حال چشمه كوهرنگ خوش نيست و آنطور كه اخبار و فيلمهاي منتشر شده نشان ميدهد، بيش از نيمي از آب اين چشمه خشك شدهاست؛ چشمهاي كه روزگاري هزار و 200 ليتر بر ثانيه آب داشته حالا رو به مرگ است؛ اين اتفاق، مشكلات آبي زيادي را براي ساكنان اين منطقه ايجاد كردهاست و اگر اين چشمه به طور كلي خشك شود، تنش آبي بيش از پيش خواهد شد. برخي از مسئولان در تلاشند تا تقصير خشك شدن كوهرنگ را به گردن تغييرات اقليمي و گرم شدن زمين بيندازند، اما نمیتوان نقش اقدامات انسانی را هم در این موضوع نادیده گرفت. گویا تونلكشي و زهكشيهايي كه به دنبال چشمه كوهرنگ انجام شده، مانند طناب دار به دور گردن چشمه پيچيده شده و نفسهاي آن را به شماره انداختهاست. حالا كارشناسان درباره احداث تونلهاي جديد هشدار ميدهند و ميگويند با اين روال طي دو ماه آينده، چشمه كوهرنگ به كلي خشك خواهد شد.
دماي زمين بالا رفته و تغييرات اقليمي نيز در حال رخ دادن است، اما تغييراتي كه ناشي از دستكاريهاي انساني در طبيعت بوده، سرعت از بين رفتن چشمه كوهرنگ را چندين برابر كردهاست؛ چشمهاي كه تا همين هفتههاي پيش سرشار از آب بود، اما به يكباره رو به خشكشدن رفته و يكي از دلايل عمده اين فاجعه به پروژههاي جاهطلبانه انتقال آب مربوط ميشود.
هشدار خشك شدن كامل چشمه كوهرنگ تا 2 ماه آينده
مرتضي درخشان، رئيس نظام صنفي و منابع طبيعي استان چهار محال و بختياري درباره كمآب شدن چشمه كوهرنگ به خبرنگار «جوان» ميگويد: «چشمه كوهرنگ يكي از بهترين چشمههايي بود كه ميليونها سال، آب از آن جاري بودهاست و هيچوقت به اين شدت كمآب نشدهبود. يكي از دلايل اصلي آن خشكسالي متمادي بوده كه چندين و چند سال اتفاق افتاده و البته يخچالها در آن منطقه كاملاً ذوب شدهاست،اما انتقال آب نيز در تسريع خشك شدن آب چشمه تأثير بسيار زيادي داشتهاست و به جرئت ميتوان گفت كه اگر دستكاريهاي انساني وجود نداشت، همچنان چشمه كوهرنگ پر از آب بود.»
او درباره اثرات مخرب انتقال آب از چشمه و خشك شدن آن اظهار ميدارد:«هر جا كه انتقال آب اتفاق ميافتد، اثرات مخرب و سوء بر محيطزيست را نيز به همراه دارد. انتقال آب و انفجارهايي كه در اين زمينه صورت ميگيرد، بخشي از آب را به سمت زمين وارد ميكند و سطح آب افت خواهد كرد.»
درخشان درباره خشكشدن چشمه كوهرنگ در دو ماه آينده هشدار ميدهد و ميگويد:«وضعيت چشمه در حال حاضر بحراني است. متأسفانه اگر در اين منطقه بارندگي اتفاق نيفتد تا حدود دو ماه آينده چشمه به طور كلي خشك خواهد شد.»
رئيس نظام صنفي و منابع طبيعي استان چهار محال و بختياري ادامه ميدهد:«در زمان ترسالي خروجي آب چشمه تا 2 هزار ليتر بر ثانيه نيز ميرسيد و در حال حاضر به 400 ليتر در ثانيه رسيدهاست و اينها نشان ميدهد كه حال چشمه كوهرنگ خوش نيست و در حال خشكشدن است. اگر اين اتفاق بيفتد شهرها و روستاهايي كه پيش از اين آب شرب خود را از چشمه تأمين ميكردند با مشكل تأمين آب مواجه ميشوند و اين مناطق كويري خواهند شد.»
او با انتقاد از سوءمديريتها و بيتوجهي نسبت به خشك شدن چشمه كوهرنگ ميگويد:«متأسفانه مسئولان بهجاي كار كردن در بحث آبخوانداري و مقابله با خشكسالي، فقط به طبيعت دستبرد زدند و نتيجه آن هم خشك شدن چشمه كوهرنگ شدهاست. ديگر آبي نيست كه وارد ذخيرهگاه شود و از طريق چشمه بيرون بيايد. به همين دليل اين چشمه نفسهاي آخرش را ميكشد و خشك شدن آن دور از انتظار نيست.»
