به گزارش دیده‌بان ایران، در سال ۱۳۲۷ مجلس شورای ملی، قانون ایجاد یک سازمان مستقل برای برنامه‌های عمرانی کشور را تصویب کرد که نام سازمان برنامه را بر آن نهادند. بعد از ۷۲ سال، برای نخستین بار علاوه بردولت مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی برنامه هفتم را تدوین کرده و در اختیار دولت نیز گذاشته است. یافته های خبرآنلاین که پیشتر در گزارشی با عنوان «قالیباف برنامه هفتم را برای ریاست جمهوری خود می نویسد؟» منتشر شد، نشان می دهد سازمان برنامه وبودجه دولت رئیسی هنوز برنامه هفتم را به دولت ارائه نداده، بلکه یک برنامه هفتم دیگر نیز به سفارش قالیباف درمرکز پژوهش ها تدوین شده است. اتفاقی که نظیر آن در تاریخ جمهوری اسلامی تکرار نشده و دولت های پیشین به دلیل اینکه خود مجری برنامه های توسعه ای بودند، اصرار داشتند برنامه توسعه را منطبق با اهداف و سیاست هایی بنویسند که مسئولیت آن را برعهده دارند.

انتشار این یافته ها، فرضیه ای مهم را درباره آینده سیاست در ایران مشخص کرد. گویی محمدباقرقالیباف در نظر دارد در شرایطی که «ارزش پول طالبان در دولت رئیسی متاثر از بی توجهی به برجام، از پول ایران جلو افتاده» با تدوین برنامه متناسب با اهداف و چشم اندازهای خود که بارها از آن با اسم رمز «حکمرانی نو» سخن گفته بود، زمینه ها برای عبور از خیابان پاستور و ریاست جمهوری چهاردهم را عملیاتی کند.

یکسال و نیم توان کارشناسی کشور معطل تصمیم دولت

کارشناسان اقتصادی معتقدند برنامه سوم توسعه که در زمان ریاست جمهوری سیدمحمدخاتمی اجرا شده، بهترین برنامه توسعه ای کشور بوده که توانسته بیش از ۶۰درصد اهداف آن را محقق کند. برنامه ای مبتنی بر توسعه همه جانبه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی که پیشران آن را توسعه سیاسی بر عهده داشت.

اما اهمیت برنامه هفتم توسعه که قرار است نقشه راه پیشرفت کشور در پنج سال آینده قرار گیرد، از آنجا است که ابتدا این برنامه از سوی وزارتخانه ها با نگاه بخشی به دولت پیشنهاد می شود، سپس این پیشنهادات در سازمان برنامه و بودجه به جمعبندی بر اساس راهبردهای دولت برای اجرای آن می رسد. در ادامه با ارسال برنامه به مجلس، نمایندگان بر اساس نیازهای محلی و منطقه ای، جوانب برنامه توسعه را مورد بررسی و در نهایت تصویب قرار می دهند.

بنابراین به دلیل اینکه برنامه هفتم توسعه سندی بالادستی از لایحه بودجه محسوب می شود و خود در ذیل سندچشم انداز ایران۱۴۰۴ قرار گرفته، باید ابتدا تصویب و سپس لایحه بودجه به عنوان سندی پایین دستی، اجرای برنامه هفتم توسعه را پشتیبانی کند.

بررسی ها نشان می دهد مجلس شورای اسلامی از فروردین سال۱۴۰۰، جلسات کارشناسی خود را برای تدوین برنامه هفتم توسعه آغاز کرده است. همان زمان قالیباف پیشنهاد تشکیل «ستاد هماهنگی بین دولت جدید و مجلس در آغاز کار دولت جدید» مطرح کرده بود تا به محض تشکیل دولت سیزدهم، بررسی برنامه هفتم توسعه در دستور مجلس و دولت قرار گیرد. موضوعی که دولت رئیسی به آن توجه نکرد و از همان ابتدا قصد نداشت برنامه هفتم را در سال۱۴۰۱ تقدیم مجلس کند. تخلف آگاهانه و آشکاری که پیشتر معاونت امور مجلس، حقوقی و توسعه منطقه‌ای سازمان برنامه و بودجه، بر آن صحه گذاشته بود.

