به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این گفت و گو به شرح زیر است:
در هفته جمعیت قرار داریم؛ در ابتدا اگر ممکن است نظر خودتان را نسبت به وضع موجود کشور در حوزه جمعیت ذکر بفرمایید؟
اگر از نظر آمار و ارقام بخواهیم این مساله را مورد توجه و بررسی قرار بدهیم، وضعیت جمعیتی کشور نه تنها خوب نیست بلکه تا حد بسیار زیادی، بحرانی هست. به عنوان مثال نرخ باروری را مشاهده کنید. نرخ باروری، میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در طول زندگی خود به دنیا می‌آورد. براساس آمارهای موجود، نرخ باروری در سال 1365، به ازای هر زن 6.5 فرزند بوده است. اما در سرشماری سال 1395 این آمار به 2.01 رسیده است. این میزان در حال حاضر تقریبا 1.6 فرزند است که پایین‌ترین نرخ باروری امروز در تمام منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا (منطقه معروف به MENA ) به نام ایران ثبت شده است.
سایر آمارها نیز به همین صورت است. نرخ رشد جمعیت که تغییرات سالانه در شمار جمعیت یک کشور که متأثر از میزان تولدها، مرگ و میرها و مهاجرت است را مورد توجه قرار می‌دهد حاکی از وضعیت بحرانی کشور در حوزه جمعیت است. مطابق نتایج سرشماری‌های صورت گرفته، نرخ رشد جمعیت از 3.2 در سال 1365 به 1.29 در سال 1390 و 1.24 در سال 1395 رسیده است. در برآوردهایی که از وضعیت کنونی نرخ رشد جمعیت ایران صورت گرفته است، همه اذعان دارند که این رقم، به کمترین میزان خود رسیده است. برخی آن را 0.73 درصد و برخی نیز 0.6 درصد اعلام می‌کنند. براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، حدود 10 تا 15 سال آینده، نرخ رشد جمعیت به صفر خواهد رسید و سپس نرخ رشد جمعیت، منفی خواهد شد؛ یعنی کاهش جمعیت را ثبت خواهیم کرد.
بنابراین از نظر آمار و وضعیت موجود آماری، وضعیت جمعیتی ایران، اسف‌بار است. اما نکته مهم و قابل توجه آن است که الحمدلله مجموعه دولت مردمی و مجلس یازدهم، نسبت به این حوزه دغدغه‌مند است و تمام تلاش خود را برای حل این بحران به کار گرفته‌اند. پس با توجه به فرصت حداقلی که برای کشور برای برون‌رفت از وضعیت فعلی وجود دارد، امیدواریم اتفاقات خوبی رقم بخورد.
از مجلس شورای اسلامی نام بردید؛ به نظر شما قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، توان حل این بحران را دارد و به صورت جامع و کامل و با توجه به تمامی ابعاد به این موضوع پرداخته است؟
هیچ قانونی به خودی خود و فی‌نفسه توان حل هیچ مسئله‌ای را ندارد. بلکه باید به اجرا درآید تا اثرات آن مورد مشاهده قرار گیرد و بتوان آن را مورد مطالعه قرار داد. به نظرم در شرایط کنونی دیگر زمان نقد قانون مذکور نیست و این قانون با تمام نقایصی که برای آن برمی‌شمردند، به صورت حداکثری به موضوع پرداخته است و سعی شده است جوانب گوناگون مساله دیده شود. اگر ایراداتی هم وجود دارد، باید با هم‌فکری و تدوین خط‌مشی‌های دقیق، آنها را در اجرا، از بین برد. اما مهم نوع نگاه مجلس به مسئله جمعیت است که دغدغه‌مندی نسبت به این موضوع، کاملا مشهود است. همان‌طورکه عرض کردم، الان زمان اجرا است و نباید لحظه‌ای توقف و یا درنگ داشت. بهترین قوانین، مادامی که به اجرا نرسند، هیچ منفعتی نخواهند داشت. لذا باید تمامی دستگاه‌های سیاستگذاری، اجرایی و نظارتی، تمام امکانات خود را برای حل این مسئله به میدان بیاورند و از هیچ کمکی در این مسیر، کوتاهی نداشته باشند. در شرایط کنونی، شاهد همراهی حداکثری قوای سه‌گانه برای حل این معضل هستیم و نباید از فرصت، غافل و یا به حواشی، مشغول شد.