درخشان درباره آثار زيانبار خشك شدن درياچه كوهرنگ تصريح ميكند:«در حال حاضر در حوزه كارون و بهشتآباد دچار بحران شديم و عملاً شيلاتها در پايين دست كوهرنگ خشك شدهاست. متأسفانه اثرات محيطزيستي خشكشدن درياچه كوهرنگ بسيار فاجعهبار است؛ زيستگاهها را از دست خواهيم داد و بعد از آن زيستگاه جانوري نيز به خطر ميافتد، به تبع اين اتفاقات گرد و غبار و فرونشست زمين ايجاد ميشود.»
او اظهار ميدارد:«بايد به مسئولان مربوطه گوشزد كنيم كه اگر اقدام مثبتي نميكنند، اقدامات منفي نيز انجام ندهند. متأسفانه تونلهايي در حال احداث است كه براي ساخت آنها، انفجارهايي اتفاق ميافتد و اينها روند خشك شدن درياچه را سريعتر خواهد كرد. مسئولان بايد دست از سر طبيعت بردارند و اگر نميتوانند براي احياي درياچه كاري انجام دهند براي خشك كردن آن هم كاري نكنند!»
درخشان درباره اقداماتي براي احياي درياچه ميگويد: «ميتوان در بالادست منطقه براي بارورسازي ابرها اقدام كرد و از اين طريق منبع تأمين آب چشمه را پر كنيم. همچنين بايد براي كاهش دماي شهرستان كوهرنگ تلاش شود. چراكه دماي كره زمين يك درجه بيشتر شدهاست، اما با اقدامات انساني صورت گرفته در اطراف چشمه كوهرنگ، دماي اين منطقه 5 درجه بالاتر رفته و اين مسئله دليلي براي ذوب شدن يخچالهايي است كه منبع تأمين آب چشمه بودهاند. »
مديريت مصرف آبي كه نيست!
در همين رابطه سيد هاشم فاطمي، كارشناس مسائل آب هم به خبرنگار «جوان» ميگويد:«چهارمحال و بختياري يك استان آبخيزديده ميشود و همه نگاهها براي بردن آب از استان است؛ در نتيجه شرايط آب در چهارمحال و بختياري بحراني شدهاست، تا جايي كه منابع آب زيرزميني بهشدت كاهش پيدا كرده و شرايط سخت شروع شدهاست. متأسفانه بسياري از مناطق در خصوص تأمين آب شرب با مشكل مواجه شدهاند و حدود صد روستا از طريق تانكر، آبرساني ميشود.» او ادامه ميدهد:«بسياري از شهرهاي استان، مشكل قطعي آب دارند. شهر كيان كه در همسايگي مركز استان قرار دارد با آب تانكر، تأمين آب ميشود! برخي ديگر از شهرها نيز روزانه چندين ساعت قطعي آب دارند و حتي در شهرستان كوهرنگ كه به عنوان قطب آبخيز مطرح است، روستاهايي وجود دارد كه مشكل كمبود آب شديد دارند.»
اين كارشناس مسائل آبي در پاسخ به اين سؤال كه بحران آب از چه زماني در چهارمحال و بختياري آغاز شده، ميگويد:«از سال 96 مشكلات تأمين آب وجود داشت، اما امسال شديدتر شدهاست. زماني كه ذخاير آب زيرزميني وجود داشته باشد، در مواقع بحراني به سراغ آن ميرويم و آب زيرزميني پساندازي براي روزهاي سخت است، اما متأسفانه اين منبع را نيز از دست دادهايم، از طرفي يخچالها هم آب شده و به شدت وابسته به بارندگي هستيم.»
او به سوءمديريت مسئولان در اين حوزه اشاره ميكند و ميگويد:«متأسفانه هيچگاه نگاه جدي به موضوع آب نشدهاست،در صورتي كه اگر بخشي از بودجههاي كلان صرفشده براي جادهكشي را به موضوع آب و كشاورزي اختصاص ميدادند، امروز به اين شرايط بحراني نميرسيديم.»
