‌سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): موزه همیشه دیدنی است، موزه گواه فرهنگ دیاری است که در یک مجموعه گردآوری شده و گویای خاطرات و یادگاری‌هایی است که از گذشته‌های دور به جای مانده است‌.

در میان همه اشیایی که در موزه به عنوان گنجینه‌های تاریخی نگهداری می‌شود، نسخ خطی از جمله آثاری است که همواره در بین بسیاری از اقلام داخل موزه بیشتر به چشم می‌آید زیرا جدای از جلد خاک گرفته و فرسوده آن، کاغذهای نمور و رنگ زردی که روزگار بر سرش آورده، نوشته‌هایش که نیاز به رمزگشایی دارد از جذابیت دیگری برخوردار است.

پس این بار برای دیدن نسخ خطی راهی موزه‌ای در دل امامزاده عبدالله می‌شوم، وضو می‌گیرم و پس از زیارت سراغ موزه می‌روم، موزه وقف در طبقه زیرین امامزاده جانمایی شده، همان موزه وقفی که در کشور بی‌نظیر است.

از پله‌ها به طبقه پایین رفتم، ابتدا وارد تالار بزرگی می‌شویم، برای چند لحظه مبهوت آثاری می‌شوم که بیشتر متعلق به دوره صفویه و قاجاریه است، از دوره ساسانی و ایلخانی و دیگر دوره‌های تمدن ایرانی هم اشیائی وجود دارد که همه آنها نشانگر بخشی از هنر سترگ ایرانی است.

طرح و رنگ‌های خارق‌العاده‌؛ نگاهم را بی‌اختیار به سمت تابلوهای نقاشی روی دیوارها و ویترین‌ها می‌کشاند، نمی‌توان به راحتی از آنها گذشت؛ هر کدام بخشی از هنر چند هزار ساله ایرانی را طوری نمایش می‌دهند که چشم و ذهن را ساعت‌ها به خود درگیر می‌کند.

بی‌اختیار به سمت نسخ خطی کشیده می‌شوم که از دور نمایان است، با خود می‌گویم این کتاب‌ها سال‌هاست نگاشته شده‌اند و تا در این موزه آرام بگیرند، چه روزها و روزگارانی بر آنها نگذشته است.

ناخودآگاه به سمت آنها کشیده شدم شناسنامه اثر را که خواندم، یکی از آنها نهج‌البلاغه‌ای متعلق به حدود ۷۶۳ سال پیش است که اکنون آرام در این موزه آرمیده است.

دلم می‌خواست بیشتر و بیشتر بدانم، پس با خسرو محمدی مسئول موزه وقف هم صحبت شدم تا بیشتر با نسخ خطی که در این موزه قرار دارد، آشنا شوم.

خسرو محمدی با بیان اینکه این مجموعه با حمایت اداره اوقاف جمع‌آوری شده است گفت: این موزه سال ۱۳۹۷ در طبقه زیرین آستان امامزاده عبدالله (ع) شهر همدان افتتاح شده و حدود یک هزار قلم اشیاء اعم از نسخ خطی، آثار فلزی، آثار سنگی، سکه، قالی، قالیچه، گلیم، نقاشی روی بوم، فلز و شیشه در آن نگهداری می‌شود، علاوه بر این یک مجموعه صنایع وقفی که متعلق به حاج محمدباقر ضرابیان است نیز در موزه وجود دارد.

وی ادامه داد: مجموعه این آثار یا وقفی هستند و یا نذری، به عبارت دیگر مجموعه آثار موزه وقف همدان بازتاب دهنده فرهنگ نیکوکاری، نذر و نوع دوستی است، این موزه می‌خواهد پیشینه نیکوکاری در استان همدان را به بازدیدکنندگان نشان دهد.

مسئول موزه وقف همدان با بیان اینکه تمام یک هزار قلم شیء یاد شده در معرض دید بازدیدکنندگان نیست، گفت: اشیاء در مخزن موزه نگهداری می‌شوند و حدود ۱۰۰ قطعه از آن‌ها در معرض دید است که به صورت دوره‌ای تعویض و جابه جا می‌شوند.

وی درباره پیشینه آثار عنوان کرد: قدیمی‌ترین آثار موزه وقف همدان سکه‌های مربوط به دوره ساسانی و جدیدترین آن‌ها مربوط به مجموعه فلزکاری حاج محمدباقر ضرابیان است، اما شاخص‌ترین اثر نسخه نهج‌البلاغه‌ای است که متعلق به حدود ۷۶۳ سال پیش و مربوط به کتابخانه موقوفه بهاء‌الملک است که مورد بررسی کارشناسانه هم قرار گرفت و متوجه شدیم در مشهد نوشته شده است.

محمدی در توصیف نسخه خطی کتاب قانون بوعلی‌سینا نیز گفت: این اثر متعلق به شیخ الرئیس بوعلی سینا و شامل سه سرلوحه عالی و مذهب است و دارای ۱۵ مهر بزرگ که اولی به نام عنایت خان شاه جهانی است که این نسخه به خوبی مرمت شده و دارای شرایط عالی است.

وی خاطرنشان کرد: این نسخه با جلدی در ابعاد ۳۲/۳*۲۱ به رنگ زرشکی و مشکی و دارای تزئینات پرکار شامل؛ لچک ترنج، کتیبه‌های زیادی در حاشیه، و فرم‌های دایره‌ای تزیینی است که تزئینات با رنگ طلایی برجسته کاری شده‌اند.

