سومالی‌لند (به سومالیایی: Soomaaliland، عربی: صومالیلاند) با نام رسمی جمهوری سومالی‌لند نامی است که قبایل پنج استان شمالی سومالی از ۱۹۹۱ به خود داده و از کشور سومالی جدا شده‌اند. پایتخت سومالی‌لند هرجیسا است. هنوز هیچ کشوری سومالی‌لند را به رسمیت نشناخته است و در سطح بین‌الملل تنها به عنوان یک منطقه خودمختار از سومالی شناخته می‌شود.

مردم این منطقه مسلمان و سنی مذهب شافعی هستند و اسلام از نظر هویت ملی مردم سومالی‌­لند بسیار مهم است. بیشتر زنان حجاب اسلامی داشته و روسری می‌پوشند. شعر و شاعری نیز در این منطقه بسیار رواج دارد و مردم در صحبت‌های محاوره­ای خود بسیار از شعر استفاده می‌کنند. زبان نوشتاری مردم سومالی­‌لند  یک زبان نوشتاری بسیار جوان است. (متن لاتین سومالی در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد) زبان رسمی این کشور سومالیایی است ولی زبان‌های عربی و انگلیسی نیز به عنوان زبان دوم کاربرد زیادی دارد.

سرمایه‌گذاری ۴۵۰ میلیون دلاری اماراتی‌ها برای ساخت بندر در بربرا، بزرگترین سرمایه‌گذاری طی سال‌های اخیر بوده است. برنامه اماراتی‌ها برای بندر بربرا، وقتی اهمیت بیشتری پیدا کرد که شرکت دی‌پی‌ ورلد امارات در ماه فوریه سال ۲۰۱۷ میلادی از کشور جیبوتی اخراج شد چرا که اصلی‌ترین بندر جیبوتی از سال ۲۰۰۹ تاکنون در اختیار این شرکت بود. جیبوتی که در همسایگی سومالی‌لند است، اکنون حدود ۹۰ درصد تجارت دریایی کشور اتیوپی را در اختیار دارد و همچنین میزبان پایگاه‌های نظامی­دریایی فرانسه، چین و آمریکاست. مقامات سومالی‌لند امیدوارند در آینده نزدیک بخشی از این تجارت را با رونق این بندر در اختیار خود بگیرند. در ماه مارس۲۰۱۸، دولت اتیوپی اعلام کرد، ۱۹ درصد از سهام بندر بربرا را خریده است.

بسیاری از افراد در سومالی‌­لند به دو زبان از سه زبان رسمی سومالی، عربی و انگلیسی صحبت می‌کنند، البته لازم به توضیح است که میزان دو زبانه بودن در مناطق روستایی در سطح پایین‌­تری قرار دارد و آنها تنها قادر به تکلم به زبان سومالیایی هستند. طبق ماده ۶ قانون اساسی در سال ۲۰۰۱ زبان رسمی سومالی­‌لند را سومالیایی معرفی می‌­کند، هرچند که زبان عربی در مدرسه بعنوان درسی اجباری ارائه می‌شود و در مساجد و محفل‌های دینی فقط با زبان عربی صحبت می‌شود ولی در محافل دانشگاهی، از زبام انگلیسی بیشتر استفاده می‌شود. زبان سومالی متعلق به شاخه کوشیتی خاندان Afroasiatic است. نزدیکترین اقوام آن، زبان‌های افار و اوریو است. سومالی بهترین مستند برای زبان‌های کوشیتی است، که مطالعات دانشگاهی قدمت آنرا به قبل از سال ۱۹۰۰ میلادی می‌داند.

گویش‌های سومالی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شود: شمالی، بنادیر و مایئی. سومالیای شمالی (یا سومالیای شمالی-مرکزی) پایه و اساس سومالیای استاندارد را تشکیل می‌دهد. بنادیر (همچنین به عنوان سومالی ساحلی نیز شناخته می‌شود) در سواحل بنادیر از کادالی تا جنوب مرکا از جمله موگادیشو و همچنین در مناطق مرزی صحبت میشود و زبان مایئی در اصل توسط قبیله‌های Digil و Mirifle Rahanweyn در مناطق جنوبی سومالی صحبت می‌شود. الفبای جدید سومالی  از زمان دولت رئیس جمهور سیاد بار، به طور رسمی در اکتبر ۱۹۷۲ معرفی شد  و زبان آن لاتین بوده و فاقد حروف p ، v و z است. اکثریت سومالی­ها مسلمان بوده و متعلق به شاخه اهل تسنن و مکتب شافعی هستند. ضمنا بواسطه نزدیکی به یمن و کشورهای خلیج فارس، این منطقه به شدت مورد علاقه وهابیت است و تبلیغات شدیدی نیز در آنجا وجود دارد.