فاطمي با بيان اينكه در آينده بخشي از استان غيرقابل سكونت خواهد شد، اظهار ميدارد:«دو دهه قبل افت آب ايستايي در استان، 30 الي 40 سانتيمتر بود و در حال حاضر اين عدد به دو متر نيز رسيدهاست. متأسفانه نگاه مسئولان وزارت نيرو به چهارمحال و بختياري بايد تغيير كند و به جاي اينكه به فكر بردن آب از اين استان باشند بايد واقعيت اين استان را ببيند كه خودش در آتش بيآبي ميسوزد.» او ادامه ميدهد:«در استان همجوار ما كه فرونشست زمين ديده شدهاست، در استان چهار محال و بختياري نيز فرونشست زمين داريم و كسي به آن توجهي نميكند. شايد هيچ استاني در كشور ما نباشد كه تمام دشتهاي اصليش ممنوعه و ممنوعه بحراني باشد. در استان چهارمحال و بختياري از 10 دشت اصلي، شش تاي آن ممنوعه و چهار تاي آن ممنوعه بحراني است و اجازه برداشت آب از آنها موجب مرگ دشتها خواهد شد.»
كشورهاي خشكي كه صادركننده آب شدند
فاطمي درباره راهكار براي خروج از اين بحران آبي ميگويد:«گرم شدن زمين يك پديده جهاني است كه در كشور ما نيز همين مسئله وجود دارد، اما بايد براي كاهش مصرف سوخت فسيلي و كاهش توليد گاز مونوكسيدكربن تلاش شود كه متأسفانه در كشور ما هيچتوجهي به آن نشدهاست. از طرفي بايد در مديريت مصرف آب به شدت كوشا باشيم، زيرا كه جز اين راهي نداريم. در كشوري هستيم كه بخش عمدهاي در توليدات كشاورزي را به دليل نداشتن برنامه براي كشت، محصولاتمان را دور ميريزيم. فاجعه اينجاست كه ما نه الگوي كشت و نه شيوههاي آبياري را رعايت نميكنيم.»
اين كارشناس مسائل آبي ادامه ميدهد:«آبياريهاي نوين در كشور ما نهتنها مفيد نبوده بلكه آسيبزا هم بودهاست؛ زيرا آبي كه صرفهجويي ميشود در منبع باقي نميماند و صرف توسعه كشت ميشود؛ مثلاً اگر 10 هكتار زمين را با 10 ليتر آب ميداديم، با آبياري نوين به 5 ليتر كاهش پيدا ميكند، اما 5ليتر را نميگذاريم در منبع بماند، بلكه آن را صرف توسعه كشت ميكنيم و 10 هكتار زمين ديگر را آب ميدهيم!»
او با اشاره به مديريت آبي در كشورهاي خشك دنيا ميگويد: «كشورهاي خيلي خشك بر مشكلات فائق آمدند؛ مثل كشورهاي جنوبي خليج فارس كه به اندازه ما آب نداشتند، اما با برنامهريزي و اقداماتي مانند شيرين كردن آب توانستند مشكلاتشان را حل كنند و حتي به صادركننده آب تبديل شدند،اما ما با وجود منابع آبي بسيار خوبي كه داشتيم، بيمحابا طي چند دهه آب مصرف كرديم و هيچ برنامهاي براي جايگزين و مديريت مصرف نداشته و نداريم. ما در دل كوير به رغم ممنوعيتي كه وجود دارد، كماكان برنج ميكاريم. شهرهاي كويري ما سرانه فضاي سبزش 146 درصد بيشتر از متوسط كشوري است و صنايع آببر را در دل كوير احداث كرديم. اينها اشتباهاتي است كه اگر اصرار بر آن داشته باشيم، ادامه حياتمان در خيلي از نقاط كشور در هالهاي از ابهام قرار خواهد گرفت.»
مدير عامل شركت آبفاي چهارمحال و بختياري: تغييرات اقليمي، مقصر است!
احمدرضا محمدي، مدير عامل شركت آب و فاضلاب چهارمحال و بختياري هم درباره راهكار براي احياي چشمه كوهرنگ به خبرنگار «جوان» ميگويد: «متأسفانه اين مسئله ناشي از خشكسالي و كمبارشي است و از عهده كسي كاري بر نميآيد.»
او ادامه ميدهد:«چشمه كوهرنگ از يخچالهاي طبيعي زاگرس تغذيه ميكند كه با توجه به تغييرات اقليمي و گرم شدن كره زمين و كاهش بارندگيها، منابع تغذيهكننده چشمه از بين رفته و به دنبال اين مسئله، آب آن نيز كاهش پيدا كردهاست.»
محمدي اظهار ميدارد:«در سال آبي 1399 و 1400 در استان چهارمحال و بختياري، بارندگي به شدت كاهش يافت و بعد از استان كرمانشاه از حيث كاهش نزولات جوي، در رده دوم قرار گرفتيم و اين يعني قرار گرفتن در وضعيت شديدترين نوع خشكسالي. اين از جنبه ميزان كمي بارندگيها بود، اما از لحاظ كيفي اين كاهش بارندگي با تغيير رژيم بارندگي همراه شد و ريزش به صورت برف اتفاق نيفتاد و به صورت باران بود.»
