اقدام حساسیت‌برانگیز در کشور ثانی و علیه کشور ثالث، شاید تسکین‌دهنده ناکامی‌های تاریخی باشد؛ اما خواننده ابیات «ارس» به‌خوبی می‌داند که خطوط قرمز سرزمینی ایران در هیچ دوره‌ای موضوعی مشاعره‌پذیر نبوده و نخواهد بود. به‌گزارش ایرنا؛ روابط بین‌الملل در جهان امروز دچار چنان ظرافت و حساسیت‌هایی‌ست که خواندن ابیات یک نوشته هم می‌تواند آغازگر تنش یا منجر به بهبود روابط بین ملت‌ها و دولت‌ها شود. آگاهی از این ظرافت‌ها و خطوط قرمز هر سرزمین و مردمی؛ به‌ویژه اگر همسایگی دیرینه‌ای هم برقرار باشد، حداقل انتظاری‌ست که از مقامات کشورها می‌رود. گاهی اما برخی رفتارها مانند آنچه در مراسم رژه پیروزی روز پنج‌شنبه در شهر باکو جمهوری آذربایجان رخ داد، نشان می‌دهد برخی به‌عمد یا سهو، آئین همسایگی را فراموش کرده و در‌پی ماجراجویی هستند. رجب طیب اردوغان؛ رئیس‌جمهوری ترکیه پنج‌شنبه گذشته در سخنرانی مراسم رژه نظامی نیروهای جمهوری آذربایجان به‌مناسبت آزادی مناطق اشغال‌شده، بیتی از شعری حساسیت‌برانگیز ارس درباره جدایی جمهوری آذربایجان را خواند. این اظهارات مداخله‌جویانه اردوغان، با واکنش‌های گسترده‌ای؛ هم ازسوی کاربران فضای مجازی و هم مسئولان و مقامات مواجه شد.
ساعاتی پس از انتشار ویدئوی مراسم رژه پیروزی در باکو و شعرخوانی اردوغان دراین‌مراسم، کاربران فضای مجازی خواستار واکنش جدی به این اظهارات مداخله‌جویانه شدند. محمدجواد ظریف؛ وزیر امور خارجه نخستین مقام مسئولی بود که نسبت به اشعار ماجراجویانه رئیس‌جمهوری ترکیه واکنش نشان داد و نوشت: «به اردوغان نگفته بودند شعری که به‌غلط در باکو خواند، مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته؟ هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند». ساعاتی بعد، سفیر ترکیه در تهران نیز ازسوی دستیار وزیر و مدیرکل اوراسیا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید، به سفیر تأکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه دراین‌خصوص است. سعید خطیب‌زاده؛ سخنگوی وزارت امور خارجه هم در توئیتی بااشاره‌به این احضار نوشت: «به سفیر ترکیه گفته شد بناکردن سیاست خارجی بر خیالات، خردمندانه نیست. بسیارند در ترکیه که تاریخ را نیک می‌دانند. لازم است پیش از خواندن شعرها، ریشه اصلی سرایش آن‌را به دولتمردان خود یادآوری کنند. آذربایجان غیور، پاره تن ایران عزیز، همواره دژ مستحکم وطن بوده». حسام‌الدین آشنا؛ مشاور رئیس‌جمهوری توئیت کرد: «نتیجه تکیه‌بر مشاوره‌های شبه اندیشکده‌هایی چون ایرام، بهتر از این نمی‌شود». محسن رضایی؛ دبیر مجمع تشخصی مصلحت نظام نیز در توئیتی نوشت: «اگر آقای اردوغان از خواندن شعر ارس منظورش ایران بزرگ است، درست است؛ زیرا آذربایجان در قلب ملت ایران و در کنار برادران دیگرش از قوم، لر و کرد و بلوچ و عرب قرار دارد. اگر تکرار تجربه شکست‌خورده داعش در سوریه است، حرف غلطی‌ست». شمار زیادی از نمایندگان مجلس و به‌ویژه نمایندگان شهرهای آذری‌نشین هم به این اظهارات اردوغان واکنش نشان داده و آن‌را محکوم کردند. محسن پاک‌آیین؛ سفیر پیشین ایران در باکو تأکید کرد: «درچنین‌شرایطی؛ هم باید به اظهارات آقای اردوغان اعتراض کرد و هم از روابط تهران و باکو مراقبت کنیم و اجازه ندهیم که روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان در مقطع فعلی به‌دلیل اظهارات هدفمند اردوغان تخریب شود». الهوردی دهقانی؛ نماینده مردم ورزقان در مجلس نیز گفت: «هرچند اردوغان می‌خواهد استراتژی نوعثمانی را در منطقه اشاعه دهد؛ اما خودش هم می‌داند که گرفتار خیال خام است و این خواب‌ها تعبیر نخواهد شد». قابل‌تأمل اینکه، بخش اعظم واکنش‌ها به اظهارات مداخله‌جویانه توسط شهروندان آذری و نمایندگان شهرهای این‌مناطق بیان شد. نمایندگان ولی‌فقیه در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان هم در بیانیه‌ای با یادآوری ادبیات و اشعار حسرت در ادبیات آذری تأکید کردند که حسن هم‌جواری و همکاری با همسایگان و بلکه با تمام ملت‌های مسلمان، از اصول خطیر انقلاب اسلامی بوده و این‌موضوع موردتأکید مقام معظم رهبری‌ست. نمایندگان ولی‌فقیه در استان‌های شمال‌غرب کشور، دراین‌بیانیه از تمام مسلمان‌ها مخصوصاً در ایران، آذربایجان و ترکیه خواستند در شرایط حساس منطقه بسیار هوشیار باشند و ابزار توطئه‌های پیچیده اختلاف‌افکن دشمن قرار نگیرند.