بسیاری از هنجارهای اجتماعی سومالی از مذهب  اسلامی آنها ناشی می‌شود. به عنوان مثال، بیشتر زنان سومالی در مکان‌های عمومی، حجاب دارند. ضمنا خوردن گوشت خوک و الکل در این کشور حرام بوده و حتی در مال­‌های این کشور مشروب به فروش نمی‌رسد. ضمنا نظام بانکی آنجا بدون ربا بوده و مردم در هنگام دریافت پول به یکدیگر نزول نمی‌­دهند و ربا نیز وجود ندارد. مردم این منطقه پایبندی زیادی به نماز جمعه و شرکت در نمازهای جماعت دارند و  عموماً مسلمانان بعد از ظهر جمعه برای خطبه و نماز گروهی گردهم می‌آیند. براساس قانون اساسی سومالی­‌لند، اسلام آیین رسمی دولتی در کشور سومالی­‌لند است و هیچ قانونی نمی­‌تواند اصول شرع را نقض کند. ترویج هر مذهبی غیر از اسلام غیرقانونی است و دولت اصول اسلامی را ترویج می‌کندو با رفتار خلاف اخلاق اسلامی نیز برخورد می‌­شود. در سومالی­‌لند تعداد بسیار اندکی مسیحی نیز وجود داد که در طول دوره استعمار در این منطقه سکونت گزیده و بصورت مسالمت آمیز در کنار مسلمانان زندگی می‌کنند و مجاز به انجام فعالیت‌های تبشیری نیستند.

سومالی‌لند حدود ۴.۵ میلیون نفر جمعیت دارد. از سال ۲۰۰۶، بزرگترین خانواده قبیله‌­ای در سومالی‌­لند، قبیله اسحاق است که ۸۰٪ از کل جمعیت این کشور خودخوانده را شامل می‌­شود. جمعیت پنج شهر بزرگ سومالی‌­لند شامل هرگیسا، بورائو، بربرا، اریگاوو و گابلی عمدتا از قبیله اسحاق هستند. گروه بندی قبیله‌ای مردم سومالی واحدهای مهم اجتماعی هستند و بحق ریش سفیدی در حل مشکلات و منازعات در این منطقه کاربرد بسیار زیادی دارد و ریش سفیدان مانند مشاورین حاکیمت عمل میکنند. ضمنا در دوره اخیر ازدواج مردان از یک قبیله با زنان از قبایل دیگر به شدت رواج یافته و این خود می‌تواند باعث توسعه فرهنگی ریش سفیدی در کشور سومالی­‌لند باشد.

غارهای واقع شده در Laas Geel، واقع در حومه هارگیسا، یک جاذبه گردشگری محبوب محلی است. در مجموع ۱۰ غار توسط یک تیم باستان شناسی فرانسوی در سال ۲۰۰۲ کشف شد و اعتقاد بر این است که قدمت آنها در حدود ۵۰۰۰ سال پیش است. دولت و افراد محلی نقاشی‌های غار را ایمن نگه داشته و فقط تعداد محدودی از گردشگران اجازه ورود به این غارها را پیدا می‌کنند.از دیگر دیدنی‌­های این مکان می‌توان به طاق آزادی در هارگیسا و یادبود جنگ در مرکز شهر اشاره کرد. جاذبه‌های طبیعی در سراسر منطقه نیز موجود بوده مانند Naasa Hablood، تپه‌های دوقلوی واقع در حومه هارگیسا که سومالی­ها از آن بعنوان یک نشانه طبیعی با شکوه یاد می‌کنند. وزارت جهانگردی کشور سومالی‌­لند، همچنین مسافران را ترغیب به بازدید از شهرهای تاریخی سومالی‌­لند کرده است. شهر تاریخی شیخ در نزدیکی بربرا واقع شده و محل ساختمان‌های قدیمی استعمار انگلیس بوده که بیش از چهل سال دست نخورده باقی مانده است. بربرا همچنین دارای بناهای تاریخی و چشمگیر دوره معماری عثمانی است. یکی از معروف‌ترین این شهرها زیلا است. زیلا زمانی در امپراتوری عثمانی، یک مسیر تجاری بین شهرهای یمن و مصر در قرن نوزدهم بوده است. این شهر به دلیل نشانه­‌های استعماری قدیمی خود و همچنین صخره‌های مرجانی و ساحل زیبای خود مورد توجه توریست­‌هاست. فرهنگ عشایری سومالی­‌لند نیز یکی دیگر از جاذبههای گردشگری سومالی‌­لند است.

