به گزارش ایرنا، سرزمین کهن لرستان از هزاره‌های گذشته، محل پیدایش تمدن‌ها و کهن شهرها بوده و آثار بر جا مانده تاریخی در محدوده این استان (فیلی، بختیاری، جنوبی و سرزمین‌های پیرامونی آن) گواه روشنی است  که خرم‌آباد نام یکی از شهرهای کهن در این محدوده است و در دل دشت و دره‌ای تاریخی به همین نام واقع شده است.

خرم‌آباد به عنوان پایتخت حکمرانی اتابکان لر کوچک، والیان لرستان فیلی و مرکز استان لرستان فعلی، ده ها اثر و یادگار تاریخی گران‌بها از دوره های دور و نزدیک (پیش از تاریخ، ساسانیان، سلجوقیه، صفوی و قاجار ) را چون نگینی گران‌بها در دل خود به یادگار دارد.

عمده‌ این آثار و بناها در محدوده یک بافت کهن و بسیار ارزشمند به نام «بافت تاریخی» شهر خرم‌آباد، قرارگرفته‌اند.

بافت تاریخی شهر خرم‌آباد به مساحت ۵/۷۲ هکتار در مرکز فعلی شهر و در ضلع غربی مجموعه کهن در و ارگ تاریخی شهر (قلعه فلک‌الافلاک) واقع شده است و دارای هفت محله کهن به نام‌های زید بن علی (ع) (دَر آغا)، باباطاهر (دَر بُوتار)، پشت بازار (پش بازار)، درب دلاکان (دَر دِلاکی)، باجگیران (باجگیرِو)، پاسنگر و کلیم آباد (محله ی چاغروندها) می‌باشد.

آثار لایه‌های تاریخی و دوره‌های رشد شهر را از دیدگاه معماری و شهرسازی می توان به چهار دوره تقسیم کرد: دوره‌ شکل‌گیری هسته‌ی نخستین شهر، دوران صفویه، دوره حکمرانان قاجار و دوره‌ مربوط به پهلوی اول که از هرکدام آثار معماری با ارزشی به یادگار مانده است.

از آثار دوره ی شکل‌گیری هسته‌ی نخستین شهر می‌توان به آرامگاه امامزاده زید ابن علی (ع) و آرامگاه منصوب به باباطاهر در مراکز محله هایی به همین نام‌ها در درون شهر قدیم، کتیبه تاریخی سنگ نبشته، مناره خرم‌آباد و آرامگاه منصوب به خضر (اتابک لرستان) در اندک فاصله‌ای با شهر قدیم یاد کرد.

حمام گپ، میدان گپ و خانه ی منصوری از مهم‌ترین آثار به‌جای مانده از دوره صفویه در شهر خرم‌آباد هستند.

از دوره قاجار آثار و بناهای پرشماری برجای مانده است که از مهم‌ترین آن‌ها می توان به خانه و حسینیه خورشیدی، خانه جوادی، خانه مرحوم آیت الله سید جواد جزایری (ره)، خانه چنگایی، خانه عصاره، خانه مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالرحمن لرستانی (پدر مشروطیت در لرستان)، خانه و عمارت بزرگ میرزا سید رضاخان، خانه چدنی، خانه سیف‌الله خان والی زاده، خانه توکل، خانه کاکاوند، خانه شمعون (کلیمی) و کاروانسرای میرزا سیدرضا را نام برد.

بناهایی همچون خانه فیروزی، خانه موشه جواهری (کلیمی)، خانه رزاز، خانه ابراهیمی، گرمابه قاضی، مسجد توسلی، مسجد موسی ابن جعفر (ع) از جمله آثار برجای مانده از آخرین لایه‌ی معماری ایرانی – اسلامی (دوره پهلوی اول) در خرم‌آباد هستند.

وجود ۲۰۰ خانه تاریخی در لرستان در حالی از ظرفیت های بزرگ گردشگری این استان به شمار می رود که زندگی همچنان در برخی از این میراث کهن جریان دارد.

خانه های تاریخی ظرفیت مناسبی برای صنعت گردشگری هستند

مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با تاکید بر ضرورت مرمت و بازآفرینی خانه های تاریخی در بافت قدیمی خرم آباد گفت: نه تنها بافت تاریخی شهر خرم آباد بلکه در کل استان ظرفیت های قابل توجه تاریخی وجود دارد.
عطا حسن پور اظهار داشت: حدود ۲۰۰ خانه تاریخی در لرستان وجود داردکه حدود  ۹۲ بنای تاریخی پیش از تخریب ها در خرم آباد شناسایی شد و حدود ۱۵۰ بنای تاریخی در بروجرد شناسایی شده است.

