در این مطلب به قلم سارا معصومی می خوانیم : سند نهایی دارای سه زمان خواهد بود روزتوافق، روز عملیات و روز اجرا یا شکست یا پیروزی؟ این عبارت دیگر در مذاکرات هسته ای ایران با ١+٥ نمی تواند معنای دقیقی داشته باشد.

تنها ٢٤ ساعت تا پایان ضرب الاجل زمانی ٣٠ ژوئن برابر با ١٠ تیر زمان باقی است اما در مقابل هتل پله کوبرگ نشانه ای از ناامیدی چندانی به چشم نمی خورد. این پرونده در این ١٣ سال هم بن بست های فراوان را تجربه کرده است و هم در دو سال گذشته چند ضرب الاجل را. دوئل دیپلماسی هسته ای ایران با جنگ تحریم ١+٥ حتی با به صدا درآمدن زنگ های ٣٠ ژوئن هم به پایان نخواهد رسید.

این دیپلماسی به قول معروف به بازی بیسبالی می ماند که حتی در ثانیه های پایانی هم نمی توان آن را تمام شده خواند. جمع وزرا در وین جمع شده است. محمد جواد ظریف از ایران، جان کری از امریکا، لوران فابیوس از فرانسه، فیلیپ هاموند از انگلستان، اشتاین مایر از آلمان و البته خانم فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا. از جانب چینی ها معاون وزیر امور خارجه خود را به وین رسانده است و خبرهای ضد و نقیضی هم در خصوص حضور سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به وین ظرف دوشنبه تا سه شنبه می رسد.

همه آمده اند تا مقدمات رسیدن به توافق جامع هسته ای را مهیا کنند: مقدماتی که گویا هنوز هم با وجود گذشت ٢٠ ماه تمام ابعاد آن در کنار هم قرار نگرفته است. امروز دیگر شکی وجود ندارد که هم ایران و هم شش کشور مقابل آن در مذاکرات توافق می خواهند اما توافقی که مختصات آن برای هرکدام از آنها متفاوت است و در کنار هم قرار دادن این مختصات و رساندن آن به برآیندی مشترک سخت است.

با ورود خبرنگاران و اهالی رسانه به مذاکرات اکنون کار برای وزرای امور خارجه و تیم های مذاکره کننده هم سخت تر شده است. هر رسانه ای از ظن خود یار یا بار مذاکرات می شود و بخشی از وقت مذاکره کنندگان هم باید صرف مدیریت این جریان سازی های رسانه ای شود.

مذاکره کنندگان زمان را متوقف خواهند کرد

هشتمین دور از مذاکرات هسته ای میان ایران و ١+٥ در پله کوبرگ در جریان است. این دور می تواند آخرین دور از این مرحله مذاکراتی میان دو طرف باشد. چه توافقی صورت بگیرد و چه دو طرف نتوانند مقابل دوربین ها از تفاهم نهایی سخن بگویند، باید این دور را پایان این فاز مذاکراتی دانست.

در حال حاضر تمام تمرکز طرفین بر رسیدن به توافق جامع هسته ای در روزهای نخست ماه جولای و در کمترین فاصله پس از ٣٠ ژوئن است. تمدید چندماه دیگر به فعل ممنوعی بدل شده است که دو طرف از ابراز آن هم وحشت دارند. اگر ایران و شش کشور مقابل آن نتوانند در این بازه زمانی به جایی برسند در حقیقت در شرایط خاصی قرار خواهند گرفت که مختصات سیاسی، حقوقی و فنی آن در آن فضا قابل بحث خواهد بود.

شاید تمدید مذاکراتی تا این اندازه جدی و پیچیده اگر حاشیه ها دست به کار تخریب نشده بودند کار آسان تری بود. اصلی ترین نگرانی ای که وجود دارد بحث کنگره امریکا است: نهادی که بر اساس موافقت اجباری باراک اوباما با طرح آن می تواند پس از انجام مذاکرات و رسیدن طرفین به متن تمیز شده توافق جامع هسته ای آن را به رای گذاشته و به آن رای منفی بدهد.

در شرایطی که ایران و ١+٥ نتوانند تا نهمین روز از ماه جولای به توافق هسته ای دست پیدا کنند مدت زمان در اختیار کنگره برای بررسی آن از ٣٠ به ٦٠ روز افزایش پیدا خواهد کرد. بازه زمانی که می تواند برای فضاسازی های سیاسی و تخریب کل روند بسیار مضر باشد.

