به گزارش خبرگزاری ایمنا، از روزهای ابتدایی جنگ تحمیلی و تجاوز پرنده‌های بعثی به آسمان کشورمان، اهمیت و لزوم دستیابی به توانایی مقابله با تجاوز هوایی دشمنان احساس شد و پس از آن بود که نیروهای مسلح کشور به توسعه توانایی پدافند هوایی برای مقابله با این تهدیدات پرداختند.

به‌طور کلی پدافند هوایی وظیفه محافظت از منابع، ثروت‌ها، دارایی‌های زمینی و دریایی را در مقابل حملات هوایی بر عهده دارد. طی سال‌های اخیر نیروهای مسلح ایران با توجه به تهدیدهای پیرامونی و فرامنطقه‌ای، کوشیده‌اند فرایند ساخت و توسعه چندین سامانه پدافندی را تسریع ببخشند و امروزه، نیروی پدافند هوایی ارتش و پدافند هوایی سپاه دو بخش مهم پدافندی کشور هستند که هر دو تحت امر قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) فعالیت می‌کنند. این قرارگاه، وظیفه ایجاد طرح، برنامه‌ریزی، کشف و اجرای عملیات‌های مشترک پدافندی در سراسر کشور را بر عهده دارد.

تقسیم‌بندی مرسوم برای سامانه‌های پدافندی بر اساس برد و ارتفاع قابل تأثیر انجام شده است که شامل کوتاه‌برد، میان‌برد، دوربرد و بعضاً رده سامانه‌های پدافند هوایی راهبردی (استراتژیک) می‌شود. در ادامه به بررسی مهم‌ترین سامانه‌های پدافند هوایی کشورمان پرداخته‌ایم:

سامانه موشکی باور ۳۷۳

سامانه باور ۳۷۳ از چند بخش اصلی شامل مرکز فرماندهی و کنترل آتش، رادار ردگیر اهداف، رادار کشف و شناسایی اهداف و پرتابگرها تشکیل شده است. سیستم موشکی باور ۳۷۳ یک سیستم موشکی پدافند هوایی از نوع دور بُردِ سطح به هوا و خودکششی است.

موشک‌های صیاد ۲، ۳ و ۴ موشک‌های مورد استفاده در این سامانه هستند و می‌توانند اهداف مشخص شده را در ارتفاع ۳۲ کیلومتری و برد ۳۰۶ کیلومتری منهدم کنند.

رادار بهینه شده این سامانه می‌تواند هم‌زمان ۳۰۰ هدف را در فاصله بیش از ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده و برد رادار ردگیری این سامانه به ۴۰۵ کیلومتر ارتقا یافته است، همچنین برد رادار درگیری این سامانه نیز به ۴۰۰ کیلومتر ارتقا پیدا کرده است.

مزیت سامانه باور ۳۷۳ نسبت به نمونه‌های خارجی خود این است که قادر به رهگیری ۱۰۰ هدف در برد ۴۰۵ کیلومتری است. در حالی که S۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کم‌تر از ۲۰۰ کیلومتر بوده و سامانه S۴۰۰ نیز قادر به رهگیری ۳۶ هدف است.

دیگر ویژگی این سامانه قدرت هدف‌گیری ۹ هدف به طور هم‌زمان است. اما، S۳۰۰ و PATRIOT به ترتیب قادر به هدف‌گیری ۶ و یک هدف هستند.

نکته دیگر در توانایی این سامانه که می‌توان ذکر کرد این است که این سیستم می‌تواند با انواع موشک‌های کروز و بالگردها نیز به طور مؤثر مقابله کند. این سامانه همچنین قادر است تا در محیط‌های آلوده به مواد شیمیایی، تشعشات رادیواکتیو و محیط‌های آلوده به مواد میکروبی فعالیت کند.

دیگر قابلیت سامانه ارتقایافته باور ۳۷۳ توانایی اتصال به شبکه، دریافت اطلاعات و پرداخت اطلاعات در شبکه است. باور ۳۷۳ اولین سیستم دفاع موشکی با برد بلند است که در ایران ساخته می‌شود و موشک مورد استفاده در این سامانه از نوع صیاد ۴ است که مجهز به یک سیستم مانورپذیری پیشرفته است.

همه اجزا سیستم باور ۳۷۳ بر خودروهای ظفر و ذوالجناح سوار می‌شوند و متحرک هستند، طرح اولیه این سامانه، از سیستم دفاع موشکی اس ۳۰۰ نمونه‌برداری شده است. سیستم موشکی باور ۳۷۳ از فاصله ۴۵۰ کیلومتری هدف را شناسایی و از ۲۵۰ کیلومتری رهگیری می‌کند و توانایی هدف‌گیری از فاصله ۲۰۰ کیلومتری، تا ارتفاع ۲۷ کیلومتر را دارا است.

