مجلس یازدهم پس از گذشت چهارماه از آغاز به کار خود سرانجام اعضا و رؤسای گروه‌های دوستی را مشخص کرد، به نظر می‌رسد که اگرچه گروه‌های دوستی مجلس تأثیر مستقیمی بر دیپلماسی و سیاست خارجی ندارند، اما می‌توان تشکیل این گروه‌ها را ظرفیت بزرگی برای افزایش ارتباطات کشور تلقی کرد. مجلس شورای اسلامی حدودا با ۱۲۰ کشور رابطه پارلمانی دارد. براساس یک سنت ریاست گروه دوستی پارلمانی ۲ کشور سوریه و لبنان به رئیس مجلس می‌رسد. همچنان‌که در این دوره محمدباقر قالیباف ، ریاست این دو گروه دوستی پارلمانی را بر عهده گرفته و در مجلس دهم نیز علی لاریجانی، رئیس گروه‌ها بود.

تشکیل گروه‌های دوستی پارلمانی در مجلس شورای اسلامی ایران به اواسط دوره دوم مجلس باز می‌گردد که مجلس با پیشنهاد و درخواست چند پارلمان خارجی مواجه شد. اطلاعات نشان می‌دهد که در این دوره به دلیل مشکلات ایجاد شده از جنگ تحمیلی، کمبود امکانات و غیره به تشکیل گروه‌های دوستی اهمیت لازم را نمی‌دهند، اما پس از پایان یافتن جنگ تحمیلی و آغاز دوره سوم مجلس، موضوع تشکیل گروه‌های دوستی پارلمانی با تأکید ریاست وقت مجلس در دستورکار قرار گرفت و پس از طرح در هیئت رئیسه، ۱۲ مهر ۱۳۶۸ آیین‌نامه تشکیل گروه‌های دوستی پارلمانی تصویب شد و آذر همان سال اولین گروه دوستی پارلمانی با کشور پاکستان شکل گرفت.

 چرا گروه‌های دوستی پارلمانی جایگاه فوق‌العاده‌ای  در کشور ندارند؟

روند افزایش گروه‌های دوستی پارلمانی که از مجلس دوم آغاز شده بود تا مجلس نهم تداوم یافته و تعداد آنها از ۸۸ به ۱۰۹ کشور رسید، بنابراین یکی از گام‌های موثر مجلس نهم برای تأثیر بیشتر گروه‌های دوستی انجام برخی اصلاحات در اساسنامه تهیه شده در دوره مجلس هفتم بود.

بر اساس گزارش‌ها، گروه‌های دوستی پارلمانی در اغلب نظام‌های سیاسی نقش رسمی و جایگاه فوق‌العاده‌ای در سیاست خارجی ندارند، اما این گروه‌ها را می‌توان چه به صورت رسمی و چه غیر رسمی، با توجه به تعریفشان، عامل ارتقای روابط و توسعه همکاری‌های پارلمانی دانست، از جمله راهکار‌های افزایش کارایی گروه‌های دوستی پارلمانی می‌توان به شفافیت در حیطه وظایف و رسالت گروه‌های دوستی، توجه به سنخیت جغرافیایی و فرهنگی و ضابطه‌مند شدن فعالیت این گروه‌ها در آیین نامه داخلی مجلس اشاره کرد.

گروه‌های دوستی پارلمانی یک ظرفیت منحصر به فرد در حوزه دیپلماسی هستند

اسدالله عباسی، رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران با کشور‌های ژاپن، کره جنوبی، مصر، سنگال و توگو در مجلس دهم با اشاره به ارزیابی عملکرد گروه‌های دوستی در دوره دهم و دوره‌های قبلی مجلس در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: معتقدم فعالیت گروه‌های دوستی در دوره‌های قبل و به خصوص دوره دهم عملکرد قابل قبولی داشته‌اند، البته لازم است که وزارت امور خارجه و امور بین الملل مجلس تعاملات سازنده‌ای داشته باشند تا موازی کاری صورت نگیرد.

وی بر این باور است که گروه‌های دوستی پارلمانی یک ظرفیت منحصر به فرد در حوزه دیپلماسی هستند، چرا که دولت‌ها در ارتباطات خود دارای پروتکل‌های مشخصی هستند در حالی که مجالس به لحاظ سیاسی دارای استقلال هستند و اگر دقیق به فعالیت بپردازند، می‌توانند تأثیر عمیقی در دستاورد‌های سیاسی و اقتصادی کشور داشته باشند.

از طرفی محمدجواد جمالی نوبندگانی جمالی دبیرکل گروه اتحادیه بین المجالس مجلس دهم بر این باور است که نظام برای سفر‌های چند روزه گروه‌های دوستی هزینه زیادی متقبل می‌شود، اما این گروه‌ها تا به حال نتوانسته‌اند تأثیر چندانی در گسترش ارتباطات دیپلماتیک داشته باشند، در حالی که اگر از نتیجه این دیدار‌ها استفاده بهینه صورت گیرد کارکرد‌های زیادی برای کشور خواهد داشت. بنده معتقدم که بیشتر این روابط به یک دید و بازدید تبدیل شده و امیدوارم که در مجلس یازدهم تخصص گرایی و سایر مولفه‌ها مدنظر قرار گیرد.

