ما در کنار کشوری زندگی می‌کنیم که بالاترین تولید مواد مخدر را در دنیا و منطقه دارد و در 20 سال گذشته هم در دوران اشغال توسط ناتو و آمریکایی‌ها تولید مواد مخدر به حدود 50 برابر رسید؛ از حدود 200 تن به بیش از 9500 تن رسید. اتفاق مهم دیگری که در دهه اخیر افتاده، با حمایت آمریکایی‌ها تولید مواد مخدر صنعتی افزایش یافته و به تعداد لابراتوارها اضافه شده است. مواد مخدر صنعتی نیاز به سه موضوع مواد اولیه، فناوری و دانش لازم دارد که این در اختیار افغانستان قرار گرفت. چون آمریکایی‌ها از منطقه دور بودند و مستقیما به خودشان برنمی گشت این را توسعه دادند. مواد مخدر صنعتی یک بلای خانمان سوز است بنابراین گریزی نداریم جز اینکه پیشگیری را در اولویت خود قرار دهیم. سن اعتیاد معدل مجموع معتادان است که در کشور 24 سال و در دنیا19 سال است. در منطقه 90 درصد کشفیات تریاک جهان، 48 درصد کشفیات مرفین جهان و 26 درصد کشفیات هروئین جهان مربوط به ایران است؛ این آمار رسمی سازمان ملل است.»بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام، انگیزش و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روانی می‌گردد. بررسی اعتیاد به عنوان عارضه‌ای روانی، اجتماعی و اقتصادی از دیدگاه علوم پزشکی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و همین‌طور از دیدگاه‌های فلسفه، قانون، اخلاق و مذهب صورت می‌گیرد.یکی از بزرگترین مشکلات اغلب کشورها در عصر امروز، پدیده سوء مصرف مواد است، که به‌طور مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و بلند مدت، کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار داده‌است. اعتیاد پدیده‌ای است که اگر فردی درگیر آن شود کل خانواده او تحت تاثیر قرار می‌گیرند و این پدیده به شدت می‌تواند حیات نهاد خانواده را در معرض خطر قرار دهد. کاهش سن اعتیاد موضوعی است که کشور‌های زیادی را درگیر خود ساخته است و طبق اعلام رسمی میانگین سن معتادان در کشور ما 24 سال است.
اعتیاد پنهان جوانان و نوجوانان
علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس و روانشناس اجتماعی در این باره به آفتاب یزد گفت:« در زمینه اعتیاد ما با دو مقوله رو به رو هستیم؛ یک سری آمارهای رسمی دولتی است که بر پایه اطلاعاتی به دست می‌آید که از دستگاه‌های ذیربط گرفته می‌شود مانند نیروی انتظامی، بهزیستی و... و یک سری آمارهایی که به صورت غیررسمی اعلام می‌شود و مطالعاتی که خارج از این چارچوب انجام می‌گیرد مبنای آن است. مطالعات رسمی معمولا درباره کسانی صحبت می‌کند که اعتیادشان شناخته شده و محرز است و در رصد قانون قرار گرفته اند. اما این نکته درباره اعتیاد وجود دارد که به دلیل اینکه اعتیاد یک کار غیرقانونی و غیر عرفی است، بسیاری از کسانی که اعتیاد دارند اعتیاد خود را پنهان می‌کنند. طبیعتا در صورتی که امکان رصد همه معتادین