وی اظهار داشت: اهمیت بافت های تاریخی لرستان به حدی است که در سال جاری دانشگاه کویمبرای کشور پرتغال از بین ۱۶ شهر جهان بافت تاریخی  شهر خرم آباد را برای پروژه باز آفرینی به مدت پنج سال انتخاب و مورد مطالعه قرار داده است.

بافت تاریخی خرم آباد موزه زندگی

حسن پور همچنین اظهار داشت: بسیاری از بافتهای تاریخی در ایران پا برجا هستند اما ساکنان این بافت را به دلایل مختلف خالی کرده اند.

وی با بیان اینکه نبود زندگی در بافت دلیل اصلی مرگ بافت است، ادامه داد: قطع آب دلیل اصلی مرگ بافت می شود و در بافت تاریخی خرم آباد نهر ناصری و ۲ شعبه از آب گرداب عبور می کرد.

این پژوهشگر باستانشناسی اظهار داشت: قطع آب از کوچه های این بافت تاریخی باعث تبدیل شدن کوچه ها به معبر پیاده رو و سواره رو شده و این درحالی است که اکنون پیچ و خم بسیاری از کوچه های قدیمی خرم آباد بر اساس پیچ وخم نهر ها بوده است.

حسن پور ادامه داد: لرستان استانی صنعتی نبوده و نیست و آنچه که می توان برای استان بهره برداری مالی کرد سنتی بودن استان است که منبع درآمد برای ساکنان این استان و بافت های تاریخی است.

وی اظهار داشت: بافت تاریخی خرم آباد گنجینه زنده است و پیشنهاد می شود از میان بناهای تاریخی این بافت خانه ها و اتاق هایی برای بوم گردی و اقامت گاه در نظر گرفته شود.

مدیر روابط عمومی میراث فرهنگی و گردشگری لرستان  عنوان کرد: در اینصورت ساکنان این منطقه استقبال بسیار خوبی از مرمت و احیای خانه های تاریخی خواهند داشت.

تاکنون اعتباری به بافت تاریخی شهر خرم آباد اختصاص نیافته است

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان نیز گفت: ساماندهی بافت ها  وخانه های تاریخی نیازمند تعامل بین دستگاه های اجرایی مربوطه است.

زهرا بهاروند با بیان اینکه میراث فرهنگی متولی بافت های تاریخی است ولی تمام ادارات و مردم در حفظ بافت های تاریخی تاثیرگذار هستند اظهار داشت: رسانه ها بازوهای توانمند میراث فرهنگی در این زمینه هستند و حراست ونگهداری میراث فرهنگی نیازمند همراهی و همکاری رسانه ها است.

بهاروند ادامه داد: اعتبارات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای نگهداری و حفظ بافت های قدیمی بسیار محدود است.

وی بیان کرد: اکنون ۲ بافت تاریخی خرم آباد و بروجرد فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و برخلاف درخواست های مکرر میراث فرهنگی استان تاکنون شهردار بافت تاریخی خرم آباد معرفی نشده است.

وی با بیان اینکه در صورتیکه این بافت تبدیل به پایگاهی تاریخی شود امکان تامین اعتبار این بافت وجود دارد، عنوان کرد: متاسفانه تاکنون شهردار بافت تاریخی خرم آباد معرفی نشده است و به همین دلیل ردیف اعتباری  برای بافت تاریخی خرم آباد اختصاص نیافته است.

بهاروند یادآور شد: برای حفظ بافت های تاریخی و به دلیل کمبود اعتبارات موجود مشارکت در مرمت بناهای تاریخی و واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی ازاولویت های  برنامه های این سازمان برشمرده می شود.

وی عنوان کرد: در بناهای مشارکتی مالک اثر تمایل به حفظ بنای تاریخی دارد که میراث فرهنگی هم در این راستا کمک های بلاعوض ۵۰ درصدی  پرداخت می کند.

بهاروند با اشاره به دلیل عدم تمایل مالکان برخی از بناهای مرمت شده دچار نبود اعتبار برای فازهای بعدی مرمت شدند، اظهار داشت: عدم همکاری مالکان برخی بناهای تاریخی باعث ایجاد موانعی برای مرمت این بناها شده است.