مدير عامل شركت آبفاي چهارمحال و بختياري ميافزايد:«توپوگرافي منطقه چهارمحال و بختياري به گونهاي است كه بارش به صورت باران سريعاً از حوزه بارندگي به صورت روان آب خارج ميشود و به استانهاي همجوار وارد ميشود و سهمي در تغذيه آبخوان يا چشمهها نخواهد داشت. اين اتفاق در كنار گرمايش زمين باعث شد كه ذخاير برف ما تغذيه كافي در فصل زمستان نداشته باشد و در فصل بهار و تابستان نيز سرعت ذوب شدن يخچالها بيشتر شود. در نتيجه خروجي آب چشمه زيباي كوهرنگ از بين رفتهاست.»
او در پاسخ به اين سؤال كه آيا خشك شدن آب چشمه كوهرنگ قابل پيشبيني بودهاست يا نه، ميگويد:«در طول زمانهايي كه بزرگان ما به ياد دارند و حدوداً در 80 سال اخير چنين اتفاقي نيفتادهاست. به دليل تغيير اقليم ايجادشده و طي حدود يك سال اين اتفاق براي چشمه كوهرنگ افتاده و قابل پيشبيني نبودهاست.»
محمدي در واكنش به اظهارات برخي از كارشناسان مبني بر حفر تونلها در مسير چشمه و خشك كردن آب آن با دستكاريهاي انساني اظهار ميدارد:«مبناي علمي اين اظهارات مشخص نيست. ضمن اينكه مسير تونلها كه مقصر خشك شدن آب چشمه كوهرنگ مطرح ميشوند، در مسير اين چشمه نيست. به عقيده من، عامل اصلي كاهش آب چشمه، كاهش بارندگيها و ذوب شدن يخچالها است.»
به گفته او ممكن است خشك شدن چشمههايي نظير چشمه مرواريد بر اثر عوامل انسانساخت باشد، ولي در خصوص چشمه كوهرنگ اين موضوع صدق نميكند.
مدير عامل آبفاي چهارمحال و بختياري در پاسخ به اين سؤال كه چقدر افت آب در چشمه كوهرنگ داشتهايم، ميگويد:«در اين فصل بايد چشمه كوهرنگ يك متر مكعب يا هزار ليتر بر ثانيه آب ميداشت كه در حال حاضر كل ظرفيت چشمه كمتر از 400 ليتر بر ثانيه است و بيش از نيمي از آب اين چشمه، خشك شدهاست. »
محمدي درباره مشكلات ناشي از خشك شدن آب چشمه كوهرنگ تصريح ميكند:«اگر بارندگي اتفاق نيفتد و اين چشمه با روند ميرايي به همين شكل پيش برود شش شهر و 34 روستا در استان چهارمحال و بختياري با مشكلات آبي مواجه خواهند شد.»
دعاي باران بخوانيم!
او درباره تمهيدات انديشيده شده براي احياي آب چشمه و همچنين تأمين آب شرب شهرها و روستاهاي استان ميگويد:«براي احياي چشمه با توجه به از بين رفتن يخچالها، بايد به دعاي باران متوسل شويم اما براي تأمين آب شهرها و روستاهايي كه با تنش آبي مواجه شدهاند ما برنامه گذر از بحران در اين شهرها داريم و منابع جايگزين پيشبيني شدهاست. البته مردم هم بايد صرفهجويي كنند تا اين كسري آب جبران شود و از بحران عبور كنيم. »
محمدي ادامه ميدهد:«بايد به دنبال منابع تأمينكننده آب شرب از چشمه و چاه به منابع آب سطحي، نهرها و رودخانهها باشيم كه اين يك پروژه بلندمدت است. البته در بخشي از استان براي رفع مشكلات آبي، اقداماتي انجام شده و بايد سرعت بيشتري به آن بخشيده شود، مابقي مناطق نيز بايد در دستور كار قرار بگيرد.»
مدير عامل آب و فاضلاب چهارمحال و بختياري درباره نحوه آبرساني به مناطقي كه با مشكل تأمين آب مواجه شدهاند، اظهار ميدارد:«در بحث تأمين آب شرب، تنش آبي در تابستان 1400 داشتيم كه از آن عبور كرديم. در پاييز خشك با مشكلاتي روبهرو شديم كه منابع آنها به صورت چشمه بوده و از دست رفته است؛ در 53 روستا در سطح استان آبرساني سيار داريم و با تانكر آب رساني ميكنيم. اما در خصوص مشكلات آبي مربوط صنايع، متولي امر وزارت صنعت است و بايد اين مسئله از آنها پيگيري شود.»
نظر شما