گروه خانواده؛ زهره سعیدی: آزمایش «غربالگری» در دوران بارداری یکی از از آزمایش‌های مهم و البته گران‌قیمتی است که خانواده‌ها در چندسال اخیر حساسیت ویژه‌ای روی آن دارند. آزمایشی که انواع مختلفی دارد و البته در عرصه تکمیلی بیمه‌ها حاضر به پرداخت حق بیمه آن نیستند. برخی مجلسی‌ها معتقدند انجام غربالگری از سوی پزشکان به مادران تحمیل می‌شود و اگر مادر نخواهد مراحل غربالگری را انجام دهد پزشکان از ادامه همکاری با وی سرباز می‌زنند ، از سوی دیگر پزشکان هم گله دارند که چاره ای جز تجویز غربالگری برای سلامت جنین ندارند.

موضوعی که قطعا چالش‌های فراوانی را در روزهای پیش‌رو خواهد داشت و در این رابطه با مریم اردبیلی کارشناس خانواده به گفت وگو نشستیم:

*خانم اردبیلی در ارتباط با وضعیت جمعیتی و بحران فرزندآوری چه اطلاعاتی وجود دارد؟

متأسفانه در این سال ها وضعیت جمعیتی ما مطلوب نیست و این اتفاق در ادامه روندی که از اواخر دهه 60 شروع شده بود، افتاد و از دو دهه پیش به طور واضح وقتی که به زیر نرخ باروری جایگزین رسیدیم، بیشتر خود را نشان داد و در طول پنج سال اخیر سرعت آن بیشتر شد. اگر نرخ  باروری در سال قبل 95، حدود 2 بوده تقریبا سالی یک دهم از نرخ باروری ما هر سال کم شده تا اینکه سال گذشته 1.7 و امسال هم 1.6 رسیده، بنابراین امسال و سال اینده احتمالا کمترین میزان نرخ موالید را در 50 سال گذشته ایران شاهد هستیم.

تقریبا از یک سال پیش نرخ رشد جمعیت ما به زیر یک درصد رسیده است . داستان کرونا هم مزید بر علت شده و خیلی از زوجین جوان ما که قصد فرزندآوری داشتند ، این مدت به خاطر شرایط کرونا تصمیمشان را به تعویق انداختند و همه اینها باعث شده که ما واقعا با یک وضعیت نگران کننده جمعیتی روبه رو شویم، به طوریکه دور از هر گونه دیدگاه سیاسی، زندگی ما و آنسل آینده به خطر افتاده است. توجه داشته باشیم که مسئله جمعیتی مسئله آینده همه ایرانیان است.

*خب قانونی در راستای کمک به افزایش جمعیت تصویب نشده است؟

متأسفانه ما از قانون گذاری متناسب با شرایط جمعیتی کشور مدت ها عقب افتادیم. یعنی بعد از بیست سال که زیر نرخ باروری جایگزین هستیم، هنوز قانونی برای کمک به خانواده های ایرانی در راستای افزایش جمعیت نداریم. البته تلاش هایی در این مورد در مجالس قبلی صورت گرفته بود ولی به نتیجه نرسیده بود.

مجلس جدید در یک اتفاق خوب به عنوان اولین دستورکار، وضعیت جمعیت را مورد توجه قرار داد و زحمت زیاد هم کشیده شد. این اتفاق بسیار خوبی بود که مجلس توان بالایی را صرف کرد تا خدمات شامل تشویق ها و تسهیلات و مسائل دیگر را در دستور کار خود قرار داده و به نظرم باید از همه کسانی که در این مسیر زحمت کشیدند، تشکر کرد.

قانون جمعیت ابعاد مختلفی دارد که بنا هست تسهیلات خوبی برای عموم والدین اعم ازمادران و پدران و ... در نظر گرفته که وارد بحث آن نمی شویم اما بحث ما مربوط به بندهای مرتبط با سلامت است به هرحال در بند چهارم سیاست های کلی ابلاغی مقام ایجاد ساز و کار های لازم سلامت مادر و فرزند در آن در اولویت قرار گرفته است. در بندهای مرتبط با سلامت شنیده ها از مجلس حاکی است که خدمات خوبی برای زوج های نابارور، توسعه مراکز ناباروری و کمک به زایمان های طبیعی، بیمه مادر و کودک و ... در نظر گرفته شده است.

*در ارتباط با بحث غربالگری چه نقطه نظری دارید ، به نظر شما حذف غربالگری منطقی است؟

اول در مقدمه بگویم که مسئله سقط جنین در کشور ما جدی است و قطعا غیرقانونی و غیر شرعی است و ما مخالف آن هستیم و می خواهیم این تعداد که البته آمارها متفاوت است و عددهایی بین 350 تا 800 هزار نقل شده است کم شود ، حتی یک نفر آن هم فاجعه است و دلمان نمی خواهد به هیچ قیمتی خانواده ایرانی به حیات فرزندش پایان دهد و همه ما باید بر فرهنگ سازی برای خانواده ها تلاش کنیم تا هیچ کس به سمت سقط  جنین نرود.