تیم های کارشناسی و مدیران سیاسی ایران و ١+٥ تلاش می کنند متن نهایی توافق را که شامل ٢٠ صفحه متن اصلی و قریب به چهار تا پنج ضمیمه است تا حد امکان تمیز کرده، از کروشه های آن کاسته و در نهایت باقیمانده غربال شده ای را که اختلاف های آن قابل حل در این سطح نبوده به دست وزرا بسپارند.

در چنین شرایطی نگارش ٥٠ صفحه ضمایم به تنهایی کاری بس نفس گیر است و این مرحله زمانی سخت تر می شود که شش کشور مقابل ایران هرکدام از این مذاکرات به دنبال منافع خاص سیاسی برای خویش هستند که الزاما این منافع با یکدیگر همخوانی و همراهی هم ندارد.

بنابراین با توجه به اینکه دو طرف به احتمال قریب به یقین نخواهند توانست در بازه زمانی مدنظر به توافق دست پیدا کنند چاره ای وجود نخواهد داشت جز اینکه ساعت ها در ٣٠ ژوئن متوقف شود اما روند گفت وگوها و رایزنی های فشرده ادامه پیدا کند.

مذاکره کنندگان ایران و ١+٥ در دوسال گذشته مسیر طولانی را آمده اند که دیگر بازگشت از آن و نیمه رها کردن آن برای هیچ کدام از طرفین نه تنها ممکن نیست که هزینه بر هم خواهد بود. زمان، مذاکره کنندگان را متوقف نخواهد کرد، اما نمایندگان شش کشور زمان را به نفع دیپلماسی متوقف خواهند کرد.

مذاکرات وین، قربانی تفاهم های رها شده در لوزان

٢٤ ساعت مانده به سی ام ژوئن نمی توان گفت که چه اندازه از حجم کار انجام شده است. برخی منابع از تکمیل ٩٠ درصدی سخن می گفتند که به نظر می رسد به واقعیت جاری در مذاکرات نزدیک نیست. بحث اتمام متن پیش نویس توافق جامع یک بحث است و به موازات آن هم بحث دیگری در خصوص تهیه کردن مقدمات اقدام های حقوقی و سیاسی هرکدام از طرفین و همچنین اقدام های مشترک برای فازهای مختلف پس از حصول توافق مطرح است.

یکی از این اقدام های مشترک، تهیه پیش نویس متن قطعنامه شورای امنیت است. قطعنامه ای ذیل فصل هفتم که صدور آن می تواند برخی مفاد شش قطعنامه پیشین را کان لم یکن کند. در حال حاضر متن این قطعنامه ها میان ایران و ١+٥ در دست بررسی است.

ایران و ١+٥ از پس از مذاکرات لوزان تا به امروز بر راه حل های به دست آمده در لوزان کار می کنند، اما مساله اینجاست که در لوزان دو طرف بر سر تمام مسائل به پارامترهای توافق دست پیدا نکردند و دو طرف برای از دست ندادن فرصت اول در دوره هفت ماهه تعیین شده ترجیح دادند یک تا دو مساله حل نشده را به حاشیه برانند.

بر این اساس که راه حل ها در برخی مسائل در لوزان به دست نیامد امکان تغییر موضع از سوی دو طرف ماجرا وجود داشته است که به نظر می رسد امریکایی ها در این خصوص گوی سبقت را ربوده اند و در بسیاری از موارد تغییر مواضع فاحشی داده اند.

نخستین دیدارها میان ظریف و کری در وین در این دور هم به گلایه تند ایران از امریکا به دلیل تغییر مداوم مواضع اختصاص یافت. مساله نگران کننده ای که در این دور از گفت وگوها بیش از سایر دورهای مذاکراتی پیشین در جریان است، این حقیقت است که ایران و ١+٥ ظاهرا به مرز خطوط قرمز خود رسیده اند و حتی اگر مجاز به برداشتن یک گام دیگر هم باشند، هیچ کدام نمی خواهند و شاید هم نمی توانند این گام را زودتر از دیگری برداشته و تمام کارت ها را خرج کنند.

بسیاری از تحلیلگران معتقد هستند که ایران و ١+٥ تا لحظه ای که مجبور نباشند اقدام به برداشتن گام نهایی و البته سرنوشت ساز نخواهند کرد.