وعده های روی آب رئیسی در انتخابات

بررسی ها نشان می دهد ابراهیم رئیسی در کارزار انتخاباتی خود به سه وعده مهم اشاره کرده بود؛ «اصلاح دولت و مبارزه با فساد و تبعیض»، «حمایت از خانواده‌ها و اقشار محروم» و «جهش تولید و تقویت کسب کار».اجرای این سه وعده محقق نمی شد مگر در گنجاندن این سه وعده در برنامه هفتم توسعه که سندی مهم در پیشبرد اهداف کشور است. اما با گذشت یکسال و نیم از روی کارآمدن رئیسی، به دلیل تاخیر در رساندن برنامه هفتم توسعه به مجلس، دولت سیزدهم به مدت یکسال برنامه ششم توسعه را که حسن روحانی آن را نوشته بود اجرا کرد.

رئیسی در زمان تبلیغات انتخاباتی خود، برنامه ای اقتصادی را منتشر کرد که در آن پیش‌بینی شده بود «میانگین نرخ رشد اقتصادی بدون نفت و با تاکید بر ارتقای بهره‌وری به بالای ۵ درصد خواهد رسید و در سال۱۴۰۲ که زمان اجرای برنامه هفتم توسعه است، کل نیاز ارزی کشور از طریق صادرات غیرنفتی تامین خواهد شد و نرخ تورم به کمتر از نصف تورم سال ۱۳۹۹ کاهش یافته و در سال‌های بعد به سمت یک رقمی شدن حرکت خواهد کرد.»

مجلس برای نوشتن برنامه هفتم به کمک دولت می آید

در چنین شرایطی، مرکزپژوهش های مجلس با برگزاری دست کم بیست جلسه کارشناسی حول موضوعات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، دولت را در تدوین برنامه کمک کرد. مرکز پژوهش های مجلس برای نوشتن برنامه هفتم توسعه دو هدف «جهش اقتصادی» و «تعیّن بخشی به جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی» را دنبال می کرد تا هم موازنه قدرت اقتصادی با قدرت سیاسی، نظامی کشور را احیا کند و هم سهم ایران در نظام اقتصادی و تجاری جهانی افزایش یابد. دو موضوعی که با توقف برجام و تحمیل تحریم ها در دولت رئیسی، دست یابی به آن سخت به نظر می رسد.

دولت سیزدهم که سال گذشته نیز به بهانه تدوین بودجه از ارائه برنامه هفتم توسعه شانه خالی کرده بود، قرار بود تا سال۱۴۰۱ با تمرکز بر تدوین این برنامه آن را در آبان ماه تحویل مجلس دهد. حسینعلی حاجی دلیگانی عضو هیات رئیسه مجلس اردیبهشت ماه امسال تاکید کرد بود «قانون برنامه هفتم باید ۱۵ آبان‌ ماه تصویب و ابلاغ شده باشد تا دولت بتواند در ماه پایانی بررسی لایحه بودجه آن را لحاظ کند.»

در همین راستا مرکزپژوهش های مجلس با تهیه گزارش های کارشناسی، دولت را در تحقق چهار هدف راهبردی کلان شامل «جهش اقتصادی از طریق توسعه سرمایه گذاری»، «کاهش مستمر تورم»، «ارتقای حکمرانی و توانمندسازی نهاد دولت» و «تقویت جامعه» پشتیبانی کرد. اما متاسفانه دولت سیزدهم با وجود پشتیبانی مجلس و دارا بودن دو ساختار بزرگ کارشناسی از جمله مرکزبررسی های استراتژیک ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه که در کل استانداری ها و وزارتخانه ها دارای معاونت های بودجه موازی است، نتوانست در زمان تعیین شده، بودجه را به مجلس برساند.

