کمتر از چند روز دیگر تا ۲۸ خرداد، روز برگزاری انتخابات مهم ۱۴۰۰ باقی مانده است و در این مدت  مردم همچنان به دنبال شناخت بیشتر از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری هستند. اما این روزها آنچه در مناظره های کاندیداها مطرح شد مورد بحث و بررسی کارشناسان نیز قرارگرفته است، آنها علاوه بر محتوای مطرح شده، موضوع رعایت اخلاقیات در مناظره و همچنین نحوه اداره جلسات مناظره را از نگاه کارشناسی مد نظر قرار دادند. برقراری فضایی با رعایت چارچوب‌های اخلاقی و همچنین اداره مناظره با تمرکز بر ایجاد تمایز میان مشکل و مساله از جمله اموری هستند که باید از سوی برگزارکنندگان مناظره حتما و به طور اساسی مورد توجه قرار  می گرفت و هر نامزدی که دارای این توانمندی بوده و مهارت خود را در مساله یابی و ارائه راهکار برای حل آن نمایان ساخته باشد، قطعا می‌تواند نظر و توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند. نظر به اهمیت این مباحث، پژوهشگر ایرنا با مصطفی سمیعی نسب استادیار گروه اقتصاد سیاسی دانشگاه امام صادق (ع) به گفت و گو نشست.

  مشروح  این گفت و گو در ذیل آمده است:

مهمترین ویژگی‌های مناظره

سمیعی نسب پیرامون مناظره و مهمترین ویژگی‌های یک مناظره خوب گفت: در ابتدا باید بدانیم مناظره چیست زیرا این چیستی مشخص می‌کندکه چه معیارهایی باید در آن حاکم باشد.

وی افزود: قاعدتا مناظره به معنای تناظر میان دیدگاه‌های مختلف در مورد موضوعی واحد است و ایجاد تناظر میان دیدگاه‌های مختلف نامزدها باید در یک بستر گفت و گوی آزاد، منطقی و اخلاقی شکل بگیرد و هدف هم باید همان زمینه سازی برای انتخاب اخلاقی و آگاهانه مردمی باشد. همانطور که مقام معظم رهبری هم اشاره کرده‌اند، انتخابات باید بستر رشد و ارتقای سطح سیاست گذاری و مدیریت باشد. با توجه به این تعاریف و اهداف این سوال مطرح است که آیا مناظرات تلویزیونی توانسته به این هدف برسد یا خیر؟ من فکر می‌کنم پاسخ سوال زیاد سخت نیست و به ذهنم می‌رسد سازوکار طراحی شده برای مناظره‌های تلویزیونی عملا امکان یک تناظر و تضارب آرا و دیدگاه‌های نمایندگان حول موضوعات مشخص را ایجاد نمی‌کند و واقعیت قضیه بیشتر شبیه یک نوع امتحان شفاهی است که باید یکسری مطالب توسط نامزدها حفظ شود و در یک بازه زمانی کوتاه مدت به آن سوالات شفاهی پاسخ داده شود.

استادیار دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: با توجه به هدف و تعریف اشاره شده، نقطه قوتی در مناظره‌های اخیر ندیدم. یعنی  اصلا مناظره  ها با ماهیت خود همسو نبود. البته این به معنای آنچه هدف از مناظره بوده و تحقق پیدا نکرده اشاره دارد اما باز آنجاییکه بستری برای مشاهده و ملاحظه مردم شده هم بد نیست و اگر تلویزیون این مناظره ها را پخش و برگزار نمی‌کرد، قطعا در فضای مجازی صورت می‌گرفت.

سازوکار اداره مناظره

سمیعی نسب به نحوه اداره مناظره ها اشاره کرد و گفت: در بحث اداره مناظرات همان سازوکار طراحی شده برای مناظره است که اگر درست انجام می‌شد، امکان یک تناظر دیدگاه‌ها وجود داشت و عملا مردم می ‌دانستند میان دیدگاه‌های این ۷ نامزد درباره موضوعاتی که مطرح می‌شود، مقایسه کنند. این در حالی است که عملا این اتفاق نیفتاد و سازوکار مناظره به درستی شکل نگرفت.

سمیعی نسب افزود: نکته‌ای که در سازوکار مناظره به ذهن من می‌آید این است که من احساس می‌کنم اولا در این مناظرات مهارت مساله یابی در بین این ۷ نامزد به درستی صورت نمی‌پذیرفت. یعنی من اعتقاد دارم که یکی از اموری که می شد در این مناظرات ارزیابی کرد مهارت مساله یابی و سپس مهارت حل مساله توسط یکی از این نامزدها بود. رویکرد این افراد در مساله یابی و بعد رویکرد آنها در حل مساله به نظر من نکته کلیدی بود که می‌شود گفت برخی از نامزدها التفاتی به این مساله داشته و برخی نداشتند.