از ضرورت اجرای قانون مذکور سخن گفتید، آیا در اجرای آن تمامی دستگاه‌ها به میدان آمده‌اند و مشکلی در این مسیر نیست؟
مساله جمعیت، یک مساله تک‌بُعدی نیست که به راحتی بتوان با اتخاذ یک سیاست کلان و تدوین یک قانون و سپس اجرای آن، مساله را حل کرد. اتفاقا همین چند بُعدی بودن موضوع است که مساله را سخت و پیچیده می‌کند. با توجه به ابلاغ قانون مذکور توسط ریاست محترم جمهوری در آبان ماه سال گذشته، دستگاه‌های اجرایی شروع به برنامه‌ریزی و انجام اقدامات لازم و متناسب با احکام و تکالیف خود در قانون داشتند. نکته مثبت و قابل توجه آن است که هر چه بیشتر از ابلاغ این قانون می‌گذرد، شاهد افزایش همکاری‌های بین دستگاهی و جلسات هم‌افزایی با حضور بخش‌های مختلف در یک موضوع خاص هستیم و این نشان از آن دارد که حداقل این فهم توسط نهادهای دولتی و اجرایی به وجود آمده است که نباید نگاه جزئی و تک‌بُعدی به این موضوع داشت.
به نظرم اقدامات خیلی خوبی صورت گرفته است؛ اما نباید به این اندازه اکتفا کرد و با توجه به راه‌اندازی ستاد ملی جمعیت و انتصاب آقای فروتن به عنوان دبیر این ستاد، امیدواریم هماهنگی‌ها بیش از پیش شده و سرعت و کیفیت اقدامات نیز، بهبود یابد.
با توجه به مسئولیت شما به عنوان دبیر ستاد جمعیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اگر ممکن است از رویکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به حوزه جمعیت برایمان بگویید.
با توجه به شناختی که از وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی دارم، مسئله جمعیت و فرزندآوری، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ایشان حتی پیش از دوران تصدی این وزارتخانه بوده است. در دوران وزارت نیز ایشان این توجه ویژه را نسبت به حوزه جمعیت داشتند و از ابتدا که مسئولیت این حوزه را در وزارتخانه به بنده واگذار نمودند، از هیچ کمکی دریغ نکردند.
اما رویکرد وزارتخانه به موضوع جمعیت و فرزندآوری، قدری متفاوت از رویکردهای عرفی و مدنظر سایر دستگاه‌ها است. براساس پیمایشی که در مرداد ماه سال 99 با همکاری بنده و جمعی از دوستان توسط دانشگاه تهران صورت پذیرفت، فرضیه ما نسبت به اهمیت جدی حوزه فرهنگ در موضوع جمعیت، تأیید شد. نگاه غالب آن است که در موضوع جمعیت، عمدتا مسائل اقتصادی و معیشتی و یا نهایتا حوزه بهداشت و سلامت، اهمیت بسیار زیادی برای مخاطب دارد.
ما معتقدیم که تغییر انگاره‌های ذهنی ایرانیان و خانواده‌های ایرانی، عامل بسزایی در کاهش فرزندآوری و عدم تصمیم به فرزندآوری داشته است. چگونه است که تعداد زیادی از خانواده‌ها و والدین، تمایل به فرزندآوری و داشتن حتی بیش از سه فرزند دارند اما این تمایل منجر به تصمیم و اقدام نمی‌شود؟ یکی از موانع جدی همین انگاره‌های ذهنی است که در برخی از موضوعات، موجب ایجاد شبهه و ترس برای مخاطب شده و مانع او از اقدام برای فرزندآوری شده است.
از سوی دیگر القای رسانه‌های جمعی و گروهی در موضوع جمعیت به گونه‌ای بوده است که مردم همواره احساس می‌کنند حاکمیت و دولت‌ها به دنبال حل بحران و معضل خودشان به واسطه مردم هستند و اصلا بحران جمعیت را مساله خودشان نمی‌دانند. بگذریم از نوع نگاه‌های نادرستی که به زنان و خانواده در این موضوع و مساله می‌شود.
