نفیسه زارع‌کهن
سرانجام در قفل روابط دیپلماتیک ایران و عربستان کلیدی چرخید و با اعزام سه دیپلمات ایرانی، نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی فعالیت خود در جده را پس از ۶ سال وقفه از سر گرفت.
دوم دی‌ماه بود که امیرحسین عبداللهیان، وزیر امور خارجه که میزبان وزیر خارجه عراق بود خبر داد که عربستان سعودی با صدور ویزا برای سه تن از دیپلمات‌های ایران به عنوان دیپلمات‌های مستقر در سازمان کنفرانس اسلامی در جده موافقت کرده و ویزای این دیپلمات‌ها دریافت شده است.
دیروز نیز سخنگوی وزارت خارجه در سخنان خود در پاسخ به این پرسش که «بازگشایی سفارتخانههای ایران و عربستان که ازسوی یکی از نمایندگان مطرح شده در چه مرحله‌ای است و روند مذاکرات چگونه است؟»، گفت: خواهش می‌کنم جزئیات را از خود ایشان بپرسید. آنچه در خصوص روابط ایران و عربستان می‌توانم بگویم این است که در حال حاضر تمرکز ما بر آغاز فعالیت ایران نزد سازمان همکاری اسلامی است و دیپلمات‌های ما ویزا گرفته‌اند. همان‌طور که رئیس‌جمهور اعلام کردند، ایران آمادگی برای بازگشایی سفارت خود در ریاض را دارد.
حمله به سفارت عربستان و شروع تیرگی روابط
قطع رابطه عربستان سعودی با ایران در دی‌ماه ۱۳۹۴ و پس‌ازآن صورت گرفت که برخی «طلاب و دانشجویان» به دنبال اعدام باقر نمر یک روحانی شیعه در عربستان؛ به سفارت این کشور در تهران حمله کردند و البته کنسولگری عربستان در مشهد آتش زده شد. بعدازآن بود که ریاض دیپلمات‌های ایرانی را اخراج کرد و رابطه ایران و عربستان قطع شد.
پس‌ازاین تحولات بود که در همان سال 94، اجلاس فوق‌العاده وزیران خارجه کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های اسلامی به منظور رسیدگی به موضوع حمله به سفارت عربستان در تهران در جده تشکیل شد و در متن بیانیه پایانی خود «تجاوز به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد را محکوم» و این اقدام را نقض فاحش کنوانسیون‌های ژنو و وین راجع به حفاظت از اماکن سیاسی و مغایر قوانین و حقوق بین‌الملل دانست.
همچنین وزیران خارجه عضو سازمان همکاری‌های اسلامی این حملات را مغایر منشور این سازمان و منشور سازمان ملل متحد که با هدف پیشبرد روابط دوستانه، احترام متقابل و همکاری بین کشور‌های عضو ایجاد شده‌اند خواندند.اگرچه در این اجلاس سید عباس عراقچی به عنوان نماینده ایران اعلام کرد که دولت ایران این حمله را محکوم کرده و تحقیقاتی را برای شناسایی و مجازات عاملان آن به جریان انداخته است اما فایده‌ای نبخشید و چراغ‌های رابطه تاریک شد.
هم‌زمان با آغاز سال 1400 و مقارن با تلاش سازمان ملل برای پایان دادن به بحران جنگ در یمن، مقامات عربستان سعودی و ایران مذاکراتی را با هدف بهبود روابط آغاز کردند این مذاکرات که از بهار امسال به میزبانی دولت عراق در بغداد شروع شد، پس از شش سال قطع رابطه میان عربستان و ایران آغاز شد و در اردیبهشت امسال از سوی روزنامه بریتانیایی «فایننشال تایمز» رسانه‌ای شد. در چند سال گذشته خانواده بن سلمان تندترین و بی‌سابقه‌ترین سیاست‌ها را در قبال ایران اتخاذ کردند اما مقامات کشورمان پی‌درپی بر لزوم حل موضوع‌ها از طریق گفت‌وگو تأکید می‌کردند. با این حال چراغ سبز تهران با واکنش منفی دربار سعودی روبرو می‌شد اما زیان‌های شدید مالی و سیاسی ریاض از رویکردهای غیرمتوازن و تهاجمی در منطقه باعث شد که در یک سال اخیر هرازچندگاه مقام‌های سعودی به صورت تلویحی نسبت به تعامل مستقیم با ایران تمایل نشان دهند.
