است. عمده مطالب این بخش همانطور که از عنوانش مشخص است، قصه‌ی آشنایی شمس و مولانا و ماجرای شمس و کیمیا خاتون را روایت می‌کند. بخش سوم با عنوان «بعد از او» درباره‌ی فراق شمس و مولانا است.

نویسنده‌ی کتاب حاضر پیش از نگارش این اثر مطالعات وسیعی بر زندگی شمس و مولانا، آثار مختلف عارفان دیگر و... داشته است و همین موضوع از نقاط قوت این کتاب به شمار می‌آید. او خود را تنها محدود به آثار شمس و مولانا نکرده و این نکته به خوبی در نحوه روایت کتاب دیده می‌شود. تجدد از منابع متعددی برای نگارش این اثر استفاده کرده اما اصلی‌ترین آن‌ها مقالات شمس و مناقب العارفین افلاکی هستند. سبک و شیوه‌ی روایت کتاب ملک گرسنه هموار و یکدست است.

محتوا و مطالب کتاب ملک گرسنه را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: بخشی از متن که نویسنده نگارنده‌ی آن بوده و بخشی دیگر که متونی منتخب از آثار دیگر است که با ارجاع درون‌متنی در کتاب مشخص است. کتاب پیش‌رو هم لحن تاریخی داستان را حفظ کرده و هم تفکرات این دو عارف بزرگ تاریخ را از طریق سخنان خودشان به ما می‌رساند.

استناد به مقالات شمس از نکات مثبت این کتاب است به جهت اینکه که ملاقات تاریخی شمس با مولانا از دید خودِ شمس بیان شده است. دیداری شگفت‌انگیز که واعظی مشهور را به یکی از بزرگترین شاعران و عارفان این سرزمین و حتی جهان تبدیل کرد. رمان ملک گرسنه تعلیقات مناسب و اطلاعاتی مفید در خصوص عبارات دشوار، زندگی عارفان، فلاسفه و... در پایان کتاب دارد و این نکته در کمتر رمان تاریخی به این دقت مشاهده می‌شود.

کتاب ملک گرسنه مناسب چه کسانی است؟
اگر از علاقه‌مندان به زندگی عارف نامدار، شمس تبریزی هستید و از خواندن رمان‌های تاریخی لذت می‌برید، خواندن این کتاب جذاب را از دست ندهید.

زندگی مولانا 

زندگی مولانا به روایت بدیع الزمان فروزانفر همچنان یکی از معتبرترین کتاب هایی است که در شرح احوال و زندگانی مولانا و پدر او سلطان العلما و یاران برگزیده وی صلاح الدین و حسام الدین و شمس الدین و برهان الدین محقق و پسرش سلطان ولد تالیف شده است و مطالعه آن برای کسانی که می خواهند مولانا را بشناسند و با زندگی و زمانه او آشنا شوند و از تربیت اصلی و سیر معنوی او آگاهی یابند ضروری شمرده می شود.

اکثر روایت هایی که امروز درباره مولانامی گویند و می نویسند از این کتاب اقتباس شده است. فروزانفر کار تالیف این کتاب را در سال 1314 به اتمام رساند. او درباره آغاز تالیف “زندگی مولانا” می نویسد: “سبب اصلی و باعث حقیقی در توجه این ضعیف به تحقیق تاریخ زندگانی و مطالعه احوال مولانا جلال الدین آن بود که در تابستان سال 1308 یکی از خداوندان معرفت فرمود که من درباره ملاقات مولانا با شیخ سعدی به کتب تذکره و منابع تاریخی راجع به زندگانی این دو بزرگ بنگرم و چگونگی آن را پژوهش کنم. بنده نظر به اهمیت سوال همت بستم که هرچه ممکن باشد به غور این موضوع برسم و این نقطه تاریک را روشن کنم زیرا گمان می کردم که پیشینیان سایر قسمت های تاریخ حیات مولانا را چنان که باید واضح و روشن ساخته اند. به کتب تذکره و تواریخی که بدین مطلب مربوط می بود نظر افکندم و مدتی دراز درسنجش و مقایسه اخبار و روایات صرف کردم. راستی هرچه بیشتر پیش رفتم از مقصود دورتر افتادم و هرقدر بیشتر خواندم کمتر دانستم و نزدیک بدان بود که عزمم قرین فتور گردد و همتم سستی پذیرد و از سر نومیدی روی در کار دیگر یکنم…”

کتاب در ده فصل گرد آمده است: آغاز عمر، ایام تحصیل، دوره انقلاب و آشفتگی، روزگار تربیت و ارشاد، پایان زندگانی، معاصرین مولانا از مشایخ تصوف وعلما و ادبا، شهریاران و امرای معاصر، صورت و سیرت مولانا، آثار مولانا،خاندان مولانا.

پله پله تا ملاقات خدا

کتاب «پله پله تا ملاقات خدا» به داستان زندگی مولانا از بدو تولد تا پایان زندگی اش می پردازد. این کتاب دوران کودکی شاعر و سفرهای او همراه پدرش از خراسان و بغداد تا آناتولی، جایی که او در قونیه تا پایان عمرش زندگی کرد را در بر می گیرد. این کتاب در قالبی داستانی نوشته شده است؛ ولی داستانی ست مستند که درون مایه ای متفاوت از مقولات متعارف داستانی دارد. از زندگی و اندیشه های عارف بزرگی سخن گفته می شود که همه ی ما کم وبیش از افکار ژرف او آگاهیم. در این کتاب همه جا سخن از عشق مولانا به خداوند و سعی و کوشش او برای رسیدن به معبود و معشوق است و تنها بخش هایی از اثر به فعالیت های روزمره ی او می پردازد.«عبدالحسین زرین کوب» سعی کرده است یک کتاب ساده بدون مراجع و مواخذ دست وپاگیر به خوانندگان ارائه کند و خود او نیز در مقدمه ی کتاب نوشته که سعی کرده است برای فهم و ارتباط بهتر همه ی مخاطبان، کتاب را به نثری ساده و موجز بنویسد.