چرا ظریف رفت و باز آمد؟

انتشار خبر بازگشت محمد جوادظریف به ایران در حالی که تنها دو روز از حضور وی در وین گذشته بود به ابزاری برای اما و اگرهای بیشتر تبدیل شده است. برخی این سفر را برای رایزنی های نهایی میان وزیر امور خارجه کشورمان با مقام های عالیرتبه داخلی لازم می دانند.

در این قالب آقای وزیر احتمالابا حرفی جدید یا موضع گیری تازه مطرح شده از سوی طرف مقابل به تهران می رود تا نتیجه رایزنی های داخلی در خصوص آن را ٢٤ ساعت بعد به تهران بازگرداند. در سناریوی دوم تحلیلگران عنان تفسیر را به بدبینی سپرده اند و ادعا می کنند که این بازگشت می تواند به معنای توقف دستاوردها در سطح وزرا باشد.

در مذاکرات هسته ای در واپسین روزهای ماه مارس و روزهایی ابتدایی آوریل در لوزان، همزمانی که وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی لوزان را ترک کردند همگان از این اقدام به عنوان نشانه ای منفی یاد کردند اما تنها چند روز بعد دو طرف مقابل دوربین ها از دسترسی به تفاهمی بر سر راهکارها خبر دادند.

هیچ کس نمی داند که در واپسین ساعات بحث های نفس گیر در لوزان چه اتفاقی افتاد؟ آیا یکی یا هر دو طرف موضع خود را تغییر دادند؟ آیا موضع گیری های برخی تیم ها در میان اهالی رسانه به تغییر بازی در دقیقه نود منتهی شد؟ این قبیل حرکت های مذاکراتی چه در حقیقتی جاری در مذاکرات ریشه داشته باشد و چه حرکتی ژست وار و تبلیغاتی باشد، در تمام بزنگاه های مذاکراتی در دو سال گذشته اتفاق افتاده و در حال حاضر تنها باید منتظر نتیجه آن بود. در حال حاضر سفر رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان به تهران در این مرحله از مذاکرات را می توان بر اساس یک ضرورت تفسیر کرد. ضرورتی برای اتخاذ یک تصمیم سیاسی.

سه روز تاریخی در تقویم مذاکرات پس از توافق

در شرایطی که ایران و ١+٥ بتوانند حتی چند روز پس از ضرب الاجل زمانی به توافق دست پیدا کنند باز هم تنها از یک فاز مذاکراتی عبور خواهند کرد و به فاز دیگری که بیشتر اجرایی است وارد خواهند شد. با توافق احتمالی هسته ای، سه روز در تاریخ همکاری های ایران و ١+٥ با نظارت شورای امنیت و آژانس بین المللی انرژِی اتمی ثبت خواهد شد.

روز توافق، روز عملیات و روز اجرا شدن. در روز توافق دو طرف تنها پایان اختلاف ها و رسیدن به گام تفاهم را اعلام می کنند. پیش از این هم گفته شده بود که این متن برجام هیچ سند بین المللی نیست و از امضای آن به شکل و شمایل یک توافقنامه بین المللی خبری نخواهد بود. بحثی که در حال حاضر وجود دارد این است که احتمالاقطعنامه شورای امنیت ذیل فصل هفتم فردای روز توافق صادر خواهد شد که البته این مساله هم با مخالفت امریکایی ها روبه رو شده است.

پس از این روز است که برجام برای بررسی به کنگره امریکا از یک سو و مجلس شورای اسلامی ایران از سوی دیگر می رود. البته مجلس در ایران بنای بر رای گیری در این خصوص را ندارد و تیم مذاکره کننده باید مفاد و جزییات را برای نمایندگان مردم توضیح دهد. این بازه زمانی بسته به زمان حصول توافق مابین ٣٠ تا ٦٠ روز متغیر خواهد بود.

در روز عملیات، امریکا و اروپا تحریم های خود را لغو می کنند. در این روز با توجه به اینکه ایران هنوز گام های خود را براساس مفاد برجام برنداشته است طرف مقابل برداشته شدن انواع تحریم های مالی و اقتصادی با زیرمجموعه های آن را اعلام می کند و اجرایی شدن آن به پس از اجرایی شدن تعهدهای ایران موکول خواهد شد. روز سوم در این تقویم هم روز اجرا است.

روزی که دو طرف عملاگام های اجرایی نهایی را برخواهند داشت. پیش بینی می شود که ایران برای عملی کردن اقدام های خود به دو تا سه ماه زمان نیاز داشته باشد. گفته می شود که ایران احتمالااجرا شدن پروتکل الحاقی را هم به روز اجرا موکول خواهد کرد. علاوه بر این هنوز دو طرف بر سر این مساله اختلافی که پرونده ایران چه زمانی از شورای امنیت خارج خواهد شد هم به تفاهم نرسیده اند.