وجود ندارد، بخش بزرگی از کسانی که مواد مخدر، روانگردان، سنتی یا صنعتی استفاده می‌کنند اصلا در دایره مطالعه دستگاه‌های دولتی قرار نمی‌گیرند که بتواند آمار دقیقی از آن‌ها به دست آورد. به همین دلیل همیشه دستگاه‌های مطالعاتی جهانی یک تفاوتی را بین آمارهای رسمی درباره انواع آسیب‌های اجتماعی و واقعیت موجود جوامع قائل هستند. در مورد متوسط سن اعتیاد در کشور باید به این مورد توجه داشته باشیم که بخش زیادی از کسانی که اعتیاد دارند در دوره نوجوانی و جوانی کاملا به صورت مخفی و زیرزمینی این کار را انجام می‌دهند به دلیل اینکه اکثر خانواده‌ها حساس هستند و طبیعتا یک جوان وقتی می‌خواهد یک ماده مخدر یا روانگردان استفاده کند بیشترین تلاش خود را می‌کند که خانواده از آن با خبر نشوند. در چنین شرایطی رصد کردن افراد معتاد و آمار دهی دقیق بسیار دشوار است. علت اینکه متوسط سن اعتیاد در ایران نسبت به کشور‌های دیگر 5 سال تفاوت دارد بیشتر این است که افراد بعد از اینکه مستقل می‌شوند و از زیر نظارت و یوغ خانواده‌ها بیرون می‌آیند خانواده متوجه اعتیاد آن‌ها می‌شود یا خودشان خسته شده‌اند و اعتیاد خود را علنی می‌کنند. یعنی در حقیقت این آمار برای کسانی است که سالیان طولانی اعتیاد داشته‌اند ولی به تازگی اعتیاد آن‌ها علنی شده است. در حالی که بخش بزرگی از معتادین کشور ما را نوجوانان و جوانان ما تشکیل می‌دهند که اتفاقا بسیاری از آن‌ها زیر سن 24 سال هستند و اساسا اعتیاد آن‌ها پنهان است و هیچ مشخصه‌ای از این افراد در هیچ جایی ثبت نمی‌شود. یک نوجوان 14، 15 ساله که مثلا گل، مشروب و... مصرف می‌کند اصلا جایی ثبت و ضبط نمی‌شود که بتواند در آمار‌ها وارد شود. اگر یک مطالعه عمیق در دوره نوجوانی و جوانی انجام بگیرد یقینا معدل سن اعتیاد بسیار پایین خواهد آمد به شکلی که ما امروز می‌بینیم بر اساس گزارش‌ها در سیکل اول متوسطه متاسفانه مواد مخدر در درون مدرسه و اطراف آن توسط انسان‌های شیاد توزیع می‌شود و مورد مصرف دانش‌آموزان قرار می‌گیرد و اگر ما آن‌ها را به جامعه آماری اضافه کنیم قطعا این سن 24 سال بسیار کاهش
پیدا می‌کند.»
>مراکز زمینه ساز اعتیاد در سطح جامعه
این کارشناس در خصوص پیامد‌های پایین آمدن میانگین سن اعتیاد در کشور ادامه داد:« اعتیاد پیامد‌های بسیار مختلفی برای جامعه دارد نیروی انسانی، هزینه‌های اقتصادی، نگهداشت، ناکارآمدی، گسترش قاچاق، انواع فساد‌ها و مثال این موارد نقش دارد. اعتیاد در جنس مذکر به اندازه جنس مونث چرخه فساد تولید نمی‌کند. تقریبا در کشور ما آمار خانم‌هایی که اعتیاد دارند به نسبت آقایان بسیار کم است اما متاسفانه رو به افزایش است. وقتی که افراد در سن بالا به اعتیاد گرایش پیدا می‌کنند دوره بزرگی از کارآمدی خود را به شکل مناسبی برای جامعه انجام داده‌اند و بعد به دام اعتیاد می‌افتادند. اما وقتی که سن اعتیاد به شدت کاهش