کیمیا؛ پرورده حرم مولانا

موضوع کتاب دربارۀ چند و چون و عاقبت رابطۀ شمس تبریزی است با کیمیا نام دختری از پروردگانِ حرم مولانا. نأهل شمس یکی از فصول مبهم زندگی اوست. می‌توان گفت، اینکه شمس در دومین دورۀ اقامتش در قونیه با دختری به نام کیمیا عقد زناشویی بسته، قطعی است. در مقالات شمس بر این امر تصریح شده و با روایت افلاکی و سپهسالار نیز می‌خواند. 

گزیده مقالات شمس

کتاب مقالات شمس گردآوری از گفته ها و سخنان و حکایات ارزشمندی است که از مجالس شمس تبریزی در دوره اقامتش در قونیه در قره هفتم هجری و پس از او توسط مریدان و رهروان مولانا جلال الدین محمد بلخی در قالب یادداشت هایی پراکنده حاصل شده است . اینکه تا چه حد میان این سخنان و مثنوی معنوی مولوی ارتباط وجود دارد را میتوان در صحبت بدیع الزمان فروزان فر یافت :بسیاری از امثال و قصص مقالات در مثنوی نیز درج شده است.

علاوه بر این از گسستگی و انقطاع مطالب و حتی عبارات در مقالات شمس میتوان این نتیجه را گرفت که خود شمس این کتاب را تالیف نکرده است.خود شمس ننوشتن خودش را بدین شکل توضیح داده است: «من عادت نبشتن نداشته ام هرگز؛ سخن را چون نمی نویسم در من می ماند و هر لحظه مرا روی دگر می دهد.»

در مقالات شمس به عرفای بزرگی معاصر و حتی قبل از خودش اشارات قابل توجهی کرده است.کسانی مانند: منصور حلاج، ابن عربی، بایزید بسطامی، شیخ اشراق، شبلی، جنید و حتی خود مولانا.
در مقالات شمس مباحث مختلفی مطرح میشود. مباحثی از قبیل: رابطه مولانا با شمس، زندگی خود شمس و شخصیت وی، خاطرات بزرگان، قصه ها و حکایت ها و در نهایت آموزه ها.

در مورد زندگی و رفتار شمس تبریزی بهترین منبعی که میتوان خواند کتاب مقالات شمس است.البته در این کتاب اشاره مستقیم به شرح احوال و گذشته شمس نمی کند اما میتوان از میان شرح توصیف ها و خاطرات او را بهتر شناخت. برای مثال شمس پدر و مادر خود را در مقالات مهربان و نازک دل توصیف میکند و اینکه پدر و مادرش او را نازپروده بار آورده بودند.

اسطرلاب حق

کتاب "اسطرلاب حق" گزیده ای است از فیه ما فیه "جلال الدین محمد بلخی" مشهور به "مولانا" که به انتخاب و تصحیح "محمدعلی موحد" به انتشار رسیده است. این اثر شامل صد عنوان برگزیده از سخنانی است که "مولانا جلال الدین" در مناسبت های مختلف به زبان آورده و از آنجایی که فیه ما فیه شکل مکتوب و ویرایسته ی سخنان شفاهی این عارف بزرگ است، کلمات و ساختار مطالبی که در این کتاب آمده چیزی میان زبان گفتار و نوشتار است.

اثر ابتدا با مقدمه ای بر آثار منثور "جلال الدین محمد بلخی" آغاز شده که این آثار عبارت اند از مجالس سبعه و مکتوبات و مقالات مولانا که همان فیه ما فیه است. سپس قسمت اصلی کتاب "اسطرلاب حق" که گزیده ی فیه ما فیه است آغاز می شود. "محمدعلی موحد", محقق و عرفان پژوه برجسته ی کشور این کتاب را براساس تصحیح فروزانفر و همچنین رجوع به ترجمه ی ترکی گلپینارلی تدوین نموده است. کار ارزشمند این محقق در کتاب "اسطرلاب حق"چیزی فراتر از ترجمه ی واژگان عربی و ناشناخته بوده و وی در نگارش اثر تلاش کرده تا پیوستگی مطالب، آن گونه که خطوط اصلی اندیشه ی مولانا را می نمایاند، حفظ گردد.

والا بودن کلام "مولانا" و نثر بی نظیر فیه ما فیه، نیاز به توضیح بیشتری ندارد اما از دیگر نکات مثبت کتاب "اسطرلاب حق" می توان به ارائه ی معنی لغات و ابیات به همراه یک توضیح کلی درباره متن، در پایان هر قسمت اشاره کرد. این امر سبب شده تا هر خواننده ای با هر سطحی از تسلط به ادبیات بتواند به نحوی از کلام "مولانا جلال الدین" بهره ببرد و بر دایره ی واژگان و اصطلاحاتش نیز افزوده شود.

گزارش از عرفان عباسی