مهرنوش حیدری

 نقشه انرژی ایران در حال تغییر است؟ این سئوالی است که این روزها در محافل کارشناسی مرتبط با انرژی به وفور شنیده می‌شود.

 انتشار اخباری در خصوص کشف یک میدان گازی در شمال ایران، حالا سبب شده است بسیاری از تغییر نقشه انرژی ایران و همچنین ژئوپلتیک انرژی منطقه سخن بگویند. هر چند منبع انتشار اخبار اویل‌پرایس است و علی اصولی، مدیرعامل شرکت نفت خزر اعلام‌کننده تخمین‌های صورت گرفته است، اما هنوز ابهاماتی دراین موضوع مطرح است .

 ایران در سال‌های گذشته همواره تلاش کرده است گاز خود را به اروپا برساند.

 در زمان مدیرعامل جواد اوجی بر شرکت ملی گاز، بحث‎های متعددی در خصوص صادرات گاز از ایران به سوییس و سایر کشورهای اروپایی مطرح شد.

 پیش از این، وقتی اولین قرارداد گازی ایران با صدور گاز به ترکیه اجرایی شد، مذاکرات متعددی در خصوص صادرات گاز به کشورهای حاشیه خلیج فارس و اروپا و ... در دستور کار قرار گرفت و ایران حتی قراردادی را با هدف اجرایی کردن صادرات گاز به هند و پاکستان پیگیری کرد. این قرارداد به «قرارداد خط لوله صلح» موسوم شد، به رغم سرمایه‌گذاری فراوان اجرایی نشد و هر چند برخی تحریم‎ها را عامل مهم به نتیجه نرسیدن این قراردادها عنوان می‎کنند اما کارشناسان حوزه نفت و گاز تاکید دارند در این حوزه، نرسیدن گاز ایران می‌تواند به تحرکات رقیب اصلی ایران در بازارهای جهانی گاز، یعنی روسیه مرتبط باشد .

روسیه اصلی‌ترین منبع تامین گاز اروپاست و بی‎تردید تلاش گسترده‌ای را برای نداشتن رقیب در این حوزه در دستور کار قرار داده است.

 از دیگرسوی فرصت استراتژیک ایران برای حضور در بازار اروپا به واسطه درگیری‌های فراوان بین‌المللی از دست رفت چرا که در دوره‌ای از زمان، اروپایی‌ها خطر وابستگی به گاز روسیه را بسیار بالا می‌پنداشتند اما با سرمایه‎گذاری سنگین بر انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین اجرای طرح‌های متعدد کاهش مصرف انرژی تلاش کردند وابستگی خود را به حداقل برسانند.

چالوس معادلات گاز منطقه را تغییر می‌دهد

حالا اما کشف میدان گازی جدید در شمال ایران موسوم به «چالوس»، خبری است که هر چند تحت‌الشعاع اخبار سیاسی منتشره در خصوص بررسی روند صلاحیت کابینه در مجلس قرار دارد، اما مساله‌ای مهم  قابل بررسی است .

 محمود خاقانی، کارشناس ارشد انرژی در گفتگو با «توسعه ایرانی» در این خصوص گفت: اخیرا در مورد گزارش اویل پرایس بحث‌های فراوانی شده و نویسنده از قول علی اصولی، مدیرعامل شرکت نفت خزر این مطلب را نقل کرده است که به اعتقاد بنده آنچه گفته شده، صحت دارد. اما نمی‌دانیم شرکت نفت خزر بر چه اساس و مطابق کدام بررسی‌ها و مطالعات به چنین حجم از گاز در این میدان اشاره کرده است. نکته مهم‌تر آن است که این میدان کشف شده در چه عمقی از دریا واقع شده زیرا عمق آب در سهم ایران از جنوب دریای خزر حدود 700 تا 800 متر است و در این عمق برای استخراج گاز تکنولوژی بسیار پیشرفته مورد نیاز است تا بتوان استخراج گاز را به صورت اقتصادی انجام داد.

اگر برآوردهای اولیه از ذخایر گاز موجود در میدان چالوس درست باشد، گاز ایران قادر خواهد بود حداقل ۲۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند. با این حال میزان صادرات، قیمت و مقصد این گاز با روسیه هماهنگ می‌شود و این موضوع بر تسلط مسکو بر اروپا در زمینه انرژی که در زمان حاضر یکی از موضوعات اصلی اختلاف بین اروپا و شریک خود در ناتو یعنی ایالات متحده است، می‌افزاید.

محمود خاقانی: سئوال ما از شرکت نفت خزر این است که چگونه می‌خواهند در این میدان گازی نسبت به تشویق مشارکت اقدام کند؟ در ایران انعقاد قرارداد مشارکت در تولید منع قانونی دارد اما در دریای خزر عمق آب بالاست و استخراج و توسعه میدان نیازمند تکنولوژی پیشرفته است

به‌گفته «علی اصولی»، مدیرعامل شرکت نفت خزر، تخمین زده می‌شود که میدان چالوس دارای ذخایر گازی معادل یک‌چهارم میدان گازی عظیم پارس جنوبی یا حدود ۱۱ فاز آن است.