سامانه موشکی سوم خرداد

سامانه پدافندی سوم خرداد یکی از سامانه‌های دفاع موشکی بومی محصول مرکز تحقیقات پدافند راداری سپاه پاسداران است و برای نخستین‌بار اردیبهشت سال ۹۳ در جریان بازدید فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد.

این سامانه که از انواع میان‌بُرد زمین به هوا است، توانایی هدف قرار دادن هواپیماهای جنگنده، بمب‌افکن و موشک‌های کروز، همچنین امکان رهگیری ۴ هدف و شلیک هم‌زمان ۸ موشک را دارد.

در مدل اولیه این سامانه پدافندی از موشک‌های نمونه اولیه این سامانه پدافندی از موشک‌های پدافندی طائر ۲ که بهینه‌سازی شده موشک‌های ارتفاع متوسط سام روسی است، استفاده شده بود. در مدل ارتقایافته این سامانه از موشک صیاد که نسبت به موشک‌های زمین‌پایه طائر از برد بیشتر و دقت فزاینده‌ای برخوردار است، استفاده شده است. مدل اولیه این سامانه توان درگیری با اهدافی تا ارتفاع ۲۵ کیلومتری و برد ۵۰ کیلومتری را دارد و در مدل ارتقایافته توان درگیری تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری و برد ۷۰ کیلومتری را دارد.

سیستم راداری قوی این سامانه پدافندی با قابلیت جهش فرکانسی بالا ضمن رصد بخش وسیعی از شعاع خود توانایی مقابله با سامانه‌های جنگ الکترونیکی دشمن را دارد. سامانه پدافندی سوم خرداد یک سامانه مستقل محسوب می‌شود که تمام سامانه‌های راداری، سامانه هدایتگر موشکی، موشک‌های زمین‌پایه روی شاسی خودروهای پرتابگر نصب شده و این سامانه در مجموع به‌طور مستقل فرایند شناسایی، ره‌گیری، تعقیب و درگیری با اهداف را تا لحظه انهدام انجام می‌دهد و در واقع به‌صورت «شلیک کن فراموش کن» عمل می‌کند.

سامانه پدافندی سوم خرداد، روز پنجشنبه ۳۰ خرداد توانست یک فروند پهپاد جاسوسی آمریکایی گلوبال هاوک RQ-۴ را در دریای عمان سرنگون کند که در نوع خود بی‌نظیر بود، چراکه این پهپاد جاسوسی در دسته پیشرفته‌ترین پهپادهای جاسوسی با قابلیت پنهان کاری بالا شناخته می‌شد.

پدافند موشکی ۹ دی

سامانه پدافند موشکی ۹ دی به عنوان یک سامانه میان‌برد زمین به هوا، از جدیدترین دستاورد نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که در ارتقای بازدارندگی کشورمان نقش مهمی دارد و نخستین بار در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ رونمایی شد.

با توجه به ابعاد و شکل این سامانه می‌توان آن را از خانواده سامانه سوم خرداد دانست که سامانه‌های رعد و طبس نیز در این پلتفرم ساخته و رونمایی شده بودند. سامانه میان‌بُرد ۹ دی از ترکیب موشک‌های ۹ دی و پرتابگر سامانه سوم خرداد ساخته شده است.

طبق اعلام مسئولان هوافضای سپاه این سامانه وظیفه نابود کردن اهدافی همچون انواع جنگنده، بالگرد، پهپاد، موشک کروز و بمب‌های سقوط آزاد را برعهده دارد. آنچه در این سامانه اهمیت دارد، استفاده از موشک‌های جدیدی با نام ۹ دی است که نخستین بار در نمایشگاه دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب اسلامی در حوزه دفاعی به نمایش درآمد.

این موشک را می‌توان نمونه مشابه موشک‌های طائر دانست، چراکه بال ذوزنقه‌ای در قسمت میانی به سمت عقب بدنه و بالک‌های کنترلی نصب شده در انتهای بدنه از ویژگی‌های موشک‌های طائر است، اما یک تفاوت نیز وجود داشت و آن هم ابعاد کوچک‌تر نسبت به موشک‌های طائر بود.