وی تأکید کرد: به نظرم لزومی ندارد ما برای کشور‌هایی که با آنها ارتباط نداریم گروه دوستی تشکیل داده و هزینه صرف کنیم. جالب است که برخی کشور‌ها اصلا گروه دوستی ندارند، اما ما برای ارتباط با آنها در ایران گروه تشکیل می‌دهیم.

گروه‌های پارلمانی شیوه نامه‌ای برای فعالیت ندارند/دیپلماسی پارلمانی نقش بسزایی در شرایط فعلی کشور دارد

از آنجایی که در قانون اساسی تنها به وظایف قانون‌گذاری، نمایندگی و نظارت پارلمانی اشاره شده است، مرکز پژوهش‌های مجلس توصیه کرده که در آیین‌نامه داخلی مجلس رسالت و اهداف گروه‌های پارلمانی به صورت مشخص تعیین شود.

حجت الاسلام علیرضا سلیمی، عضو هیئت رئیسه و کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس با اشاره به لزوم تهیه یک شیوه‌نامه برای نحوه فعالیت گروه‌های دوستی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: متأسفانه گروه‌های دوستی پارلمانی برای نحوه فعالیت خود هیچ شیوه نامه‌ای ندارند و این خلأ از ابتدای تشکیل گروه‌های دوستی در مجلس وجود داشته است.

وی افزود: نمایندگان مجلس به‌ویژه کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس در حال تدوین یک شیوه‌نامه در این ارتباط است، چرا که دیپلماسی پارلمانی نقش بسزایی در شرایط فعلی کشور دارد، بنابراین گروه‌های دوستی باید منسجم‌تر و ضابطه‌مند در راستای برقراری ارتباط با کشور‌های دیگر عمل کنند.

سلیمی تصریح کرد: به دلیل شیوع ویروس کرونا و شرایط جدید، تقریبا فعالیت گروه‌های دوستی به صفر رسیده است و ما باید زمینه ارتباطات غیرحضوری گروه‌های دوستی پارلمانی را فراهم کنیم و هیئت رئیسه مجلس و کمیسیون آیین‌نامه باید شیوه کار این گروه‌ها را به صورت ضابطه‌مند تدوین کنند.

انتخاب روسا و اعضای گروه دوستی با لابی‌گری!

به نظر می‌رسد که توجه به تخصص محوری در اساسنامه گروه‌های دوستی مغفول واقع شده در حالی که بدون تردید تخصص گرایی در این گروه‌ها می‌تواند کارایی آنها را افزایش دهد، البته منظور از تخصص آن است که نمایندگان نسبت به حوزه سیاست خارجی و روابط بین الملل از سوابق تجربی شناخت کافی برخوردار باشند.

جمالی نوبندگانی در این باره گفت: مشکل اصلی این است که شیوه انتخاب رؤسا و اعضای گروه‌های دوستی و ترکیب بندی کشور‌های گروه‌های دوستی مناسب نیست به عنوان مثال ما با برخی کشور‌ها روابط دیپلماتیک حتی در حد سفارت هم نداشتیم، اما نام این کشور‌ها در کنار گروه‌های دوستی دیگر قرار می‌گرفت.

وی ادامه داد: معمولا انتخاب رؤسا و اعضای گروه دوستی بر اساس لابی صورت می‌گیرد و مجلس هیچ دخل و تصرفی درباره میزان توانایی فرد در برقراری ارتباط و همچنین میزان دانش و آگاهی وی ندارد و عموما روال کار به این صورت است که نمایندگان گروه‌های دوستی خود را بر اساس علایق انتخاب کرده و هیچ ساز و کار مشخصی در این خصوص وجود ندارد.

مهدی امیری کارشناس سیاست خارجی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی معتقد است که در شرایط تحریم‌های ظالمانه آمریکا گروه‌های دوستی ظرفیت قابل توجهی برای تحرک بیشتر جمهوری اسلامی در جهان تلقی می‌شود. این گروه‌ها در نقاط عطف کشور نقش بسزایی دارند و در مجموع نمره منفی به عملکرد این گروه‌های دوستی تعلق نمی‌گیرد، اما گروه‌های مذکور باید در راستای ارتقای سطح فعالیت خود تلاش کنند.

انتظار می‌رود، مجلس یازدهم نقش همکاری‌های پارلمانی را  با مشخص کردن یک راهبرد و شیوه نامه اصولی بیش از پیش پررنگ‌تر کند، نقشی که می‌تواند جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در منطقه و جهان ضمن حضوری قوی در اجلاس‌های منطقه‌ای و جهانی، از نظر تصمیم گیری و تصمیم سازی‌ها در این نشست‌ها پر رنگ‌تر و تعیین کننده‌تر کند.