با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا در 20 ژانویه 2021 و کنار رفتن دونالد ترامپ به‌آرامی سیاست‌های آمریکا در حوزه‌های مختلف نیز دچار تغییر و تحول می‌شوند.

امضای فرمان‌های اجرایی متعدد که جو بایدن در روز اول ورود به کاخ سفید انجام داد بیانگر عزم جدی دموکرات‌ها برای از بین بردن میراث دونالد ترامپ است. این اتفاق دقیقاً چهار سال قبل به‌صورت برعکس یعنی در قبال باراک اوباما رخ‌داده بود.

در حوزه سیاست خارجی با کنار رفتن افرادی مانند مایک پمپئو و آمدن آنتونی بلینکن انتظار می‌رود تغییرات جدیدی در این عرصه رخ دهد. به‌ویژه آنکه سیاست سازان و سیاست‌گذاران مؤثر دوران باراک اوباما مانند جان کری، ویلیام برنز، وندی شرمن، سوزان رایس، جیک سالیوان و احتمالاً رابرت مالی نیز دوباره به رأس امور بازخواهند گشت.

سیاست خارجی در دوران دونالد ترامپ مبتنی بر نادیده گرفتن تعهدات و معاهدات بین‌المللی، بی‌اعتنایی به متحدان سنتی ایالات‌متحده مانند اروپایی‌ها، تأکید بر شعار اول آمریکا و ... بود. اما اینک انتظار می‌رود با روی کار آمدن دموکرات‌ها دوباره شاهد تأکید بر کارایی دیپلماسی، چندجانبه گرایی، التزام به نهادها و معاهدات بین‌المللی و ... در اولویت قرار گیرد.

این اصول در جلسه آنتونی بلینکن، وزیر پیشنهادی جو بایدن برای تصدی وزارت امور خارجه با کمیته روابط خارجی سنا که یک روز قبل از شروع به کار دولت جدید برگزار شد نیز مورد تأکید قرار گرفت. بلینکن در این جلسه درباره ایران نیز مدعی می‌شود که با خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، ایران با به‌کارگیری سانتریفیوژهایی که طبق برجام ممنوع بوده فاصله رسیدن به بمب هسته‌ای را از یک سال به 3 تا 4 ماه کاهش داده که از دیدگاه وی این مسئله به‌منزله نزدیک شدن به بحرانی است که پیش از مذاکرات وجود داشته است.

بلینکن در ادامه عنوان می‌کند اگرچه دولت ایران خواهان بازگشت آمریکا به توافق است اما ضرورت دارد در هر توافق طولانی‌تر و محکم‌تری به مسائل موشکی و منطقه‌ای نیز پرداخت همچنین علاوه بر سنا با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و رژیم صهیونیستی نیز باید تعامل و مراوده داشت.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن روحانی، رئیس‌جمهور نیز روز چهارشنبه 1 بهمن‌ماه در جلسه هیئت دولت گفت: اگر آن‌ها به قانون برگردند و صادقانه بیایند و به قانون بازگردند، طبیعی است ما هم به تمام تعهداتمان عمل خواهیم کرد.

رئیس‌جمهور در ادامه با تأکید بر اینکه توپ امروز در زمین واشنگتن است، گفت: اگر به تعهداتشان عمل کنند، ما هم به تعهدات خود عمل کنیم.

اما همان‌گونه که آنتونی بلینکن اذعان دارد آمریکایی‌ها به چیزی فراتر از توافق هسته‌ای فعلی نظر دارند. این امر عملاً می‌تواند موجبات اختلاف و چالش بین طرفین گردد. در این راستا چندی قبل خبرگزاری آسوشیتدپرس مدعی شده بود برجام کف خواسته‌های امریکا است.

به همین دلیل است که کاترین اشتون، مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا و چاک هیگل، وزیر دفاع اسبق آمریکا در یادداشتی که در پایگاه خبری هیل منتشرشده صراحتاً عنوان می‌کنند واشنگتن می‌باید سریعاً به برجام بازگردد. نوشته آن‌ها بر این استدلال استوار است که ایران بعد از تحمل سیاست فشار حداکثری و چشیدن طعم پیروزی با راهبرد مقاومت در برابر دونالد ترامپ هرگز در این مرحله راضی نخواهد شد که درباره برنامه موشکی و منطقه‌ای گفت‌وگو نماید.

اما کاترین اشتون و چاک هیگل به‌صراحت عنوان می‌کنند ضرورت دارد متعاقب بازگشت هم‌زمان و بدون پیش‌شرط طرفین به برجام، مذاکرات دیگری درباره مسائلی مانند سیاست منطقه‌ای، بندهای غروب آفتاب برجام، موشک‌های ایران و ... صورت گیرد. از دیدگاه آن‌ها ضرورت دارد درباره نگرانی‌های امنیتی ایران مانند توافق‌های تسلیحاتی آمریکا در منطقه خلیج‌فارس نیز مذاکره صورت گیرد.

کاترین اشتون، 3 آذرماه نیز در یادداشتی که در نشریه تایم منتشر کرده بود پیشنهاد‌هایی شبیه به گفته‌های آنتونی بلینکن در جلسه سنا ارائه داده بود. اشتون فرایندی سه مرحله شامل جمع‌آوری گروه مذاکره‌کننده، پرداختن به مسائل منطقه‌ای و موشکی و در نهایت همراه کردن کنگره و رژیم صهیونیستی تجویز کرده بود.

اما محمدجواد ظریف در حاشیه جلسه هیئت دولت در تاریخ 1 بهمن‌ماه با بیان اینکه در مورد مسائل منطقه‌ای و موشکی از ابتدا توافق کردیم که این موضوعات وارد برجام نشده و نمی‌شود، یادآور شد: در همین زمینه پذیرفتیم که محدودیت‌های تسلیحاتی تا پنج سال و محدودیت‌های موشکی تا هشت سال ادامه پیدا کند.

با این توضیحات باید گفت مشخص است برخلاف نقشه‌های طرف غربی برای گسترش توافق برجام، خطوط قرمز ایران مشخص است و تهران قصدی برای مذاکره درباره قابلیت‌های دفاعی و مسائل منطقه‌ای ندارد. در این بین کشوری که به دلیل عدم انجام تعهدات خود در قبال برجام می‌باید پاسخگو باشد آمریکاست و دولتی که در انجام وظایف خود تخطی کرده هرگز نمی‌تواند شروط جدیدی را تعیین نماید.