وسواس در جزییات در سایه بی اعتمادی تاریخی

محمد جواد ظریف به تهران بازمی گردد و مدیران سیاسی ایران و ١+٥ ادامه نگارش متن توافق جامع هسته ای را ادامه خواهند داد. تا لحظه تنظیم این خبر، جان کری و جواد ظریف مجموعا چهار بار با هم دیدار داشته اند که یک بار آن به مدت یک ساعت و دیداری خصوصی به شکل دونفره بوده است. پس از این دیدارها، وزرای امور خارجه دو کشور، دستورالعمل های لازم در خصوص چگونگی ادامه کار بر روی متن و جزییات آن را به تیم های خود دادند.

در حال حاضر ایران و ١+٥ نه تنها برای ادامه برنامه هسته ای ایران و روند برداشته شدن تحریم ها برنامه ریزی می کنند بلکه باید تکلیف مساله ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران که مورد ادعای غرب است و از سال ٢٠١١ رسما در گزارش های آژانس با همین عنوان قید شده هم مشخص شود. در طرف مقابل، آژانس بین المللی انرژی اتمی برای مختومه اعلام کردن این پرونده و عدم تاثیرگذاری بیشتر آن بر همکاری های این نهاد با تهران، پیشنهاد چند مورد گفت وگو با دانشمندان هسته ای و همچنین دسترسی به محل های نظامی را داده است. پیشنهادی که از سوی ایران رد شده است و در حال حاضر دو طرف بر روی راهکاری مشترک برای حل آن کار می کنند. در نتیجه دو سال مذاکرات فشرده میان ایران و ١+٥، آژانس بین المللی انرژی اتمی برای نخستین بار اراده سیاسی کافی برای حل این مساله را داشته و به دنبال راهکاری میانه برای حل و فصل آن است.

در این دور از مذاکرات هسته ای در وین، تهران و نمایندگان آژانس سه بار با هم برای یافتن راهکاری در این خصوص دیدار داشته اند. در حال حاضر علاوه بر بحث در خصوص پروتکل الحاقی و همچنین اضافه شدن ضمیمه هایی به آن با عنوان پروتکل الحاقی به اضافه که برنامه هسته ای ایران در آینده را شامل خواهد شد، دو طرف باید برای حل مساله پی ام دی هم به توافقی فنی دست پیدا کنند.

برخی منابع نزدیک به مذاکرات در چند روز اخیر با توجه به پررنگ شدن بحث پی ام دی در رسانه ها تاکید کرده اند تا زمانی که پی ام دی حل نشود توافق اجرا نخواهد شد. اجرای آن البته با حصول توافق متفاوت است و به نظر می رسد که در این مرحله ایران و ١+٥ باید تنها بر سر راهکاری برای حل پی ام دی و به شکل واضح تر مشخص تر شدن ابزار حل پی ام دی به تفاهم دست پیدا کنند.

مساله دیگری که هنوز هم میان ایران و ١+٥ حل نشده است بحث برداشته شدن تحریم های ایران است. چه زمانی و چگونه؟ مساله جدول زمانی رفع تحریم های ایران، هسته اصلی مذاکرات در این ٢٠ ماه را تشکیل داده است. ایران پیش از این بارها اعلام کرده است که در روز امضای توافق، تحریم های اقتصادی و مالی و تمام زیرشاخه های آن باید از میان برداشته شود. این در حالی است که طرف مقابل ایران بر اجرای گام به گام تعهدها تاکید دارد.

یکی از راهکارهای موجود برای حل این اختلاف این است که زمانی که ایران و ١+٥ به توافق دست پیدا کردند، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه مدنظر را صادر و اعلام می کند که تمام تحریم های مالی و اقتصادی ایران برداشته خواهد شد اما اجرایی شدن لغو این تحریم ها به زمانی موکول خواهد شد که ایران هم به تعهدهای خود بر اساس متن برنامه جامع اقدام مشترک عمل کند.