در سومالی‌­لند در هنگام غذا خوردن آدابی وجود دارد که به شرح زیر است:

مودبانه این است که در هنگام مهمانی در خانه صاحب خانه غذا را تا انتها میل ننموده و کمی از آن در بشقاب باقی بماند چرا که خودرن غذا تا انتهای به این معنی است که مهمان هنوز سیر نشده است و غذای او به مقدار کافی نبوده و به نحوی توهین به میزبان است البته این مورد در بین همه رایج نیست ولی برای بعضی مردم هنوز مساله است. از دیگر آداب این است که وقتی غذا سر سفره آورده می‌شود ته­‌دیگ را به هیچ عنوان نباید به سر سفره آورد چرا که این موضوع به مهمان این را منتقل می‌کند که غذا تمام شده لذا از خوردن دست بکشید.

صبحانه در سومالی‌­لند به طور معمول شامل یک پلو بنام لالوه و همچنین جگر، نان تست، هاراکو، غلات و فرنی ساخته شده از ارزن یا آرد ذرت است. ناهار می‌تواند ترکیبی از برنج یا ماکارونی با گوشت و سس باشد.

یک سوپ سنتی که به آن ماراک گفته می‌شود و این نیز بخشی از غذاهای یمنی است و بسیار در این سرزمین رایج است. ماراک از سبزیجات، گوشت و لوبیا تهیه شده و معمولاً با نان پلو یا نان پیتا خورده می شود.

اسلام و شعر به عنوان ستون‌های دوقلوی فرهنگ عامه سومالی محسوب می‌شوند. شعر سومالی عمدتاً شفاهی است و از آن دائما تحت عناوینی به صورت استعاره استفاده می‌کنند و در بین زنان و مردان نیز عمومیت دارد. جشن‌ها در این سرزمین به صورت جشن‌های مذهبی برگزار می‌شود. دو مورد از مهمترین آنها عید قربان و عید اول فطر است که نشانگر پایان ماه روزه است. خانواده‌ها برای بازدید از یکدیگر لباس نو به تن نموده و  پول به فقرا اهدا می‌شود.  تعطیلات دیگر شامل ۲۶ ژوئن و ۱۸ می است که به ترتیب استقلال سومالی‌­لند از دست انگلیس و تأسیس منطقه سومالی­‌لند را جشن می‌­گیرند. دومی، با این حال، توسط جامعه بین المللی به رسمیت شناخته نشده است کماکان جشن گرفته می‌شود. در این اعیاد زنان و بعضی از مردان حنا به سر خود می‌گذارند. شکل مهم هنر در فرهنگ سومالی‌­لند، هنر حنا است. رسم استفاده از حنا به دوران باستان باز می‌گردد. انتظار می‌­رود در مواقع خاص، دست و پای یک زن سومالی با اشکال مختلف تزیین شده باشد، دختران و خانم‌ها معمولاً در جشن­‌هایی مانند عید یا عروسی، دست و پای خود را با حنا تزئین می‌کنند. طرح حنا از اشکال بسیار ساده تا بسیار پیچیده متفاوت است. رسم نقاشی در بدن، یک هنر کاملا زنانه در سومالی­‌لند محسوب می‌شود. حنا نه تنها روی دست و پاها کاربرد دارد بلکه از آن به عنوان رنگ مو نیز استفاده می‌شود.

در ۱۸ مه ۲۰۱۸، دولت خودخوانده سومالی‌­لند بیست هفتمین سال استقلال خود را از جمهوری سومالی را جشن گرفت. سومالی­‌لند پس از سقوط رژیم سیادبار در سال ۱۹۹۱، به یکی از پایدارترین دموکراسی‌های شاخ آفریقا تبدیل شد. طی ۱۰ سال گذشته، مردم سومالی‌­لند برای تأیید قانون اساسی اول کشور، در پنج نوبت جداگانه به پای صندوق‌های رأی رفتند و دو رئیس جمهور و همچنین نمایندگان محلی و ملی را انتخاب کردند و در هر انتخابات، نمایش دموکراسی خود را به نمایش گذاشته و بدون هیچ چالشی در صلح کامل انتخابات برگزار کرده است که این موضوع همواره به تایید ناظران بین المللی نیز رسیده است. اگرچه دولت این کشور از ظرفیت و منابع کافی برخوردار نیست، اما سومالی‌­لند دارای یک جامعه تجاری فعال، بانک مرکزی مستقل، ارتش ملی و نیروی انتظامی و یک رسانه مستقل را که قادر به پاسخگویی در مقابل افکار عمومی است، دارد. وزارت امور خارجه دولت همچنین دفاتر ارتباطی در ایالات متحده، انگلستان، ایتالیا و اتیوپی دارد، این دولت خودخوانده از سیاست­‌های پایتخت موگادیشو پیروی نمی‌­کند و در تمامی زمینه‌ها از سیاست‌های داخلی و قوانین خود پیروی می‌کند.