پیدا می‌کند بخش اعظمی از این افراد به سمت مواد قوی‌تر و صنعتی کشیده می‌شوند. یکی از دلایلی که می‌گویند متوسط سن اعتیاد در کشور ما بالاتر از سن جهانی است به دلیل دستگیری معتادین متجاهر است و این دسته افرادی هستند که دیگر به آخر خط رسیده‌اند و عمدتا کسانی هستند که در دهه 4 یا 5 زندگی خود قرار گرفته اند. کسانی که تازه در آغاز راه هستند در این آمار‌ها نمی‌گنجند. وقتی متوسط سن اعتیاد پایین می‌آید این افراد تقریبا از حیض انتفاع اجتماعی ساقط می‌شوند و دیگر جامعه نمی‌تواند بر روی آن‌ها تمرکز کند. دوم اینکه این افراد تبدیل می‌شوند به مصرف کنندگانی که بخش زیادی از سرمایه ملی را می‌بلعند و من معتقدم برای اصلاح این قضیه ما باید چند کار را همزمان انجام دهیم. اول باید به سراغ خانواده‌ها و بعد سراغ مدارس برویم زیرا مدرسه در اینجا نقش بسیار پررنگی دارد. سومین کار این است که درگاه‌های ورود به اعتیاد در دوره نوجوانی را تا جای ممکن باید ببندیم. متاسفانه طی 15 سال اخیر ما شاهد رشد قارچی و شکل‌گیری تعداد زیادی از سفره خانه‌ها و قهوه خانه‌ها با مسئله قلیون هستیم. در یک دوره‌ای به درستی دولت با این موارد برخورد کرد اما بعد از مدتی دیگر این موضوع پیگیری نشد. یکی از درگاه‌های بسیار مهم برای گرایش نوجوانان به اعتیاد همین جاهایی است که سرویس قلیون ارائه می‌دهند. در حالی که اگر با این موضوع برخورد قاطع شود می‌تواند یکی از درگاه‌های مهم را ببندد زیرا این مراکز در سطح جامعه زمینه ساز اعتیاد هستند. یکی از دیگر بحث‌های خیلی مهم در میان این گروه آزاد بودن استفاده از برخی از مواد مخدر مانند گل در کشورهایی مانند آمریکا و کانادا است که این موضوع نیز دو نکته را در دل خود دارد؛ اولا مگر هرکاری این کشورها انجام می‌دهند درست است که ما از آن‌ها تقلید کنیم؟ دوم اینکه آن‌ها بر اساس یکسری از قوانین و قواعد خرید و فروش و مصرف گل را مجاز دانسته اند. »
>نگرش سازی‌های موجود در جامعه
شریفی یزدی در ادامه تصریح کرد:« متاسفانه در کشور ما برای اینکه مصرف‌کننده گل گیرایی بیشتری پیدا کند به آن موادی شیمیایی اسپری می‌کنند و فرد بدون اینکه بداند ماده صنعتی مصرف می‌کند. بنابراین این نوع استدلال‌ها هم نگرش‌سازی می‌کند که مثلا گل اعتیاد ندارد و یا در کشور‌های غربی به عنوان دارو استفاده می‌شود. این نوع نگرش‌ها باعث می‌شود که میزان اعتیاد در بین نوجوان‌ها و حتی گاهی کودکان به شدت افزایش پیدا کند که این نیاز به نگرش درمانی دارد و باید به افراد بسیار صادقانه این موضوعات را توضیح داد. باید به مردم نشان دهند که گل‌های کشف شده آغشته به مواد صنعتی هستند لذا ما نباید صورت مسئله را پاک کنیم. واقعیت امر این است که در خصوص اعتیاد وضعیت کشور اصلا مناسب نیست و مشکلات زیادی در این باره وجود دارد. در بلند مدت باید ما در این زمینه یک پروتکل مشخص داشته باشیم.»