سامانه تاکتیکی ۹ دی ویژگی‌های تاکتیکی بسیاری دارد؛ یکی از ویژگی‌ها وجود یک جست‌وجوگر الکترواپتیکی از نوع تصویرساز حرارتی روی هر خودروی حامل این سامانه است. هر آتشبار این سامانه از یک خودروی حامل موشک و رادار (تلار) تشکیل شده است که در مجموع دو خودرو را شامل می‌شود. با قرارگیری موشک‌ها در پرتابگرهای جعبه‌ای به صورت بلوک‌های چندتایی امکان تخلیه جعبه پرتابگر خالی شده و نصب موارد جدید را ساده‌تر می‌کند که مزیت آن بازگشت سریع پرتابگر سامانه ۹ دی به وضعیت عملیاتی است و قابلیت درگیری هم‌زمان با چند هدف نیز دیگر ویژگی این سامانه عنوان شده است.

سامانه موشکی طبس

سامانه طبس یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پدافند هوایی است که به صورت کاملاً بومی در صنایع دفاعی کشورمان تولید شده است و یکی از سامانه‌های پدافندی کشورمان است که در جهاد خودکفایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساخته شد.

این سامانه به همراه دیگر سامانه‌های موشکی و پدافندی در بازدید فرمانده کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران روز بیست‌ویکم اردیبهشت سال ۱۳۹۳ به نمایش درآمد.

این سامانه را می‌توان برادر سامانه مشهور سوم خرداد و رعد دانست که ویژگی‌های مشابهی با آن‌ها دارد، اما کارشناسان معتقد هستند که طبس برای انهدام اهدافش از موشک‌های ارزان‌تری استفاده می‌کند.

طبس از موشک‌های طائر C۲ استفاده می‌کند که برد این موشک‌ها در محدوده ۷۵ تا ۹۰ کیلومتری اعلام شده است و می‌توانند تا ارتفاع ۲۵ کیلومتری اهداف متجاوز را منهدم کنند.

این سامانه قادر است با یک هدف درگیر شده و دو موشک به سمت آن شلیک کند. سامانه طبس از یک رادار مستقل جلوی خودرو برخوردار است که رادار این سامانه پدافندی از انواع آرایه فازی است و از بیش از ۱۷۰۰ المان بهره می‌برد، البته مهم‌ترین ویژگی سامانه طبس را باید مقاومت در برابر جنگ الکترونیک دشمن عنوان کرد.

این سامانه پدافندی ویژگی‌های متعددی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از قابلیت دریافت اطلاعات اهداف و نحوه مقابله با آن‌ها تحت شبکه فرماندهی، انجام عملیات‌های پایش آسمان کشور با هزینه کم، توان کشف اهداف از فاصله ۱۲۰ کیلومتری و توانایی مقابله با جمینگ‌های نویزی، فریب و اخلال، مقابله با هواپیماهای تاکتیکی و استراتژیک، مقابله با بالگردها، مقابله با پهپادها و قابلیت کار در شرایط جنگ الکترونیکی از جمله مأموریت‌های طبس است.

سامانه پدافند هوایی ۱۵ خرداد

سامانه پدافندی ۱۵ خرداد یکی از بهترین سامانه‌های پدافندی ایران محسوب می‌شود که اولین بار در خرداد ۱۳۹۸ و توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد. این سامانه موشکی در واقع نسخه ارتقا یافته سامانه موشکی تلاش محسوب می‌شود و در نتیجه، یک سامانه پدافندی میان‌برد است.

سامانه ۱۵ خرداد می‌تواند به صورت همزمان با ۶ هدف پرنده درگیر شود و آنها را منهدم کند. ۱۵ خرداد که در نوع خود یکی از سریع‌ترین سامانه‌های پدافندی از نظر عملیاتی محسوب می‌شود می‌تواند در کمتر از پنج دقیقه برای عملیات آماده شده و به‌طور هم‌زمان تعداد ۶ هدف را شناسایی و ردگیری کند و علیه آن‌ها عملیات شلیک و انهدام را انجام دهد.

این سامانه کاملاً بومی می‌تواند اهدافی نظیر جنگنده و پهپادهای مهاجم را در برد ۱۵۰ کیلومتر شناسایی و تا برد ۱۲۰ کیلومتر ردگیری کند و توانایی شناسایی اهداف پنهان‌کار در برد ۸۵ کیلومتر و درگیری و انهدام آن‌ها را در برد ۴۵ کیلومتری دارد.