اما بحث غربالگری و متناظر آن بحث های مربوط به قانون سقط درمانی مصوب سال 84 داستان جدایی دارد و شاید مخلوط شدن این بحث ها سوتفاهماتی ایجاد کرده است. غربالگری تست سلامت جنین است که در موردهای مختلف و بیماری های متعدد مادر و کودک سال هاست که انجام می شود که البته در روند آن ایراداتی وجود دارد مانند خیلی فرایندهای پزشکی که در سال های اول ایراداتی داشت و بعد رفع شد.

*ایرادات زیادی در این زمینه از سوی خانواده ها و مسئولان شده که به نظر برخی از آنها خیلی بزرگ است..

بله اولین ایراد غربالگری ما این است که این برنامه کشوری است و همه مادران باردار را بدون استثنا هدایت و توصیه اکید به مراحل غربالگری می کند که این اندازه شمول حداکثری لازم نیست یعنی تست های سلامت جنین به عنوان یک امکان باید برای همه فراهم باشد اما این فرایند باید کاملا اختیاری برای مادر و بدون ایجاد فشار و استرس ارائه شود و تنها در مواردی که خطر جانی مادر و یا خطر بالای ناهنجاری جنینی وجود دارد، می توان توصیه جدی نمود باشد اما  برای بقیه مادرها به اختیار خودشان باشد، این برنامه نباید فشار به همه کسانی بیاورد که مشکلی ندارند و علائم ریسکی بالایی هم برایشان نیست. این فرایند در خود وزارت بهداشت هم بررسی شد و متوجه اشکالاتش شدند و در آخرین گزارش شهریور 99 به آن تصریح شده است.

اشکال شماره دو غربالگری این است که تکنیک ما طوری است که مثبت کاذبش نسبت به  کشورهای توسعه یافته زیاد است، در یک تحقیق مشخص شده که مثبت کاذب های آنها کمتر از ما است در نتیجه با توجه به توان بالای علمی و فناوری کشورما می توانیم تکنیک این را با توجه به فناوری ها و پیشرفت های محققان در زمینه توسعه ابزارهای تشخیصی، ارتقا دهیم.

نکته سوم وقتی افرادی جواب مثبت تست به دستشان داده می شود نباید رها شوند و مثلا به انها بگویند تستت مشکوک یا پرخطر است! این فشار عصبی زیادی به مادر وارد می کند و باید به او مشاوره داده شد که اولا بچه اش احتمال زیاد سالم است چون مثبت کاذب ها زیاد است و بعد هم امکان اینکه مراحل تکمیلی غربالگری را بدون فشار و استرس فراهم کنند، این را در قالب یک مشاوره غربالگری می توان اصلاح کرد.

در نهایت هزینه های بالای تست های غربالگری نکته دیگر است که حداقل برای دهک های پایین جامعه با پوشش های بیمه شرایطش باید تسهیل شود تا خدا نکند مادری نگران عدم سلامت جنین شود اما چون پول تست دوم را ندارد، بچه اش را سقط کند.

*پس شما هم به اصلاح در این قانون توصیه دارید؟

بله قطعا در این مسیر یک سری ایراداتی است که راه اصلاحش هست. فرایند غربالگری ایراد دارد اما این ایرادات قابل اصلاح است ما عقیده داریم غربالگری مشکلاتی دارد اما راهکار مواجهه با این مشکلات رفع و اصلاح روند آن به نحوی است که هم مادرانمان اطمینان از سلامت جنین پیدا کنند و هم ایرادات در این مسیر پیش نیاید.

بعضی می گویند چون این فرایند ایراداتی دارد، کل صورت مسئله را پاک کنیم درحالیکه از جهات مختلف این اشکال بیشتری ایجاد می کند یعنی اگر ما یک مسیر عقلانی متعادل را در نظر نگیریم ایرادات جدی می شود، چه از یک طرف بام بیفتیم که بدون اصلاح این روند را ادامه دهیم و چه اینکه از سوی دیگر بخواهیم قانون را حذف کنیم.

بهرحال ما مادران نگران زیادی داریم که در سن بالا باردار می شوند یا سندرمی در خانواده داشته اند باید برای این مادر امکان قانونی چک کردن سلامت جنینش وجود داشته باشد ، باید به نظر پزشک در این مسیر احترام بگذاریم پزشک هم افراد پرخطر را در این مسیر سوق دهد، از سویی می دانیم یک بررسی دقیق و جدی هم در انتهای این مسیردر قوه قضاییه و پزشکی قانونی  صورت می گیرد و به راحتی مجوز سقط را جز با اطمینان از ناهنجاری جنینی و عدم ولوج روح صادر نمی کند.