قرن‌ها همسایگی با همسایه شمال‌غربی ایران، وجود مرزهای طولانی، اشتراکات فرهنگی، زبانی، دینی و حتی علمی و هنری؛ ایران و ترکیه را به کشورهای معتمد یکدیگر تبدیل کرده. دو کشور الگویی در مناسبات دوستانه در منطقه پرآشوب خاورمیانه بوده‌اند؛ به‌طوری‌که در‌این‌سال‌ها مقامات و رهبران دو کشور، بیشترین میزان ملاقات و همکاری را داشته‌اند. شاید به‌دلیل همین قرابت است که ایرانیان از رئیس‌جمهوری همسایه انتظار ماجراجویی ندارند. درباره دلایل شعرخوانی حساسیت‌برانگیز اردوغان در باکو، دو دسته نظریه دست‌کم تاکنون منتشر شده: دسته نخست، این‌اقدام را اشتباه ادراکی رئیس‌جمهوری ترکیه از شعر ارس، ارزیابی می‌کنند و آن‌را سهوی و بدون انگیزه و نیت قبلی می‌دانند. گروه دیگر اما خوانش این ابیات را تازه‌ترین نماد بلندپروازی‌های او در حوزه نوعثمانی‌گری و بازگشت به رؤیای پادشاهی عثمانی می‌دانند. اگر فرض نخست را باتوجه‌به رابطه قابل‌قبول سالیان گذشته و دِین کودتایی اردوغان به ایران قبول کنیم، لازم به یادآوری نکاتی خواهد بود. رئیس‌جمهوری ترکیه باید بیش از هر رهبر سیاسی در جهان درباره ادبیات گفتاری خود درمواجهه‌با همسایگانی نظیرِ ایران مراقبت به‌عمل آورده و تأمل کند. اشتباهات سهوی و لسانی ازقبیل آنچه در رژه باکو روی داد، بهانه‌ای به‌دست دشمنان ملت‌های منطقه می‌دهد تا در مسیر تیرگی و سردی روابط، از بهانه کافی برای مداخلات خود و بهره‌برداری از شرایط برخوردار شوند؛ به‌ویژه‌آنکه رژیم صهیونیستی هم در مسیر تهدید و تطمیع همسایگان ایران قرار دارد. اگر فرض دوم را درباره دلایل اقدام تفرقه‌افکن اردوغان مبنای تحلیل قرار دهیم، آن‌زمان تردیدی در پاسخ قاطع به اظهارات وی باقی نخواهد ماند. اگر رئیس‌جمهوری ترکیه با هدف بازگرداندن شکوه عثمانی و به‌توهم تضعیف ایران براثر تحریم‌ها، چشم طمع بر سرزمین ایران داشته باشد، احتمالاً همین واکنش‌های ایرانیان از هر طیفی در ساعات گذشته منجر به تصحیح اشتباهش واخواهد داشت. طبیعی‌ست هر سخن تحریک‌کننده درباره تمامیت سرزمینیِ یک کشور، نه‌تنها در عرف دیپلماتیک پسندیده نبوده؛ بلکه قابل‌قبول هم نیست. دکترین جمهوری اسلامی طی چهاردهه‌گذشته رعایت حق همسایگی بوده؛ اما طمع‌وزران به خاک ایران اگر با توهمی از جنس بازگشت به عصر عثمانی‌گری یا توهم ضعف و ضربه‌پذیری ایران، ماجراجویی را آغاز کرده یا پیگیرند، جامعه ایرانی و دولت ایران به‌شدت واکنش نشان خواهد داد. اردوغان بیش از هر‌کس می‌داند که ایران حال حتی اگر با شدیدترین تحریم‌های اقتصادی، دست‌وپنجه نرم کند، قابل‌قیاس با ایران ۴۰سال‌پیش و آغاز جنگ تحمیلی نیست و اگر توانست برابر دیکتاتوری مانند «صدام حسین» سربلند هشت‌سال جنگ شود؛ در برابر هر طماع دیگری نیز همین‌گونه خواهد بود.
در داخل ایران اما ضرورت هوشیاری دوچندان احساس می‌شود؛ سناریوی نابودی جمهوری اسلامی هرروز بازیگری تازه و سوژه‌ای تازه به‌خود می‌بیند. روزی تیم B و روزگاری دیگر تیم R. این دشمنی‌ها تمام نخواهند شد و واقعیت روابط بین‌الملل این‌است‌که در جهان، نه دشمن همیشگی برای کشوری وجود دارد و نه شریک و متحد همیشگی. اتکا به ظرفیت‌های داخلی و حمایت مردمی مهم‌ترین و باثبات‌ترین اصل دکترین هم کشور در جهان بی‌ثباتی‌های کنونی‌ست.
خطوط قرمز ایران «مشاعره‌پذیر» نیست
صاحب‌خبر - ∎
نظر شما