وی عنوان کرد: کهن‌ترین وقف نامه موجود در اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان همدان در سال ۹۸۳ ه. ق (دوران صفوی / شاه‌طهماسب یکم) نوشته شده و مربوط به موقوفه «علوی» است.

محمدی خاطرنشان کرد: پس از وقف نامه اشاره شده وقف نامه «آقا میر منتها رضوی» به تاریخ ۱۱۱۸ ه. ق (دوران صفوی / شاه سلیمان یکم) است که مربوط به روستای «هجدره» یا «هجده دره» (حیدره) است.

وی اضافه کرد: از دیگر نسخه‌های خطی در این مجموعه نسخه «زیج اُلغ بیگ» الغ بیگ پسر تیمور مربوط به دوره صفوی است، نسخه‌ای بسیار ارزشمند در کنار دو جلد از کتاب «تاریخ حبیب السیر» دیوان نظیری که یکی از نسخه‌های فوق العاده ماست و دیوان «تحفه العراقین خاقانی» که این کتاب نیز با کاغذ زرافشان و جلد تیماج چرمی تهیه شده و یکی از بهترین نسخه‌ها به شمار می‌آید.

مسئول موزه وقف همدان با بیان اینکه در مجموع ۸۲ نسخه خطی در موزه وجود دارد گفت: ایننسخه‌ها از ۷۶۰ سال پیش تا دوره پهلوی را شامل می‌شود که از جمله آنها می‌توان به نهج‌البلاغه، پنج گنج نظامی، سلسله‌الذهب، دیوان نظیری، مجالس المومنین کتاب معروف قاضی نورالله شوشتری و…، اشاره کرد.

وی تاکید کرد: این کتاب‌ها در چند مرحله گندزدایی و مرمت شده و یا نگارش کتب محتوایی از آنها، اکنون در شرایط خوبی نگهداری می‌شوند.

محمدی با اشاره به اینکه نسخه‌های خطی موجود در موزه مربوط به کتابخانه‌های شخصی بوده که افراد آن‌ها را وقف کرده‌اند، یادآور شد: کتابخانه بهاء‌الملک نیز کتابخانه‌ای شخصی بوده که وقف شده و تاکنون از آثار آن در موزه نگهداری می‌شود.

وی تصریح کرد: همدان یکی از شهرهایی است که مولفه اصلی ساختار شکل دهنده شهری فعلی و فرهنگ موجود در آن متاثر از وقف بوده و این موضوع در معماری شهری و فرهنگ عمومی جامعه کاملاً مشهود است.

وی بیان کرد: اگر کسی بخواهد این تأثیر را بررسی و نسبت به آن شناخت پیدا کند به دقت و ابزارهایی نیاز دارد که به واسطه آن‌ها بتواند به این شناخت برسد، که باید گفت مجموعه این ابزارها در موزه وقف بروز و ظهور یافته و به وسیله آثار موجود در موزه افراد به شناخت کافی در خصوص فرهنگ اجتماعی مردم همدان و واسطه‌گری وقف به فرهنگ بین انسان و اجتماع می‌رسند و اشیاء این نقش را بازی می‌کنند.

وی با ابراز امیدواری از گسترش موزه، درباره فرایند شکل‌گیری گفت: شکل‌گیری موزه وقف با مجموعه نسخه‌های خطی بهاءالملک شروع شد که به زمان دانشجویی بنده و پیدا کردن موضوع پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ام برمی‌گردد، پس وارد مجموعه موقوفه بهاءالملک در منطقه اعتمادیه شدم.

محمدی بیان کرد: در آن زمان هدفم معماری آن مجموعه بود و قصد داشتم روی معماری ساختمان آن کار کنم اما رفته رفته با کتابخانه شخصی بهاء‌الملک آشنا شدم و نسخه‌های خطی آنجا توجهم را جلب کرد.

وی ادامه داد: سال‌ها تلاش کردم تا به شناخت جامعی از موقوفه بهاءالملک، شخص بهاءالملک و آثار آن مجموعه برسم و با مطالعه نسخه‌های خطی، اهمیت آنها بیش از پیش برایم آشکار شد و در ابتدا مرمت آنها ضرورت و اولویت کار بود.

مسئول موزه وقف بیان کرد: سرانجام به این نتیجه رسیدم که مجموعه نیازمند نگهداری و نمایش دائمی است تا برای نسل‌های بعدی به امانت گذاشته شود زیرا اگر آثار نگهداری نشوند در بهترین شرایط آسیب خواهند دید و در بدترین شرایط نابود خواهند شد.

وی تصریح کرد: بعد از آشنایی با مجموعه بهاءالملک و با ورودم به سازمان اوقاف و گرفتن مسئولیت‌های مختلف در این ارگان، اشیای بیشتری پیدا شد و با گرفتن مجوز موزه با حمایت اداره اوقاف آن‌ها را در یک جا جمع‌آوری کردیم و سرانجام گنجینه‌ای به دست آمد که به نام موزه وقف شناخته می‌شود.

محمدی بیان کرد: نتایج این تحقیقات منجر به شناخت ما از هویت شهری، مذهبی، دینی و درون مایه اندیشه‌های مردم و میزان اعتقاد و باورشان به مسائل مختلف شده و آن‌ها را استخراج کرده و برای نسل بعد به امانت می‌گذارد و با این خرده داده‌ها و پیوند آن‌ها با یکدیگر این امر محقق می‌شود، به علاوه انتشار آنها باید با ابزارهای مختلف در قالب کتاب، خبر و فیلم تولید و بازنشر شود.