به گزارش ایرنا، تفرش در یک‌هزار و ۹۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و فاصله آن از اراک ۹۰ کیلومتر است. این شهرستان کوچک دارای یک بخش مرکزی و دهستان‌های رودبار، بازرجان، خرازان و کوه پناه است که وسعت آن یک‌هزار و ۷۰۵ کیلومتر و جمعیت آن نیز حدود ۲۶ هزار نفر است.

منطقه تفرش از لحاظ تاریخی با منطقه آشتیان پیوستگی دارد و قدمت آن به قبل از اسلام می‌رسد. درباره وجه تسمیه نام این شهر آمده است که تفرش در اصل گبرش بوده است و این توجیه شاید بدین سبب است که در سده‌های قبل و حتی صدر اسلام گبرها یا زردتشتی‌ها در این جلگه و نقاط مجاور آن از جمله فراهان و آشتیان سکونت داشتند.

ارتفاع زیاد و کوهستانی بودن تفرش باعث شده این خطه زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل داشته باشد و منطقه‌ای خوش آب و هوا برای وقت گذرانی محسوب شود.

اغلب مردم تفرش به لهجه فارسی صحبت می‌کنند و در بعضی نقاط این شهرستان نیز تکلم به زبان ترکی رایج است.

سوغات این شهر، انگور، لبنیات، کشمش، گردو، بادام، شیره انگور، ترخنه دوغ ،باسلق، ترخینه، فتیر و گوش فیل است به لحاظ شرایط اقلیمی، باغداری رکن اصلی فعالیت‌های ساکنان آن است و صنایع دستی آن را ظروف مسی (چکشی) و گلیم تشکیل می‌دهد.

این شهرستان مناطق نمونه گردشگری از جمله کوی باران، خانک و روستای زیبای سرآبادان را دارد که هر کدام برای گردشگران جذابیت‌های خاص خود را دارد.

جاذبه‌های طبیعی تفرش نیز متعدد است و از جمله آن دره ویژه، بدر، فرک و وستان است و در این منطقه به سبب وجود درختان بادام و انواع میوه و گردو بیشه‌ای مصنوعی را می‌ماند که زیر پوشش سفیدی از شکوفه‌های درختان بادام منظره کم نظیررا ترسیم می‌کند.

آب و هوای مناسب، معتدل و مفرح فصول بهار و تابستان از دیگر ویژگی‌های طبیعی جذاب منطقه تفرش به حساب می‌آید.

در تپه گیان در مسیر ساوه - تفرش، تغییر آب و هوای گرم به هوای معتدل به خوبی احساس می‌شود و با چمن زارها و درختان بید تفرجگاه بسیار مناسبی را به وجود می‌آورد.

چشمه آب معدنی گراو

چشمه گراو به فاصله پنج کیلومتری شهرستان تفرش بین دو روستای کبوران و طراران واقع گردیده است. آب این چشمه معدنی و دارای خواص درمانی است. گراو متشکل از چند قسمت در سطح زمین است که از آن جا به حالت جوشش از سطح زمین خارج شده و در یک قسمت نیز آب همراه گاز کربنیک فراوان از منفذی خارج می‌شود. آثار به جا مانده در اطراف چشمه ((یک چهار دیواری))، نشان می دهد که به طور گسترده به عنوان حمام از آن استفاده می‌شده است.آب گراو تفرش آب معدنی کربناته مخلوط است که به نسبت تقریباًً مساوی یون‌های سدیم و کلسیم در آن یافت می‌شود.

غار علی خورنده

این غار در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی تفرش و در ارتفاعات کوه نقره کمر معروف به خشه قرار دارد و برای رسیدن به آن باید از روستای کوهین عبور نموده و از دیواره‌ای به طول تقریبی ۱۵ متر که شامل سه بند می‌باشد صعود کرد. ورودیه غار با شیب ملایم به تالار اصلی که در آن حوضچه‌هایی قرار دارد می‌رسد. در طرف راست چاهی به عمق پنج متر واقع است که به (حمامک) شهرت دارد همچنین حفره دیگری نیز در این غار وجود دارد که به( مسجدک ) معروف است. در سقف و دیوار این غار استلاکیت و استلاکمیت‌ها مشاهده می‌شود. برای غار نوردی باید مجهز به وسایل مخصوص بود.

سد کشه

این سد در دهستان کوه پناه کنار جاده ارتباطی فرمهین به تفرش و مجاورت روستای کشه قرار دارد و آب آن از جویبارهای فصلی و قنات ها و آب‌های سطحی تأمین می شود.