وی ادامه داد: در رابطه با مساله یابی نکته اینجاست که کدامیک از ۷ نامزد با مسائل و مشکلاتی که وجود داشت به طور فعال رو به رو شدند. یعنی آیا در وهله اول این افراد رصد مشکل را به درستی انجام داده‌اند یا خیر؟  آیا در این رصد مشکل گرفتار روزمرگی نشده ‎اند؟آیا مشاهده گر صرف نبودند؟ آیا آینده نگری نسبت به آن مشکل داشته اند؟ با این شاخص‌ها می ‌توان ملاحظه کرد که کدامیک از این نامزدها نگاهشان به غیر از روزمرگی بوده و یا کدامیک از دانش کافی برخوردار بودند.

این استاد دانشگاه گفت: به نظر من،آسیب‌های این چنین و خود علامه پنداری هم به خود نامزد ریاست جمهوری و هم به خود مردم وارد است. اینکه ما توقع داشته باشیم که یک فرد همه دانش‌های حوزه‌های حکمرانی و تدبیر کشور را داشته باشد به نظر من یک امر غیر قابل قبول است. ریاست جمهوری مسوول اقتصاد یا کارشناس اقتصاد نیست اما باید توانایی مساله یابی و حل مساله را داشته باشد و این خود نکته بسیار مهمی است. یعنی اینکه در هیات دولت آن مساله چطور شناخته  و چطور حل می‌شود و همینطور راهکار نیز باید ارائه شود.

وی گفت: به نظر من مناظره های انتخابات ریاست جمهوری  باید مدخل ارزیابی این نوع از توانمندی‌های افراد در جایگاه ریاست جمهوری می بود نه در حد محفوظات آماری و دانشی.

خلط مشکل و مساله در مناظراه

سمیعی نسب در مورد تمایز میان مشکل و مساله گفت: من در مناظرات احساس کردم که بین سوال و مشکل تفاوتی قائل نشده بودند. در حالیکه همه می‌دانند مشکل متفاوت از مساله است. تمایز مساله از مشکل خود از آسیب‌های اداره مناظره بود و بعضا نامزدها توجهی به آن نداشتند. این در حالی است که آنچه مطرح می‌شد، مشکل است نه مساله. تمایز بین مشکل و مساله خود مهارتی از مساله یابی است.

سمیعی نسب افزود: مشکل یک امر مرکب اما مساله امر بسیط است. در مشکل ابهامی وجود دارد اما مساله روشن است. مشکل عام و کلی است در حالیکه مساله متمایز است. مشکل فاقد روش بررسی است در حالیکه در مساله به صورت مساله‎ مند و روش‌مند رفتار می‌شود. مشکل قابل دیدن و فهمیدن برای همه است اما مساله قابل رصد کردن تنها برای متخصصین امر است. بنابراین برای جامعه مناسب‌تر است که بدانند ریاست جمهوری که مسوول هماهنگ کننده هیات دولت به عنوان عالی‌ترین مقام اجرایی است، چه نوع برخورد و تعاملی را می تواند در آن جایگاه داشته باشد.

مثالی می‌تواند این امر را واضحتر سازد. مشکل امری مانند درد است و بیمار و پزشک هر دو متوجه درد هستند با این تفاوت که بیمار نمی‌داند که این درد از کجا می‌آید و درمانش چیست؛ اما پزشک دردی را که حس می‌کند می داند علت و راه درمانش چیست. لذا تمایز مشکل و مساله هم چیزی شبیه این است که باید مورد توجه نامزدها قرار می‌گرفت. بنابراین مشکلات مطرح شده در مناظرات را ابتدا باید به مساله تبدیل می‌کردیم و سپس علل، آثار و پیامدها، ابعاد و راهکارهای لازم مربوط به آن  مطرح می‌ شد.

عضو هیات علمی دانشگاه گفت: به نظر من بسیاری از پاسخ‌هایی که این نامزدهای انتخاباتی می‌دادند به علت عدم تمایز قائل شدن میان مشکل و مساله بسیار کلی و اجمالی بود. این نوع پاسخ‌ها سبب می‌شد اطلاعات جدید و مفیدی از مناظرات حاصل نشود در حالیکه اگر سازوکار مناظره به نحوی بود که به آن اشاره کردم، می‌توانست بسیار کارساز باشد.

 اخلاقیات در مناظره

سمیعی نسب درباره رعایت اخلاقیات در مناظره ها گفت: مردم معمولا متاثر از آنچه هستند که نخبگان جامعه ارائه می کنند. برخی از نامزدها متاسفانه حریم‌های اخلاقی و حتی بعضا حریم‌های شرعی را هم در نسبت‌هایی که به یکدیگر می دادند رعایت نمی‌کردند و این امری ناپسند است و قاعدتا وقتی جامعه نخبه رعایت چارچوب‌های اخلاق حرفه‌ای را نمی‌کند، نمی‌توان توقعی داشت که مردم و جامعه هم خیلی پای بند به این چار چوب‌های اخلاقی باشد. حتما باید در دوره‌های بعد انتخابات این مساله مورد توجه جدی قرار بگیرد.

وی گفت: اعتقادم این است که نامزدها به منظور موفقیت به دنبال برقراری ارتباط با دیگران هستند و ارتباط هم نیازمند اعتبار و اعتماد است و اعتبار و اعتماد برآمده از چیزی جز اخلاق نیست. این اخلاق است که تضمین کننده پایداری و ماندگاری موفقیت‌های هر یک از این نامزدها خواهد بود.