میانجیگری عراق
چنین بود که پس از تلاشهای چندساله برخی پایتخت‌های منطقه‌ای و ازجمله بغداد، درنهایت دولت کنونی عراق توانست به این موفقیت دیپلماتیک میان تهران و ریاض دست پیدا کند و برخلاف دولت‌های پیشین عراق این «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق بود که قادر شد تا نظر موافق دو کشور را جلب کند. وی در یک سال گذشته سفرهایی را به ریاض انجام داد و با مقامات تهران هم گفت‌وگو می‌کرد.
وی که پیش از این سرپرست سرویس اطلاعاتی عراق بود در حوزه‌های سیاست خارجی و رسانه‌ای هم تجربه دارد و به واسطه رابطه خوبی که با غرب به ویژه ایالات‌متحده دارد توانست اعتماد طرف عربستانی را نیز جلب کند گرچه در این میان ناگفته نباید گذاشت که تهران هم هیچ‌گاه مسیر تعامل و مذاکره با ریاض جهت رفع اختلافات را مسدود نکرد. البته از این نکته مهم هم نباید غافل شد که عراق هم به عنوان کشوری که امنیت خود را به صورت مستقیم متأثر از رقابت منطقه‌های می‌بیند تنش بین ایران و عربستان را به ضرر خود می‌داند چراکه دریک شرایط آرام و باثبات می‌تواند از مزایای روابط خوب با ایران و عربستان استفاده کند.
به این ترتیب بود که مهرماه امسال و بعد از آغاز به کار دولت رئیسی دو مقام عراقی از برگزار شدن دور تازه گفتگوهای نمایندگان ایران و عربستان سعودی خبر دادند و یک مقام رسمی عراق که نخواست نام و هویتش فاش شود مدعی شد نمایندگان تهران و ریاض برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک با هم رایزنی کرده‌اند. به گفته این مقام عراقی، سطح گفتگوها در حد وزیر نبود اما مذاکره نماینده‌های ایران و عراق برای تنش‌زدایی از روابط دو کشور مثبت و خوب پیش رفته بود. آبان ماه امسال نیز خبر رسید که وزیر امور خارجه عراق در سخنرانی در نشست امنیتی منامه گفته عراق به تلاشهای خود برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها میان ایران و عربستان ادامه می‌دهد.
قطع رابطه عربستان سعودی با ایران در دی‌ماه ۱۳۹۴ و پس‌ازآن صورت گرفت که برخی «طلاب و دانشجویان» به دنبال اعدام باقر نمر یک روحانی شیعه در عربستان؛ به سفارت این کشور در تهران حمله کردند و البته کنسولگری عربستان در مشهد آتش زده شد. بعدازآن بود که ریاض دیپلمات‌های ایرانی را اخراج کرد و رابطه ایران و عربستان قطع شد
بعدازآن بود که در آذرماه و در ادامه تماس‌ها و گفت‌وگوهای مقامات ایران و عربستان سعودی، کارشناسان دو کشور در نشستی امنیتی در امان پایتخت اردن درباره موضوعات مختلف ازجمله برنامه هسته‌‌‌ای ایران بحث و تبادل‌‌‌نظر کردند و یک مقام ایرانی در گفت‌وگو با رویترز گفت که این نشست در سطح رسمی نبوده است.
و سرانجام اوایل دی‌ماه امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران در گفت‌‌‌وگویی از آمادگی ایران برای ازسرگیری روابط با عربستان سعودی خبر داد و در گفت‌‌‌وگویی با شبکه الجزیره گفت: مذاکرات جاری با عربستان مثبت و سازنده است و ایران آمادگی ازسرگیری روابط با این کشور را در هر زمانی دارد. این شبکه خبری همچنین به نقل از وزیر خارجه ایران اعلام کرد که نماینده ایران در سازمان همکاری اسلامی طی روزهای آتی به جده بازخواهد گشت و هم‌زمان ایرج مسجدی، سفیر ایران در عراق اعلام کرد عراق به زودی میزبان دور پنجم گفت‌وگوهای میان ایران و عربستان خواهد بود.
و اکنون پس از اعلام خبر نماینده مجلس که از احتمال بازگشایی سفارتخانههای دو طرف سخن گفته بود، دیپلمات‌ها گویی راهی عربستان شده‌اند تا چراغ‌های رابطه دو کشور سوسوی روشنایی به خود بگیرند در این بین اگرچه هنوز نمی‌توان چندان به بهبود کامل روابط طرفین امیدوار بود (چراکه عرب‌ها به دنبال تغییر رفتار ایران در منطقه هستند) اما بی‌تردید ازسرگیری روابط ایران و عربستان از نظر ایجاد آرامش و حل‌وفصل اختلافات، نقطه روشنی در خاورمیانه خواهد بود و این همان چیزی است که به نظر، آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها مخصوصاً الآن و در بحبوبه مذاکرات وین خواهان آن نیستند.