مهسا مژدهی: ترامپ در یک ماه اخیر اختیارات خود در زمینه سیاست خارجه را به طور کلی به پمپئو منتقل کرد و وزیر خارجه اش هم برای وارد کردن آخرین ضربات به حیثیت ایالات متحده، چیزی کم نگذاشت.

او که زمانی پیش بینی می شد حتی اگر ترامپ انتخابات را ببرد، باز هم نتواند در منصب خود بماند، ناگهان به عنوان تنها مهره دولت ترامپ که تا لحظه آخر به او پشت نکرد شناخته شد و مامور شد تا کارهای باقی مانده دولت را در زمینه سیاست خارجه به اتمام برساند.

اولین اقدام تیم وزارت خارجه ایالات متحده بعد از انتخابات به سرانجام رساندن صلح برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی بود. ایالات متحده موفق شد تا هفت کشور عربی را متقاعد کند تا اسراییل را به رسمیت بشناسند. این در حالیست که هنوز عربستان و کشورهای عربی بسیار دیگری هم هستند که دست به چنین اقدامی نزده اند. اما این اقدام در شرایطی که دیگر ترامپ می دانست که در کاخ سفید ماندنی نخواهد بود به معنای آخرین هدیه ایالات متحده تحت کنترل ترامپ، به نتانیاهو  به شمار آمد.

گسترش تحریم ها علیه ایران

ترامپ در روزهای مانده به ترک کاخ سفید دست به تحریم های گسترده تر علیه تهران زد. حتی برخی از گزارش ها می گفت که او قصد کرده تا با طرح حملاتی به ایران اوضاع را چنان در خاورمیانه بهم بریزد که بایدن نتواند هیچ قدمی را در جهت نزدیک شدن به ایران بردارد. اما این برنامه با توجه به بحران هایی که در خود ایالات متحده در جریان بود، شدنی نشد.

اما آنچه تا اخرین لحظات ترامپ و پمپئو دست از آن نکشیدند، سیاست فشار حداکثری به ایران بود. این سیاستی بود که با خروج ایالات متحده از توافق هسته ای آغاز شد و با ایجاد تحریم های گسترده علیه کشورمان ادامه یافت. در شرایطی که انتظار می رفت ترامپ خودش را برای ترک کاخ سفید و زندگی جدید اماده کند، او دوباره دست به تحریم ایران زد و البته سوریه، چین و هنگ کنگ و کوبا را هم فراموش نکرد.

«مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در مصاحبه با روزنامه صهیونیستی جروزالم‌پست هدف تیم ترامپ از ادامه فشارها بر ایران در روزهای اخر را این طور توصیف کرد: رفع تحریم‌ها علیه ایران در شرایطی که این کشور بلندپروازی‌های هسته‌ای خود را دنبال می‌کند آمریکا و دنیا را به خطر خواهد انداخت. اگر با ایران مماشات کنیم، اگر به اروپایی‌ها اجازه دهیم دوباره وارد ایران شوند و برای این دزدسالارها ثروت تولید کنند این برای امنیت منطقه، برای امنیت اروپا و برای امنیت آمریکا بد خواهد بود.»

ایالات متحده مدعی است که در صورتی که تحریم ها علیه ایران برداشته شود، ایران تبدیل به مهره ای خطرناک خواهد شد. به همین دلیل است که دولت ترامپ بیش از 1500 تحریم را علیه کشورمان در سال های اخیر صورت داد و تا اخرین لحظات حضور در کاخ سفید هم دست از این کار برنداشت. این اقدام موجب شد تا ایران نتواند از توافق هسته ای آنطور که باید استفاده کند. 

وزارت خزانه‌داری آمریکا در میانه دی ماه اسامی یک فرد و ۱۶ شرکت مستقر در کشورهای ایران، آلمان، انگلیس، چین را به فهرست«اتباع  و افراد خاص  تحریم شده» (SDN) این وزارتخانه اضافه کرد. تمامی این شرکت‌ها ذیل فرمان اجرایی شماره ۱۳۸۷۱ در فهرست مذکور قرار گرفته‌اند. این فرمان اردیبهشت‌ماه سال گذشته توسط ترامپ برای اعمال تحریم‌ علیه بخش‌های آهن، فولاد، آلومینیوم و مس ایران صادر شده است. همچنین وزارت خزانه‌داری دولت ترامپ سه‌شنبه ۲۳ دی ماه پنج نفر را در ارتباط با ایران به لیست تحریم‌های خود اضافه کرد. این افراد عبارتند از: «محمد آباتای» شهروند مغربی، «احمد اسماعیل فؤاد رسول» شهروند عراقی، «العارف سلطان یوسف حسن» شهروند سعودی، «الشاخان فؤاد احمد نوری علی» شهروند عراقی، «شریف نیامت حما رحیم حما» شهروند عراقی.