بنابراین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با توجه به احکام و تکالیفی که در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت برعهده دارد و هم‌چنین شرح وظایف قانونی خود، وظیفه فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی در این حوزه را برعهده دارد. اما تمام تلاش ما این است که در این مسیر، از خود مردم و گروه‌ها و مجموعه‌های مردم‌نهاد فعال در موضوع استفاده کنیم تا تولیداتی متناسب با دغدغه‌ها و نیازهای مردم داشته باشیم. از سوی دیگر تأکید ما همواره این بوده و هست که باید در تمامی بخش‌ها و حوزه‌ها حتی اعطای بسته‌های حمایتی مدنظر در این قانون، پیوست فرهنگی مدنظر قرار گیرد و از آن غفلت نشود.
با توجه به گذشت بیش از 4 ماه از مسئولیت سرکارعالی در این مسئولیت، لطفا گزارش عملکرد ستاد جمعیت وزارتخانه را در حوزه جمعیت ذکر بفرمایید.
بدون شک اولین اقدامی که باید انجام می‌دادیم، شناسایی ظرفیت‌های وزارتخانه با موضوع مذکور بود که این مساله از همان ابتدا مورد توجه قرار گرفت. در کنار این موضوع، اقدام به شناسایی فعالین میدانی و نخبگان حوزه زنان، خانواده و جمعیت داشتیم و جلسات متعددی را با این عزیزان شکل دادیم و نکات و دغدغه‌های آنها را جمع‌آوری کردیم. هم‌چنین تلاش کردیم تا با بررسی پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه و جلساتی که با اساتید فعال این عرصه داشتیم، یک دورنمای خوبی نسبت به موضوع و مسئله داشته باشیم.
در ابتدای مسئولیت بنده و با توجه به اینکه فاصله چندانی با برگزاری چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر نداشتیم، به سرعت و برای اولین بار کمیته‌ای اختصاصی در موضوعات خانواده، جمعیت و آسیب‌های اجتماعی در این جشنواره شکل دادیم و به بررسی آثار پرداختیم. هم‌چنین برای اولین بار در بخش تجلی اراده ملی جشنواره فجر، به بررسی بازنمایی تصویر زن و خانواده پرداختیم و از اثرات برگزیده، تقدیر کردیم.
در کنار اقدامات مذکور، با توجه به شأنیت فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با حضور در سفرهای استانی مختلف و همین‌طور جمع‌های گوناگون به ویژه جمع‌ها و تشکل‌های دانشجویی، سعی در شناسایی ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل این حوزه و فعال‌سازی و تقویت آنها داشتیم.
اما بخش مهم و جدی اقدامات ما بررسی طرح‌های واصله از سوی مجموعه‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد در موضوع تقویت بنیان خانواده، جمعیت و آسیب‌های اجتماعی بود که در نهایت منجر به حمایت از بیش از 50 مجموعه در سراسر کشور تا کنون شده است. بدون شک با توجه به اعتقاد عمیق ما مبنی بر لزوم به کارگیری ظرفیت‌های مردمی و مردم‌نهاد، این مسیر ادامه خواهد یافت.
برنامه‌های ستاد جمعیت وزارتخانه در هفته جمعیت را نیز تشریح بفرمایید.
با توجه به اینکه رویکرد ما دوری از برگزاری همایش‌های مرسوم و عاری از هرگونه فایده بوده و هست، سعی داشتیم با همکاری نهادهای مختلف، گردهمایی تخصصی با فعالین حوزه جمعیت از سراسر کشور داشته باشیم. به همین منظور دوشنبه 26 اردیبهشت‌ماه گردهمایی فعالان حوزه جمعیت با عنوان «ایران جوان» با برگزاری نشست‌های تخصصی و موضوعی با حضور مسئولان مرتبط و اساتید و کارشناسان این حوزه با همکاری وزارت ورزش و جوانان، معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و بنیاد ملی خانواده برگزار می شود. در خلال این برنامه از یک مجموعه کتاب تخصصی تدوین شده در حوزه جمعیت و هم‌چنین پوستر جشنواره ملی حوزه جمعیت، توسط وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی خواهد شد.
سه‌شنبه 27 اردیبهشت نیز با همکاری سایر دستگاه‌ها، آیین تجلیل از مؤثرین عرصه جمعیت را خواهیم داشت. در کنار این برنامه‌ها و با توجه به برگزاری نمایشگان بین‌المللی کتاب تهران، علاوه بر تخصیص غرفه اختصاصی به محصولات حوزه جمعیت با تخفیف 50 درصدی، درخواست فضاسازی محیطی ناظر به موضوع را هم داشتیم که ان‌شاءالله مثمر ثمر واقع شود.
نظر شما