۱۵ خرداد که قدرت بالایی در سطوح کنترل، هدایت عملیات و تحرک‌پذیری دارد، در برد عملیاتی بالا و ناحیه کشندگی گسترده (با اهدافی که در محدوده ارتفاع ۱۵۰ کیلومتر تا ۲۷ کیلومتر و در برد ۷ کیلومتر تا ۷۵ کیلومتر قرار دارند) می‌تواند درگیر شود. امکان درگیری مؤثر با اهداف هوایی با قابلیت‌های آفندی بالا مانند هواپیماهای شناسایی، بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌های تاکتیکی از دیگر قابلیت‌های سامانه پدافند هوایی ۱۵ خرداد هستند.

سامانه موشکی رعد

سامانه رعد، یکی دیگر از مهم‌ترین سیستم‌های پدافند ایران محسوب می‌شود که از موشک طائر ۲ برخوردار است. موشکی که در مجموع شباهت زیادی به موشک روسی سام ۱۷ دارد و همین مسئله سبب شده تا برخی مدعی شوند ایران در زمان تحریم‌ها، شمار زیادی از این موشک روسی را وارد کرده و با تغییر نام سعی کرده آن‌ها را در قالب یک سامانه بومی استفاده کند، البته بالچه‌های انتهای طائر ۲، تفاوت خاصی با موشک روسی سام ۱۷ دارد و این بیشتر می‌تواند حاکی از این باشد که این موشک احتمالاً مهندسی معکوس شده سام ۱۷، با یا بدون کمک و هماهنگی روس‌ها است.

سامانه رعد برد ۵۰ کیلومتری و سقف پرواز ۲۵ کیلومتری دارد و روی یک شاسی چرخ‌دار شش چرخ سوار شده که از قضا آن هم شباهت زیادی به شاسی بوک ام ۲ روسی دارد. هر خودرو این سامانه نیز سه موشک حمل می‌کنند.

سامانه موشکی اس ۲۰۰ و اس ۳۰۰ یا دماوند

سامانه موشک اس -۲۰۰ برای ارتفاع بردبلند طراحی شده است، همچنین برای مقابله با هواپیماهای استراتژیک و موشک‌های نیمه بالستیک به کار گرفته می‌شود. این سامانه، همچنین از رادار «p-۱۴ آبارونا» با طول موج در رده متر که برد آن در برابر اهداف کوچک ۳۶۰ و برد نهایی آن ۶۰۰ کیلومتر است، استفاده می‌کند. آنتن این رادار ۱۱ متر ارتفاع و ۳۲ متر پهنا دارد. در برخی نمونه‌ها از رادارهای دیگری نیز مانند رادار «P-۳۵ بارلاک» با برد ۲۰۰ تا ۳۵۰ کیلومتر به عنوان سامانه کمکی استفاده شده است.

سامانه S-۲۰۰ به دلیل قابلیت‌های موشک خود، نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا، سرعت چشمگیر که بالغ بر ۲۵۰۰ متر بر ثانیه در مدل‌های آخر موشک است، در عمل به عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می‌شود به‌خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت ۱۱۰۰ متر بر ثانیه را دارد که شامل سریع‌ترین هواپیماهای نظامی فعلی و آینده نزدیک است.

موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی و چهار بوستر (پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشرانه‌های کمکی که حدود ۴.۹ متر طول و ۴۸ سانتیمتر عرض دارند، بین ۳ تا ۵.۱ ثانیه کار کرده و سپس جدا می‌شوند. پیشران اصلی موشک نیز با توجه به برنامه‌ریزی مورد نظر متناسب با شرایط پروازی هدف بین ۵۱ تا ۱۵۰ ثانیه کار می‌کند و موشک را برد مفیدی بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر می‌رساند.

موشک‌های این سامانه بین ۱۰.۶ تا ۱۰.۸ متر طول، ۰.۸۶ متر قطر و ۷۱۰۰ تا ۸۰۰۰ کیلوگرم وزن دارند. برای کمینه برد قابل درگیری با هدف در منابع اعداد مختلفی شامل ۷، ۱۷ و ۶۰ کیلومتر و برای کمینه ارتفاع هدف قابل درگیری نیز ارتفاع ۳۰۰ متر ذکر شده است. جالب است بدانیم که این سیستم حتی می‌تواند هواپیماهای مسلح به جمر را هم مورد هدف قرار دهد و در همان حالتی که اخلالگر هواپیمای دشمن فعال است و خود را در طول موج متریک مخفی نگه می‌دارد، آن را ساقط کند. سر جنگی موشک‌های اس -۲۰۰ بیش از ۲۰۰ کیلوگرم وزن دارند که در صورت برخورد به هدف، هواپیمای دشمن را پودر می‌کند.