طبق آمار موجود ما در سال بین 8 تا 12 هزار سقط قانونی داریم که امکان بازنگری این موارد عسر و حرج وجود دارد. در هر صورت تا زمانی که هم شرایط قانونی و هم شرعی وجود دارد که در آن عسر و حرج مادر و جنین پیش بینی شده است این امکان برای مادران وجود دارد و تا وقتی تغییری نکند ، باید به قانون احترام بگذاریم و بخواهیم که شرایط برای فرزندآوری مردم تسهیل شود. بدیهی است هیچ مادری که تمامی این مراحل را گذرانده تمایل به سقط فرزند خود ندارد.

*عددهای مختلفی از این آمار سقط جنین مطرح می شود، کدام قابل اعتنا است و اینکه چقدر از این مادران براساس سقط قانونی عمل می کنند؟

بعضی از دوستان آمارهایی می دهند که مادرانی هزینه تست دوم را ندارند و تست اول را انجام میدهند و نگران می شوند که بچه شان مشکوک به شرایط پرخطر است اینها بچه شان را سقط می کنند و عددهایی را هم ذکر می شود. ببینید یکی از اشتباهاتی که بسیار شنیده می شود این است که چون تست غربالگری ما مثلا 15 درصد مثبت کاذب دارد، مردم تصورشان این است که این درصد مجوز سقط می گیرند، خیر اینطور نیست! مردم باید کاملا بدانند که خیلی از این افراد خودشان اقدام به سقط می کنند، درحالیکه اگر آگاهی و مشاوره درستی به آنها بدهیم و مراحل تکمیلی را بیمه کنیم، بسیاری از آنها هم از سقط منصرف خواهند شد.

مادری وارد فرایند غربالگری می شود که بچه اش را می خواهد اما مادری که از ابتدا بارداری را ناخواسته می داند و می خواسته سقط کند، اصلا وارد مراحل غربالگری نمی شود و این سوتفاهم است که ما فکر کنیم سقط هایی که درحال اتفاق است، وارد غربالگری می شوند . این آمار تخمینی سقط بین 350 تا 800 هزار سقط در سال اصلا وارد فرآیند تست سلامت جنین نمی شوند این افرادی که وارد فرایند می شوند در نهایت منجر به 9 هزارسقط قانونی می شوند که عرض کردم. در کل دو درصد داستان سقط به این ماجرا برمی گردد. در تمامی این موارد مثبت کاذبی در بین نیست و پس از اطمینان مجوز سقط صادر می شود.

*چه خطراتی در مسیر ممنوعیت قانون غربالگری وجود دارد؟

ما اگر با رویکرد پاک کردن صورت مسئله تلاش کنیم و حتی امکان چک سلامت جنین را از والدین سلب یا دشوار کنیم اتفاقی که می افتد خصوصا در مادرانی که به همان دو علت موجه نگران سلامت جنینشان هستند، ممکن است ناخواسته باعث سقط های غیرقانونی شویم و این خطر پیش روی ما است.

این حق انتخاب را در چارچوب شرع و قانون برای والدین و شهروندان باید قائل باشیم من ممکن است برای شخص خودم بتوانم تصمیم بگیرم که فرزند ناهنجارم را نگه دارم اما این تصمیم شخصی من است که به نظر مرجع من و خودم مربوط است اما وقتی نظر ولی فقیه ومشهورفقها اجازه این شرایط را داده است و امکان قانونی اش هم موجود است من نمی توانم و نباید نظر شخصی خودم را به هشتاد میلیون ایرانی تحمیل کنم.

*برخی هم معتقدند که هزینه نگه داری بچه های دارای نقص ژنتیکی کمتر از غربالگری به طور کلی است ، در این رابطه نظرتان چیست؟

بله بعضی از دوستان مسئله اقتصاد سلامتی را مطرح می کنند که هزینه نگهداری بچه های ناهنجار به دنیا آمده ارزان تر از تست سلامت در می آید، در نهایت باید پاسخ داد واقعا ارزش زندگی طبیعی خانواده ای که با چالشی روبه رو می شوند که می توانستند از آن پیشگیری کنند را با معیارهای مادی مقایسه کردن، منصفانه نیست! البته معلولینی که امروزه زندگی می کنند قاعدتا باید تمام امکانات برای تکریم، آسایش و زیست سالمشان فراهم شود که ربطی به این قضیه ندارند.

*نکته پایانی؟

در نهایت من عرضم این است هنوز اعلام رسمی از مجلس صورت نگرفته است ولی خیلی امید به قانون جمعیت داریم که انشاءالله خبرهای خوبی از مجلس بشنویم و خیلی هم خوشحالیم که وارد اصلاح فرایند های سلامت مادر و جنین شده اند اما خواهش ما از نمایندگان این است که در مسیر اصلاح فرایند غربالگری مبادا دچار افراطی و تفریط بشویم ، نه همه ایرادات را بدون اصلاح رها کنیم و نه ممنوعیت هایی ایجاد کنیم که عواقب دراز مدتش فرزندآوری را دشوارتر کند و خدای ناکرده زمینه سقط غیرقانونی را تشدید کند.

انتهای پیام/