با شروع فروپاشی ایالت سومالی در اوایل دهه ۱۹۹۰، رهبران سنتی سومالی­‌لند و مقامات ارشد آن، تصمیم به ایجاد یک کشور جدید و مستقل کردند.  بزرگان این کشور با شروع اقدامات مختلف در سراسر کشور، از وابستگی‌های طایفه‌ای و قبیله‌ای برای خاتمه دادن به خشونت و بسیج همگانی در قلمرو مستقل شمالی استفاده کرده و همه مردم را برای ایجاد چنین حکومتی آگاه ساختند. به واسطه مواضعی که جامعه سنتی سومالی­‌لند داشت، این بزرگان قبیله توانستند رقابت‌های زیر طایفه‌ای را برای ایجاد یک اجماع گسترده که دارای صلح و ثبات در منطقه باشد  ایجاد کنند.از مهمترین استدلال­‌هایی که این بزرگان از آن حمایت می‌کردند، این فرصت تاریخی بود که سرانجام حکمرانی سومالی‌­لند را از جنوب سومالی جدا می‌کرد. در ماه مه سال ۱۹۹۱، بزرگان و نمایندگان از کلیه قبایل شمالی و اعضای ارشد سیاسی در یک کنفرانس قبیله‌ای (shir beeleddka) در بربرا جمع شدند و قطعنامه مهمی را تصویب کردند، کمیته مرکزی کنفرانس خواستار پایان همه خشونت‌ها در شمال سومالی و ایجاد کشور مستقل سومالی‌­لند بر اساس حاکمیت قانون در  ژوئن سال ۱۹۶۰ شد. علاوه بر این، رهبری این دولت موقت را به مدت دو سال به، عبد الرحمان احمد علی توور واگذار شد. ضمنا اصولی مورد تصویب قرار گرفت که طبق آن به پرداخت و جبران خسارت می­‌پرداخت که باطبع بر اساس آن تمامی بی عدالتی‌ها از بین رفته و تمامی اموالی که در دوران نا آرامی‌ها به سرقت رفته بود باید به صاحبان اصلی آن عودت داده می‌شد. این کنفرانس با تصویب چارچوب‌های خود مورد استقبال گسترده مردم واقع شد و راه را برای ادامه مذاکرات آینده هموار کرد. آنچه مردم سومالی‌لند اغلب به یاد می‌آورند، این است که در گذشته این کشور به‌وسیله جامعه بین‌المللی ازجمله سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده بود. اما این دوره طلایی کمتر از یک هفته طول کشید. در ۲۶ ژوئن سال ۱۹۶۰ کشور تحت‌الحمایه سومالی‌لند به‌طور کامل از حکومت بریتانیا مستقل شد و استقلال آن از سوی ۳۵ کشور در سرتاسر جهان به رسمیت شناخته شد که شامل آمریکا نیز بود. اما در اول ژوئیه همان سال، سومالی از ایتالیا مستقل شد و دو کشور سومالی و سومالی‌لند به هم پیوستند. این تصمیمی بوده که سومالی‌لند از آن موقع تاکنون تقریبا همیشه بر آن تاسف خورده و از آن پشیمان هستند. در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه بیست و پنج ساله، سومالی‌­لند با موفقیت یک کشور امن و دموکراتیک را بوجود آورده و توسعه داده است که توانسته حمایت گسترده‌ای را در سراسر کشور به دست آورد. دولت بسیاری از شهرهایی را که در طول جنگ داخلی ویران شده‌اند، بازسازی کرده است و توانسته ارز و بانک مرکزی خود را تاسیس کند همچنین نظام مالیاتی مناسبی را طراحی کرده است.