این در حالی بود که رهبرانقلاب در تاریخ ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ سیاست‌های کلی برنامه هفتم که با اولویت اصلی «پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت» به دولت و نیروهای مسلح ابلاغ کردند. اگرچه رهبر معظم انقلاب ۲۳ فروردین ۱۴۰۱ در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، نسبت به تاخیر در ارسال برنامه هفتم انتقاد کردند و گفتند: «این برنامه قرار بود سال گذشته تدوین و از امسال اجرایی شود که نشد اما امسال دولت و مجلس همت کنند تا برنامه هفتم بر اساس سیاست‌های کلی نظام، تدوین و تصویب شود.»

عدم توانایی برنامه ریزی راهبردی در دولت سیزدهم

بعد از ابلاغ سیاست های کلی برنامه هفتم، نمایندگان مجلس انتظار داشتند دولت به تبعیت از فرامین رهبری، برنامه هفتم را به مجلس ارائه دهد. موضوعی که با تاخیر سازمان برنامه وبودجه محقق نشد.

تاخیر در ارسال برنامه هفتم که متولی اصلی آن سازمان برنامه و بودجه است به جایی رسید که خبر استعفای میرکاظمی رئیس سازمان برنامه وبودجه در خبرگزاری ایرنا تکذیب و سپس این خبر از خروجی خبرگزاری حذف شد. در نهایت ساعاتی بعد مجددا خبرتکذیب استعفای میرکاظمی روی خروجی خبرگزاری ایرنا قرار گرفت.

در حالی که نمایندگان مجلس معتقدند بررسی و تصویب برنامه هفتم توسعه، ۶ماه زمان می برد، بعید به نظر می رسد که دولت بتواند برنامه هفتم را به مجلس تحویل دهد. برخی نمایندگان کمیسیون برنامه و بودجه معتقدند، دولت رئیسی باید همانند سال گذشته، برای تحقق وعده هایش، برنامه ی ششم توسعه را اجرا کند که در دولت حسن روحانی نوشته شده است.

تبعات تاخیر در ارسال برنامه هفتم بر اقتصاد و معیشت مردم

تاخیر در ارسال برنامه هفتم توسعه که تخلف آشکار دولت محسوب می شود از سوی نمایندگان مجلس یازدهم پیگیری نمی شود. این موضوع قبلا در گزارش خبرآنلاین به عنوان تخلف مضاعف دولت و مجلس ارزیابی شده بود.

موضوعی که دولت در برابر آن مسئولیت قبول نمی کند و پاسخ روشنی برای تاخیر در ارسال برنامه هفتم وجود ندارد. از سوی دیگر نمایندگان مجلس به دلیل پیمان سیاسی راهبردی با رئیسی که قبل از انتخابات و به دنبال بیعت بیش از ۲۰۰ نماینده مجلس با رئیسی صورت گرفت، توان نظارت بر دولت را با استفاده از ابزارهای بازدارنده همچون استیضاح یا سوال از رئیس جمهور ندارند و بارها استیضاح وزرا با عدم همراهی نمایندگان مجلس و شخص قالیباف مواجه شده است.

اما به نظر می رسد با نزدیک شدن به انتخابات مجلس در سال ۱۴۰۲ به مرور، نمایندگان مجلس از دولت فاصله گرفته و تلاش برای جلب نظر رای دهندگان را با فشار به دولت آغاز کنند. نشانه های این سیاست را می توان در انتقاد قالیباف به رئیسی برای اجرایی نشدن مصوبات مجلس در حذف ارز۴۲۰۰ تومانی مشاهده کرد.موضوعی که از احتمال تغییر لوکوموتیو اصولگراها در انتخابات آینده حکایت دارد.