بهاروند گفت: همچنین تسهیلات کم بهره برای مرمت خانه های تاریخی و بهره برداری از آنها به نفع مالک و با حفظ فاکتورهای تاریخی برای بناهای تاریخی پرداخت می شود.

وی ادامه داد: واگذاری بناهای تاریخی استان از طریق مزایده به سرمایه گذاران انجام می شود که تاکنون حمام گپ خرم آباد انجام شده است.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: بافت های تاریخی لرستان بافت شهری محسوب می شوند چراکه در مرکز شهر قراردارند و در خرم آباد برخلاف تلاش های زیاد مشکلات بسیاری وجود دارد.

بافت تاریخی خرم آباد تک بنا نیست

بهاروند با بیان اینکه بافت تاریخی هویت فرهنگی شهر است و اقدامات لازم در جهت حفظ و مرمت و رفاه مردمی باید انجام شود، اظهار داشت: در برخی موارد بافت تاریخی شهر خرم آباد توسط برخی دستگاه های اجرایی به عنوان یک معضل ذکر می شود و تلاش می کنند با ایجاد شکاف بین بافت تاریخی و بقیه بافت شهری مشکلاتی را برای نگهداری این آثار ایجاد کنند.  

وی با بیان اینکه بافت های تاریخی نیازمند پیگیری و تامین اعتبار هستند و باید زیرساخت های لازم در این مناطق ایجاد شود، ادامه داد: بافت تاریخی شهر خرم آباد را نباید به عنوان بافتی تاریخی در حال تخریب نگاه کرد بلکه باید برای حفظ و بهره برداری از ان تلاش شود.

وی یادآور شد: میراث فرهنگی هیچگونه مشکلی برای ساماندهی بافت های تاریخی ندارد و حتی خانه های تخریب شده هیچگونه محدودیتی برای بازسازی ندارد و فقط با رعایت شاخص های مد نظر تاریخی بافت تاریخی حفظ می شود.

بهاروند با اشاره به اعتبارات اندک و عدم همکاری لازم از طرف دستگاه های اجرایی در راستای ساماندهی بافت تاریخی خرم آباد عنوان کرد: معضلات اجتماعی و شهری بافت تاریخی به کل جامعه صدمه می زند و باید با حفظ شاخص های بافت تاریخی ساماندهی شایسته ای برای این بافت انجام شود.

وی اظهار داشت: اعتبار ساماندهی و مرمت بافت های تاریخی از سال گذشته تاکنون با عنوان باز آفرینی شهری در اختیار راه و شهرسازی قرار گرفته و مرمت بافت تاریخی باید با نظارت کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود و چند بنای تاریخی در بافت شهری خرم آباد باید خریداری و ساماندهی شوند که تاکنون این اتفاق رخ نداده است.

معاون میراث فرهنگی لرستان با اشاره به عدم همکاری شهرداری خرم اباد برای ساماندهی بافت تاریخی این شهر ادامه داد:  در شهرهای تاریخی تابلوهایی برای راهنمایی در بافت تاریخی نصب می شود در حالیکه در خرم آباد برخی بناها و کوچه ها در حال تخریب هستند.

وی با بیان اینکه بافت تاریخی خرم آباد بصورت تک بنا نیست و بافت تاریخی این شهر مشمول تمام اجزای این بافت است، گفت: بافت تاریخی شامل کوچه ها و خانه ها و تمام دیگر اجزای آن است و تخریب هر جزئی تمام بافت تاریخی را دچار نقص و صدمه می کند.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: این اداره کل در حد اعتبارات مرمت هایی انجام  داده و یگان حفاظت نیز با ظرفیت موجود تلاش در حفظ این بافت دارد اما بازهم تخریب هایی در این بافت صورت می گیرد.

وی افزود: تخریب بافت تاریخی اسیب به هویت فرهنگی است ومطالعات در بافت تاریخی برای  طرح های اجرایی باید با تاکید بر رعایت شاخص های بافت تاریخی انجام شود.

اجرای طرحهای موفق امید به زندگی را درساکنان بافت های تاریخی افزایش می دهد

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان همچنین گفت: فرهنگ سازی و اجرای برنامه های موفق در بافت های تاریخی ساکنان این بافت ها را مشتاق به زندگی در این مناطق می کند.

وی اظهار داشت: اجرای طرح های مشاغل خانگی و رونق گردشگری با ایجاد زیرساخت های لازم در این مناطق علاوه بر رونق کسب و کار باعث ایجاد امید به زندگی در بین ساکنان می شود.