همچنین دولت مرکزی؛ یک فرودگاه بین المللی و زیرساخت‌های اصلی تجارت دریایی را راه اندازی کرده و در مجامع جهانی اعلامیه جهانی حقوق بشر را امضا کرده است. نظام قضایی سومالی­‌لند، تروریست‌ها و دزدان دریایی مظنون را تحت پیگرد قانونی قرار داده و با آنان برخورد جدی دارد. سومالی‌­لند در حال حاضر دارای دموکراسی است که تا حد زیادی به حاکمیت قانون پایبند بوده و به آزادی‌های مدنی احترام می‌گذارد. اگرچه ایده‌آل‌ها همیشه کمی دور از دسترس‌اند ولی نمی‌توان موفقیت‌های انتخاباتی این کشور را نادیده گرفت. به دنبال کشته شدن رئیس جمهور اگال در سال ۲۰۰۲، معاون رئیس جمهور داهیر ریال کاهین وظیفه مشروطه و قانونی خود را انجام داد و ظرف فقط مدت سی روز، مسئولیت این پست خالی را به عهده و پس از آن به شخص برگزیده بعدی تحویل داد. این انتقال مسالمت آمیز قدرت با توجه به اینکه ریال از قبیله گادابورسی، یک قبیله پر جمعیت در سومالی‌­لند بوده یک شاهکار چشمگیر در دموکراسی است. رسانه‌های چاپی سومالی‌لند تا حد زیادی مستقل هستند و قادرند مقامات دولتی را برای اقدامات خود پاسخگو کنند. رهبری این جریان رسانه‌­ای با روزنامه سومالی‌­لند پرس است. همچنین یک پورتال خبری هفتگی که به دو زبان انگلیسی و سومالیایی منتشر می‌­شود و رسانه‌های چاپی تا حد زیادی در سراسر کشور قابل دسترسی هستند و پوشش کامل و متعادلی را ارائه می‌کنند. البته در خصوص رادیو و تلویزیون شرایط کمی فرق می‌کند و آنها گاهی تحت تاثیر تعصبات جریانات سیاسی قرار می‌گیرند. دولت ملی یکی از دو کانال اصلی تلویزیونی و همچنین تنها ایستگاه رادیویی داخلی را در اختیار دارد. البته در مواردی نیز دولت مرکزی و نیروهای امنیتی اعضای خانواده رسانه را به دلیل برجسته سازی فساد و نفاق در داخل دولت مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند. در جریان برگزاری انتخابات ریاست ­جمهوری در سال ۲۰۱۰، بعضی از خبرنگاران بطور موقت بازداشت و البته به سرعت نیز آزاد شدند. حمدی عبدالسلام یاسین از سومالی‌لندپرس، دولت را به جرم تعقیب تعدادی از روزنامه نگاران به اتهام تهمت زدن به مقامات دولتی، محکوم کرده است.

سومالی‌لند تاکنون تلاشهای زیادی را برای بهره­مندی از برنامههای آموزشی مترقی انجام داده است. ثبت نام ناخالص مدارس از ۳۹ درصد در سال ۲۰۰۶ به بیش از ۶۰ درصد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. همچنین از سال ۲۰۰۱، ثبت نام خالص مدارس ابتدایی از ۲۳ به ۴۹ درصد افزایش یافته است و این در حالی که نسبت دانش آموزانی که از کلاس اول تا هشتم در مدرسه می‌مانند از ۵۰ به ۹۶ درصد افزایش داشته است. علاوه بر این، طبق آمار وزارت آموزش و پرورش سومالی‌لند، میزان سواد کشور در این مدت مشابه از ۲۰ به ۴۵ درصد افزایش یافته است. سومالی‌لند همچنین دارای بیش از ده دانشگاه و چندین مدرسه فنی و حرفهای است که هم اکنون بیش از ۹۰۰۰ جوان در آن مشغول تحصیل هستند.  کمکهای قابل توجهی به کلیه مدارس از طریق کمک هزینه مربوط به ساخت و ساز یا پرداخت حقوق معلمان و وسایل مدرسه صورت میگیرد. با این حال، این کشور هنوز از تعداد کمی  مدرسه رنج میبرد و امیدوار است به اهداف توسعه هزاره سازمان ملل در حوزه آموزش دست یابد. یکی دیگر از نقاط قوت سومالی‌لند این است که افرادی که از سومالی‌لند مهاجرت کرده بودند در حال بازگشت به موطن اصلی خود بوده و معمولا سرمایه گذاری‌های کلانی را در کلینیکهای آموزش خصوصی و بهداشت انجام میدهند و هزینههای گسترده­‌ای از شهریه گرفته تا حقوق تا زیرساختهای فیزیکی را پرداخت میکنند. برخی از این افراد با بازگشت به وطن خود برای انجام تجارت، پشتیبانی بیشتری را ارائه میدهند، که این امر باعث افزایش کیفیت سرمایه انسانی در سومالی‌لند نیز شده است. 

..............................

آرشیو