علاوه بر این، وزارت خزانه‌داری آمریکا چهارشنبه ۲۴ دی‌ماه اسامی ۲ فرد و ۱۶ نهاد ایرانی را به فهرست  «اتباع  و افراد خاص  تحریم شده» (SDN) این وزارتخانه اضافه کرد. آستان قدس رضوی (ع) و موسسه دانش بنیان برکت از جمله نهادهایی هستند که در این فهرست قرار گرفته‌اند.  جمعه ۲۶ دی ماه وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که واشنگتن سازمان صنایع دریایی، سازمان صنایع هوا و فضا و سازمان صنایع هوایی ایران را به لیست تحریم‌های خود اضافه کرده است. پمپئو در بیانیه خود مدعی شد که اشاعه تسلیحات متعارف ایران تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی بوده و بر اساس شواهد، ایران همچنان به حمایت نظامی و انتقال تسحلیات به سوریه، لبنان، عراق، یمن و دیگر مناطق ادامه می‌دهد. در آخرین اقدام نیز «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در بیانیه‌ای از توسعه گستره تحریم فلزات ایران خبر داد. 

به اعتقاد ناظران، اقدام ترامپ به ادامه تحریم های ایران جنبه های گوناگونی دارد. در وهله اول او متوجه شده که تحریم های پیشین نتوانسته ایران را وادار به گفتگو با ایالات متحده کند. ترامپ مدت ها بلوف می زد که می تواند تهران را به پای میز مذاکره بنشاند. اما او نتوانست به این رویای خود جامه عمل بپوشاند. مساله دوم این است که ترامپ تصور می کند دستاوردهایش در فشار به ایران در معرض تهدید قرار گرفته است. او به شعارهای بایدن فکر می کند که گفته است به توافق با ایران برمی گردد و تمام تلاشش را تا اخرین لحظه حضور در کاخ سفید به خرج داده تا مانع از وقوع چنین اتفاقی شود. به ویژه اینکه متحدانش در خاورمیانه هم او را تشویق کرده اند تا مانع از این شود که بایدن در دوران ریاست جمهوری خود، به ترمیم روابط با ایران دست زده یا قدمی به سمت لغو تحریم ها بردارد.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
لجبازی‌هایی که پایان عمر سیاسی ترامپ را رقم زد/ بزرگترین چالشی که بایدن با آن مواجه است
فرمان جدید ترامپ علیه ایران
تصمیم آخر ترامپ علیه ایران نقش بر آب شد

بایدن چه مسیری در پیش دارد؟

بایدن تیمی را در وزارت خارجه چیده که همگی سوابق طولانی داشته و به موضوع ایران و توافق هسته ای هم مسلط هستند.این امر نشان می دهد که او مایل است مساله برجام و تحریم ها علیه ایران را به نوعی حل و فصل کند، چرا که کار ترامپ با این توافق باعث شد تا حیثیت ایالات متحده در جهان و در مقابل متحدان اروپایی این کشور هم به شدت زیر سوال رود.

بایدن از سوی شرکای اروپایی خود تحت فشار برای بازگشت به توافق با ایران است. از سوی دیگر تهران می گوید او قبل از هر چیز باید به تحریم ها علیه ایران که نوعی جنگ اقتصادی برای کشورمان ایجاد کرده، پایان دهد و بعد به توافق برگردد و در قالب یکی از کشورهای 5+1 اوضاع را پیش ببرد. 

برخلاف ترامپ، دموکرات ها علاقه ای به جلب توجه ریاض و تلاویو در خصوص ایران ندارند. هر چند انها هم معمولا منافع اسراییل را در اولویت خود قرار می دهند، اما مشی متفاوتی با جمهوری خواهان در این خصوص دارند. 

بایدن می تواند تحریم ها علیه ایران را به نحوی منتفی کند. او امکان این را دارد که با یک فرمان به بخش عمده ای از تحریم ها خاتمه دهد یا با فرمان دیگری مانند رفتاری که اوباما از خود نشان داد، بخش هایی از تحریم ها را موقتا ملغی کند.

اما مساله اصلی نه تحریم های مرتبط با برجام،بلکه تحریم هایی است که با هدف محدود کردن مسائل موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران شکل گرفته اند.به اعتقاد ناظران بایدن برای لغو این تحریم ها با مشکلات و سختی هایی مواجه خواهد شد که می تواند زمان بر باشد. از سوی دیگر برخی هم معتقدند که تیم او چندان علاقه ای به لغو این گونه محدودیت ها علیه تهران ندارد و ترجیح می دهد که تنها با لغو آن دسته از تحریم های مرتبط با برجام به توافق با ایران برگردد.

در مقابل مقامات کشورمان می گویند که خواهان برداشته شدن کامل تحریم ها علیه ایران هستند.تهران ترجیح می دهد که بایدن هر چه سریع تر به دنبال حل و فصل مسائل مرتبط با توافق هسته ای باشد. در عین حال سه شنبه شب وزیرخارجه منتخب او گفته است که توافق هسته ای را مفید می داند و مشکلات کنونی به خاطر خروج از برجام است. اما مسیری که بایدن باید برای بازگشت طی کند، در شرایطی که او اولویت هایی چون کرونا و مشکلات اقتصادی آن و بازگشت به توافق آب و هوایی پاریس را مد نظر دارد، احتمالا زمانبر خواهد بود.