این بازه زمانی خالی در حقیقت یکی از اصلی ترین گره های باقی مانده در مذاکرات است. در این مرحله است که بی اعتمادی کهنه ای که میان ایران و ١+٥ و به خصوص ایران و امریکا وجود دارد کار در جزییات را سخت کرده است. واژه های انگلیسی که در متن برنامه جامع اقدام مشترک در این خصوص قید خواهد شد باید به گونه ای انتخاب شود که ترجمه آن به هر زبانی دست را برای تعبیر و تفسیرهای ناصواب از نیت مذاکره کنندگان باز نگذارد.

دیدارهای زنجیره ای در کوبرگ

با بازگشت محمد جواد ظریف به ایران، همتاهای وی که خود را به وین رسانده اند هم به پایتخت های خود بازمی گردند و گفته می شود که پس از بازگشت رییس دستگاه دیپلماسی احتمالادوباره مذاکرات در سطح وزرا از سر گرفته خواهد شد. اشتاین مایر، هاموند و فابیوس که تروییکای اروپایی را شامل می شوند وین را ترک خواهند کرد و گفته می شود که لاوروف هم روز سه شنبه احتمالاخود را به وین خواهد رساند. جان کری، وزیر امور خارجه امریکا به دلیل آنکه هنوز دوران نقاهت پس از آسیب دیدگی پا را می گذراند احتمالادر وین می ماند و پس از بازگشت ظریف با او تجدید دیدار خواهد کرد.

ظریف صبح روز یکشنبه خود را ابتدا با دیدارها و رایزنی های داخلی گذراند و سپس با جان کری دیدار کرد. دیدار با وزیر امور خارجه انگلیس، معاون وزیر امور خارجه چین و سپس وزیر خارجه آلمان هم در برنامه کاری روز گذشته وزیر امور خارجه ایران بود. در حالی که بازگشت ظریف به ایران در میان خبرنگاران هیاهو به راه انداخته است اما یک منبع نزدیک به تیم مذاکره کننده امریکا اعلام کرده که این رفت و آمد ظریف جای نگرانی ندارد و همواره در جریان مذاکرات ممکن است که وزرا در حال رفت و آمد میان محل مذاکره و پایتخت های خود باشند. روز گذشته یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی برای دومین بار در دو روز گذشته برای دیدار با مذاکره کنندگان هسته ای به کوبرگ آمد.



ظریف پیش از ترک وین: همه خواهان یک توافق عزتمند هستند

وزیر خارجه کشورمان گفت: ما هفته گذشته که لوگزامبورگ بودیم و با وزرای خارجه سه کشور اروپایی صحبت کردیم، قرارمان این شد که شنبه و یکشنبه وزرا در وین دیدار داشته باشند.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان پیش از ترک وین در گفت وگوبا خبرنگاران ایرانی گفت: بعضی از وزرا قبل از ظهر یا بعدازظهر دیروز رفتند، بعضی ها شب رفتند و بعضی ها امروز صبح می روند و دوباره از روز سه شنبه بنده به اینجا بر می گردم. برخی وزرا دیرتر برمی گردند. این قراری بود که ما از اول گذاشته بودیم و آقای جان کری به خاطر وضعیت جسمی اش احتمالادر وین خواهند ماند.

ظریف گفت : آنچه مهم بود، آن بود که یکی، دو روز اینجا یک گفت وگوی سیاسی داشته باشیم، دستورالعمل های لازم را به هیات مذاکره کننده از طرف وزرا و هیات مذاکره کننده و همکاران مان داده شود تا روی متن ها کار بکند.

وی افزود: این کاری است که ما قرارمان از ابتدا این بود که توسط همکاران انجام شود و وزرا برگردند برای اینکه برسند به موضوعات سیاسی: دلیلی که بنده هم در این روز اگر در وین بمانم کار زیادی نخواهم داشت و باید منتظر همکاران بمانم. وزیر خارجه کشورمان گفت: قرار بود از هفته گذشته که این یک روز را در وین باشم و الان به تهران میروم و کارهای تهران را انجام می دهم و برمی گردم.

ظریف در پاسخ به این سوال که چقدر امیدوار برای رسیدن به توافق جامع هستید، گفت: ما همیشه گفته ایم اگر طرف مقابل اراده سیاسی داشته باشد رسیدن به توافق جامع کاملامیسر است .وی افزود: علت اینکه می گوییم طرف مقابل چون راجع به اراده سیاسی طرف خودمان اطمینان داریم و می دانیم که جمهوری اسلامی، رهبری معظم انقلاب و ریاست محترم جمهوری و سایر مقامات کشور همه خواهان یک توافق عزتمند و با دوام هستند.

منبع : روزنامه اعتماد

اول ** 1647