پارس جنوبی دارای ۱۴٫۲ تریلیون مترمکعب (Tcm) ذخیره گاز به همراه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است و در زمان حاضر حدود ۴۰ درصد از کل ۳۳٫۸ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی ایران و حدود ۸۰ درصد از کل تولید گاز این کشور را به خود اختصاص می‌دهد.

خاقانی در پاسخ به این سئوال که آیا مقصد و قیمت گاز باید توسط روسیه باید روشن شود؟ گفت: نکته مهم این است که چه کسی قرار است در این میدان سرمایه‌گذاری کند و هر چه زودتر باید سیاست دولت سیزدهم در قبال مساله سرمایه‌گذاری در بخش نفت روشن شود.

او در توضیح این مطلب افزود: اویل پرایس نقش روسیه را در معادلات این میدان بسیار بالا دانسته اما سئوال اینجاست که چه کسی این اطلاعات را داده است که روسیه قرار است در این میدان سرمایه‌گذاری کند؟

 او گفت: سئوال ما از شرکت نفت خزر این است که چگونه می‌خواهند در این میدان گازی نسبت به تشویق مشارکت اقدام کند؟ در ایران انعقاد قرارداد مشارکت در تولید که اصطلاحا معروف به  PSI  است، منع قانونی دارد. در دریای خزر عمق آب بالاست و استخراج و توسعه میدان نیازمند تکنولوژی پیشرفته است.

وی در توضیح این مطلب افزود: در میدان شاه‌دنیز که عمق آب حدود 150 متر است ، یک کنسرسیوم بزرگ اروپایی و روسی و از جمله ایران با سهم 10 درصدی فعالیت می‎کند که عملیات آن در اختیار شرکت BP  و ایتالیا و ... است و در آن میدان نیز گاز تولید می‌شود.

گاز چالوس به کجا صادر می‌شود؟

وی تاکید کرد: به این ترتیب بحث رقابت مطرح است و اگر کسی در این میدان جدید سرمایه گذاری کند معلوم می‌کند این گاز به کدام بازار باید صادر شود.

این کارشناس اقتصاد انرژی معتقد است با توجه به اخباری که درباره موضع روسیه در قبال ایران منتشر شده است، به نظر می‎رسد  روسیه نمی‌خواهد برجام به نتیجه برسد . همچنین آقای علی مطهری نکته‌ای را مطرح کرد که روسیه در ایران برای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی نفوذی دارد بنابراین روسیه هرگز نمی‌آید شرایطی را به وجود بیاورد این میدان عظیم کشف شده گازی در دریای خزر جلب و جذب سرمایه و تکنولوژی برای استخراج کند.

وی با تاکید بر اینکه قراردادهای بیع‌متقابل به کار توسعه این میدان نمی‌آید، گفت: ما در موقعیت خاصی هستیم. هر چند این منبع گازی برای اروپا مهم است اما تحریم ایران مانع بزرگی برای رسیدن این گاز به اروپاست. در صنعت گاز معمولا جذب و جلب سرمایه‌گذاری این‌گونه است که باید مصرف‌کننده نهایی در میدان‌های گازی و خط لوله سرمایه‌گذاری کند.

وی در پایان تاکید کرد به فرض صحت میزان ذخایر اعلامی این میدان باز هم تاکید دارد در این شرایط ، ذخایر این میدان به درد اروپا می‌خورد چرا که می‌تواند از این فرصت استفاده کند و در قراردادهایش با روسیه دارد تجدید نظر کند و انحصاری که روسیه در بازار گاز اروپا دارد را بشکند، حال سئوال اینجاست که آیا روسیه با دست خودش برای خودش رقیب می‎تراشد؟ بی‌تردید با هدف در اختیار داشتن این ذخایر وارد میدان می‌شود تا رقیبی برای خودش در اینجا درست نکند.

 وی تاکید کرد: امیدوارم هر چه زودتر دولت سیزدهم صراحتا تصمیم خود درباره برجام و درباره سرمایه‌گذاری در صنعت نفت را اعلام کند.

نقش چین در توسعه میدان گازی جدید

این کارشناس معتقد است پیش‌بینی می‌شود در کنار روسیه،  چین هم موافق نیست که این میدان توسعه یابد زیرا این کشور در ترکمنستان سرمایه‌گذاری عظیم 10 میلیارد دلاری برای احداث خط لوله انجام داده تا گاز ترکمنستان را چین ببرد. همچنین در خط لوله تاپی، چین، روسیه، هند ، آمریکا و ... شراکت و همکاری دارند و باید توجه داشت که اکنون آمریکا اعلام کرده به این گاز احتیاجی ندارد و خودکفا شده است .

وی نتیجه رفت: همین معادلات سبب می‌شود توسعه این میدان و صادرات گاز این میدان به سود چین و روسیه نباشد.