روستای سرآبادان

از توابع بخش مرکزی شهرستان تفرش در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی شهر تفرش قرار داد. این روستا از شمال غربی به کوه پیر و از شرق به شانک کوه و از جنوب به کوه پال میل محدود می‌شود.

روستای سرآبادان با توجه به موقعیت آن، یکی از همان روستاهای بسیار قدیمی است و پیشینه تاریخی نسبتاً طولانی دارد. مردم روستای سرآبادان به زبان فارسی سخن می گویند. مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. پوشش گیاهی دشت های اطراف روستا، باغات میوه و حیات جانوری از جاذبه‌های طبیعی روستا است و از ویژگی‌های فرهنگی این روستا می‌توان به برگزاری مراسم جشن کوسه، جشن سده، و تخم مرغ بازی اشاره کرد.

روستای جلایر

روستای جلایر در ۳۵ کیلومتری شمال شهر تفرش واقع شده است. روستای جلایر یکی از خوش آب و هواترین روستاهای استان مرکزی از توابع شهرستان تفرش می‌باشد. باغ‌های سرسبز و زیبایش چشم هر صاحبدل خوش ذوقی را محو تماشای خویش می‌کند. روستای جلایر از چند جهت با روستاهای شهرستان ساوه همسایه است، از شمال شرقی با روستای بند چای سابق که اکنون در بستر دریاچه سدالغدیر آرمیده و از شرق با روستای زنگنه.در ایام تعطیل بهار و تابستان، روستای جلایر میزبان بسیاری از خانواده‌ها می‌باشد که در سایه درختان و کنار رودهای زیبای این روستا به سر می برند.

مسجد شش ناو

مجموعه مسجد شامل گنبدی بزرگ به ارتفاع ۱۵ متر و قطر ۱۶ متر، ۲ شبستان، ایوان، صحن، یک رشته قنات، چند حجره، حسینیه و مناره‌ای آجری با ارتفاع ۲۰ متر و قطر سه متر دارد. سقف و دیواره مسجد با کاشیکاری و مقرنس کاری‌های زیبا تزئین شده‌است. قدیمی‌ترین و شاخص‌ترین بنای مسجد، معماری آجری مناره آن است که آن را متعلق به قرن پنجم هجری و اوایل عهد سلجوقیان ذکر کرده‌اند. مناره دارای پلکانی مارپیچ است و جدار آن تماماً از آجر ساخته شده‌است.

تنها تزئین مناره کتیبه آجری بر فراز آن است که به خط کوفی نوشته شده‌ است. متأسفانه جز کلمه «لا اله الا الله» چیزی در کتیبه باقی نمانده و بقیه حروف از بین رفته‌اند. در غرب مسجد حسینیه‌ای بزرگ وجود دارد که از گذشته در ماه محرم و صفر مکانی برای تعزیه خوانی بوده‌ است. اطراف حسینیه حجره‌هایی برای نشستن تماشاگران وجود دارد و صفه یا سکوی برجسته‌ای در وسط قرار گرفته که نمایش تعزیه بر روی آن اجرا می‌شود. مقصوره مسجد از بناهای دیگری است که بر فراز آن گنبدی کلاه خودی به سبک گنبدهای عصر سلجوقی دیده می‌شود. قاعده گنبد هشت ضلعی و عنقی استوانه‌ای شکلی به ارتفاع پنج متر و قطر ۱۶ متر دارد. گنبد با استفاده از آجر تراش ساخته شده‌ است.

در سردر صحن، ایوانی به دهانه پنج متر، عمق چهار متر و ارتفاع هفت متر وجود دارد که با پوششی از مقرنس گچی تزئین شده‌ است. در پاکار پوشش ایوان کتیبه‌ای به خط نستعلیق به تاریخ ۱۲۷۷ هجری قمری وجود دارد. در این کتیبه اشاره‌ای به بانی بنا بنام «محمد ابراهیم بن عباس» شده‌ است. همچنین در این مسجد مزار یکی از صحابه امام حسن عسگری (ع) به نام محمد محدث وجود دارد که در قرن ششم هجری به خاک سپرده شده‌ است.

آب انبار بلور

این آب انبار در کوچه بلور، محله فم شهر تفرش و در نزدیکی تکیه زاغرم، قرار دارد. این بنا برای تأمین آب اهالی محل به ویژه در تابستان بوده است و متعلق به دوره قاجار است.

خانه ضیایی

خانه ضیایی( عباسقلی خان میرپنج)متعلق به دوره قاجار است. درب‌ها و پنجره‌ها همه به سبک اواخر قاجار و اوایل پهلوی مستطیل شکل می‌باشد و از داخل دارای تاقچه‌ها و گچ بری‌های متعددی می باشد. این بنا به شکل قرینه و تناسبات در معماری بنا رعایت شده است و در محله زاغرم می باشد.