ترامپ تاکنون از هیچ اقدامی علیه تهران کوتاهی نکرده است. به ویژه پس از آنکه مشخص شد بایدن آن فردی است که در چهار سال پیش رو در کاخ سفید حضور خواهد داشت،‌ پمپئو و ترامپ تلاش کردند تا هر طور که شده بر سر راه دولت تازه برای بازگشت به توافق با ایران سنگ اندازی کنند. این تیم خود را در بازی برجام بازنده دیده است چرا که با وجود بلوف های فراوانی که زده می شد، نتوانستند ایران را وادار کنند که به خواسته های کاخ سفید تن دهد. این موضوعی است که ترامپ به خاطر آن نمی تواند تهران را ببخشد.

وال استریت ژورنال دراینباره نوشته است: از زمان خروج دولت دونالد ترامپ از برجام ،تهران به طور پیوسته به سمت افزایش غنی سازی اورانیوم حرکت کرده است.
دیپلمات های اروپایی که علاقمند به نجات توافق هستند می گویند که اقدامات ایران تلاشی است برای افزایش فشار بر واشنگتن و جو بایدن برای پیوستن دوباره ایالات متحده به توافق و برداشتن تحریم ها.بایدن گفته است که در صورت بازگشت ایران به شرایط پای بندی کامل، ایالات متحده نیز به توافق برخواهد گشت.مقامات ایرانی می گویند که نقض اخیر ایران در توافق پاسخی است به ناتوانی اروپا و آمریکا در برآوردن تعهدات خود.

 آنها بارها اعلام کرده اند در صورت برداشته شدن تحریم های ایالات متحده، اقدامات ایران نیز به راحتی قابل بازگشت است. در صورت بازگشت آمریکا به برجام ایران آمادگی حجم  اورانیوم خود را مورد بازبینی قرار داده و اورانیوم مازاد را به خارج صادر نماید.
تهران می خواهد آمریکا، تحریم ها را به عنوان بهایی برای پایبندی دوباره به توافق هسته ای بردارد. برخی هم می گویند، هدف این گام ها، فشار بر بایدن است.
اما برخی استدلال می کنند که غنی سازی 20 درصدی، تولید فلز اورانیوم و اخراج بازرسان آژانس نه تنها هرگونه تلاش برای بازگشت به توافق را به خطر می اندازد بلکه تضعیف تحریم های ایالات متحده را نیز با چالش مواجه می کند.
یک مقام دولتی ایران می گوید که رئیس جمهوری امیدوار است که یک توافق موقت تا قبل از انتخابات، ایران را به سمت پایبندی کامل و کاهش تنش ها با ایالات متحده و اروپا رهنمون کند.
اما بسیاری با نظرات دولت مخالف هستند. فواد ایزدی، تحلیل گر محافظه کار و مدرس دانشگاه، می گوید برجام برای ایران سود اقتصادی در برنداشت در این صورت  اگر طرف مقابل علاقه ای به بازگشت به توافق نداشته باشد ایران باید بتواند فشار بر طرف مقابل را حفظ کند.

فارن پالسی نیز درباره اقدام ایران مقابل آمریکا برای فشار به دولت جدید نوشت: به رغم تلاش های دولت ترامپ و  واکنش ایران، هنوز توافق هسته ای از هم نپاشیده است. بایدن می تواند آن طور که قول داده با برداشتن تحریم ها توافق را زنده کند. با این حال، اگر بایدن شکست بخورد،ایران بی تردید پای بندی اش را کاهش داده و حتی اگر در صدد ساخت سلاح هسته ای بر نیاید برنامه هسته ای را گسترش می دهد. یعنی ایران در همان نقطه ای قرار خواهد گرفت که سال 2013 متوقف شده بود. به علاوه، ایران این بار اهرم های اضافی در اختیار خواهد داشت و دستیابی به توافقی دیگر در بردارنده محدودیت های کم تری بر فعالیت های هسته ای است.

تهران نسبت به واشنگتن ظرفیت بیشتری برای تشدید بحران دارد. به رغم ساز و کار فشار حداکثری، فروش نفت ایران در حال افزایش است. ایران حالا مهارت بیشتری در دور زدن تحریم ها دارد و حمایت جامعه بین المللی نیز از تحریم ها رو به کاهش است. حفظ سطح فشار اقتصادی کنونی نیز چالشی برای ایالات متحده است. از سوی دیگر ایران می تواند برنامه هسته ای خود را بدون نیاز به عبور از آستانه هسته ای به شکل چشمگیری افزایش دهد.

در نظریه رقابت اهرم ها، ایالات متحده و پشتیبانانش می توانند گزینه حمله را معتبرتر کنند. به شیوه ای مشابه ایران نیز با تصویب اخیر مجلس نشان داده که در حال نزدیک شدن به آستانه هسته ای است و تهدید به دستیابی به سلاح هسته ای را معتبر می کند.
کاملا حق با بایدن است که می خواهد در ازای پای بندی کامل ایران به توافق هسته ای، ایالات متحده را دوباره به برجام برگرداند( در عوض اینکه منتظر توافق بهتری باشد).پایین آمدن از دیواری که قبلا بالا رفته ایم، یک افول چالش برانگیز است.

23/ 312 310