> این آمار دقیق نیست
حسین طاهری فرد جامعه شناس نیز در این باره به آفتاب یزد گفت:« در رابطه با این ادعا که اعلام شده است میانگین سن اعتیاد در کشور ما 24 سال است به نظر من به چند دلیل این آمار دقیق نیست. یک اینکه ما آماری از معتادین زیر 18 سال نداریم و هیچ مرکزی وجود دارد که آمار معتادین زیر 18 سال در آن ثبت شده باشد که بتوانیم بررسی کنیم. دوما مراکزی که تحت عنوان مراکز پذیرش و درمان معتادان وجود دارد و کار آن‌ها پذیرش معتادین است عملا افراد زیر 18 سال را پذیرش نمی‌کنند لذا در این قسمت هم آماری از تعداد معتادین زیر 18 سال ثبت و نگهداری نمی‌شود. به این دلایل ما نمی‌توانیم این ادعا را راستی آزمایی کنیم که آیا واقعا سن اعتیاد علی رغم نرم جهانی در کشور ما 24 سال یا نه. طبق آمار غیر رسمی سن شروع مصرف مواد مخدر در کشور ما در 15 سالگی است و طبق بررسی‌های که در الگوهای مصرف مواد مخدر اتفاق افتاده است تقریبا 50 درصد از جمعیت مصرف‌کننده مواد مخدر در فاصله سنی 18 تا 30 سال قرار دارند. وقتی که فاصله سنی 18 تا 30 سال را ما مدنظر قرار دهیم خود به خود این ادعا نقض می‌شود. علی غم تشدید مبارزه با مواد مخدر و افزایش مراکز پذیرش و درمان در سطح کشور، آمار مصرف‌کنندگان مواد مخدر در کشور ما نه تنها کاهشی نبوده است بلکه افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر سن شروع اعتیاد هم در کشور کاهش پیدا کرده و به عدد 18 نزدیک شده است. »
>مصرف مواد مخدر راه تقابل با هنجارهای اجتماعی
وی ادامه داد:« باید علت را بررسی کنیم و متوجه شویم که چرا علی رغم تمام تبلیغات وسیعی که درباره آثار مخرب مواد مخدر انجام می‌شود و آگاهی از زیان‌های آن مصرف مواد مخدر رو به افزایش است. از نظر جامعه شناسی علت نداشتن کفایت و آمادگی برای قبول مسئولیت‌های اجتماعی است. عدم آمادگی برای قبول مسئولیت‌های اجتماعی منجر به فاصله گرفتن جوان از جامعه می‌شود و این جدایی از جامعه باعث تقابل با جامعه و هنجارهای اجتماعی می‌شود. یکی از شیوه‌های تقابل با جامعه و هنجارهای اجتماعی مصرف مواد مخدر است. در واقع بی‌اعتنایی به هنجارهای اجتماعی و مصرف مواد مخدر پاسخی است که جوان ما به احساس بی‌کفایتی، ناامنی و بی‌عدالتی در جامعه می‌دهد. به نظر من علت کاهش سن اعتیاد را باید در ساختار اجتماعی دنبال کنیم. وقتی جوان از ورود به جامعه و کسب منزلت اجتماعی محروم می‌شود خود به خود انگیزه خودش را برای همراهی با هنجارهای اجتماعی از دست می‌دهد و ناخودآگاه به سمت تقابل با ارزش‌های جامعه سوق پیدا می‌کند. احساس محرومیت نسبی و احساس بی‌ارزشی منجر به این وضعیت می‌شود که جوان به سمت جدایی و انزوا از متن جامعه سوق پیدا کند. مطمئنا پیشگیری در امر مبارزه با مواد مخدر با صرفه‌ترین راه مقابل است؛ جوان باید احساس اتصال به جامعه را پیدا کند و خود را منشا اثر در جامعه ببیند. آموزش مهارت‌های شغلی و ورود به بازار کار می‌تواند احساس با ارزش بودن را در جوانان به وجود بیاورد. کسب پایگاه اجتماعی مناسب با توجه به توانایی‌های فردی، داشتن درآمد و برخورداری از حمایت‌های اجتماعی می‌تواند باعث پیوند جوان و جامعه شود. بنابراین وقتی جوانی راهی برای کسب پایگاه اجتماعی نداشته باشد انگیزه‌ای برای همرنگ شدن با ارزش‌های اجتماعی در او به وجود نمی‌آید.»
نظر شما