تکیه زاغرم

این تکیه یکی از قدیمی‌ترین تکیه‌های کشور و در شهر تفرش، محله زاغرم می‌باشد. در عصر قاجار بنا شده است و شیوه مقرنس کاری آن شبیه دوران صفوی بوده است و قدیمی ترین بخش تکیه زاغرم، ایوان ورودی ضلع جنوب شرقی است که متعلق به دوره قاجار می‌باشد.

تکیه روستای طاد

این بنای تاریخی در میدان اصلی روستای طاد بخش مرکزی شهرستان تفرش واقع گردیده است که همه کوچه‌های اصلی روستای طاد به این تکیه منتهی می‌شود. این تکیه دارای پلان مستطیل شکل می باشد که در اطراف آن چشمه‌هایی با تاق‌های قوسی می‌باشد. این بنا روبازبوده و به دوره قاجار تعلق دارد.

آرامگاه امامزاده محمد(ع)

این امامزاده در محله فم در شمال شرقی تفرش قرار دارد و یکی از زیباترین بناهای تاریخی –مذهبی استان مرکزی می‌باشد. این بنا به دوره صفویه تعلق دارد و احتمالا ساخت بنای گنبد در سال ۹۵۰ هجری آغاز و در سال ۹۵۶ به پایان رسیده است.

آیین تعزیه در تفرش

تعزیه در لغت به معنی سوگواری و بر پاداشتن یادبود عزیزان از دست رفته است ولی در اصطلاح به گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم گفته می شود که در آن عده‌ای اهل ذوق و کار آشنا در مناسبت های مذهبی به ویژه ماه محرم اجرا می‌کنند.

در واقع تعزیه و شبیه خوانی به عنوان هنری اصیل و یکی از مهم ترین ابزارهای پیام رسانی واقعه کربلا از دیرباز در استان مرکزی جایگاه ویژه‌ای داشته و اکنون نیز یکی از عوامل پیوند معنوی نسل جدید با حماسه عاشورا است.در این میان می‌توان به شهرستان تفرش به عنوان فعال ترین نقطه تعزیه خوانی در استان مرکزی اشاره کرد. تعزیه در آن ریشه‌ای کهن دارد .تعزیه در تفرش جزیی از زندگی مردم است و همه خانواده‌های تفرشی را در گیر خود کرده است.

موزه‌ها
موزه فرهنگ و هنر استاد نصیر
موزه فرهنگ استاد زین العابدین نصیر(بنیان گذار)پدر مدارس نوین تفرش در جوار امامزاده ابوالعلی(ع) حکیم نظامی تفرش واقع شده و شامل کتابخانه،تالار مفاخر ومشاهیر شهرستان می باشدکه در این موزه یادگاری‌ها، عکس‌های قدیمی مدارس تفرش و معلمین پیشکسوت به نمایش گذاشته شده است.در قسمتی از تالار به معرفی آثار و مفاخر شهرستان پرداخته که شامل کتاب، عکس، زندگی نامه و آثار تمام کسانی که در عرصه فرهنگی فعالیت داشته‌اند موجود می‌باشد.

مشاهیر و مفاخر
پروفسور سیدمحمود حسابی (پدر علم فیزیک ایران)، دکترپارسا ( پدر علم گیاه شناسی ایران)، توران میرهادی (اولین دندانپزشک ایران) ، شیخ طبرسی (دانشمند بزرگ ایرانی) ابوالقاسم سحاب (پدر جغرافیای ایران)، حکیم نظامی تفرشی، حسینعلی نکیسا (استاد آواز و موسیقی ایران)، فروغ فرخزاد، میرغلام تفرشی، میر مصطفی تفرشی از جمله مشاهیر این شهرستان هستند.

صنایع دستی

گلیم بافی، درویش دوزی یا تفرشی دوزی، آیینه کاری، بافتنی سنتی، تذهیب، منبت چوب، معرق چوب، احجام چوبی، ساز سنتی، سراجی سنتی، قلم زنی، چاقو سازی، ملیله سازی و نقاشی روی چرم نیز صنایع دستی این خطه به شمار می‌رود.

با توجه به راه اندازی چندین اقامتگاه بوم‌گردی در روستاهای این شهرستان از جمله روستای سرآبادان، هر ساله گردشگران بسیاری در ایام نوروز و تابستان به این خطه سفر و از طبیعت بکر و دست نخورده این شهرستان بازدید می‌کنند.