به گفته وی اجرای اینگونه طرح ها باعث حفظ و نگهداری بافت های تاریخی توسط ساکنان این مناطق می شودو در این راستا برگزاری کارگاه های لازم با حضور متخصصان و کارشناسان توانمند برگزار شود.

حفاظت و احیای آثار تاریخی باید هدف ساکنان و دستگاه های اجرایی باشد

معاون میراث فرهنگی،اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: تازمانیکه شهرداری ومیراث فرهنگی و دیگر دستگاه های اجرای برای مرمت و احیا بافت تاریخی به توافق و نگاه مشترک نرسند امکان نگهداری بافت تاریخی وجود ندارد.

وی با بیان اینکه به تازگی نگاه خوبی در شهرداری برای بافت تاریخی خرم اباد ایجاد شده است افزود: تنها راه نجات بافت های تاریخی و رغبت سرمایه گذاران و دید مثبت اهالی هماهنگی و تشکیل کمیته ای با حضور اعضا و ادارت شهر با هدف حفاظت بافت است.

بهاروند با بیان اینکه حفاظت اثار تاریخی باید هدف ساکنان و دستگاه های اجرایی استان باشد ادامه داد: باید از عدم همکاری های قبلی و طرح های رها شده درس گرفت و سرمایه گذاری ها را با آغوش باز در استان پذیرفت.

وی اظهار داشت: مردم آثار تاریخی را دوست دارند اما عدم همکاری ها باعث دلسردی سرمایه گذاری می شود.

وی با اشاره به اینکه مالکان بناهای تاریخی نیازمند شرایط و بسترهای موجود برای زندگی در این بناهای تاریخی هستند، گفت: مردم باید برای سکونت در بافت تاریخی و کسب درآمد ترغیب شوند. 

بهاروند به تسهیلات و وام های کم بهره سازمان میراث فرهنگی برای نگهداری و مرمت بافت های تاریخی برای ساکنان این بافت ها اشاره کرد و گفت: علاوه بر تخریب بافت تاریخی روش های دیگری نیز برای ساماندهی این بافت و رونق زندگی ساکنان این مناطق وجود دارد و باید از این ظرفیت بالای استان استفاده کرد.

۲۷۰هکتار بافت تاریخی در لرستان وجود دارد

مسئوول حرایم بافت های تاریخی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: تعریف محورهای گردشگری در بافت یکی از ظرفیت های جذب گردشگر در شهرهای خرم آباد و بروجرد است.

علی صفایی افزود: همچنین بافت های روستایی استان نیز پتانسیل های بزرگی برای بوم گردی استان به شمار می روند.

وی با تاکید بر ضرورت مرمت و احیای بافت های تاریخی لرستان اظهار داشت: ضوابط تخصصی مرمت بناهای تاریخی تدوین شده و به زودی به شهرداری و ارگان های ذیربط ارایه می شود.

وی اظهارداشت: در بافت تاریخی بروجرد استقابل برای مرمت و نگهداری بافت های مالکان بسیار زیاد است در حالیکه در بافت تاریخی خرم آباد اعتماد مالکان برای مشارکت در طرح ها جلب نشده است.

بزرگترین چالش بافت های  تاریخی لرستان تعریف صحیح از بافت است

 صفایی همچنین گفت: بافت تاریخی در دستگاه های اجرایی مختلف تعریف های متفاوت دارد به نحوی که حتی به عنوان بافت نارکارآمد در راه و شهرسازی نیز یاد می شود در صورتیکه در بحث شهرسازی و مرمت شهری تعریف دارد و باید زنده باشد.

وی با بیان اینکه بافت های تاریخی لرستان زنده هستند، بیان کرد: اختلافات در تعاریف بافت ارگان های مختلف بر اساس وظایف داخلی نسبت به بافت ها اقدام می کنند.

صفایی گفت: متولی بافت های تاریخی لرستان مشخص نیست و هر دستگاهی به نحوی خود را متولی این بافت ها می داند.

وی عنوان کرد: عدم ارایه امکانات به اهالی بافت های تاریخی به ویژه در خرم اباد و از طرفی عدم معرفی بافت تاریخی و آگاهی سازی مردم از اهمیت این بافت باعث فرسودگی کالبدی آنها شده است که ناشی از عدم توجه ارگان های شهری به این مناطق است.

وی افزود: عدم توجه به این بافت ها باعث ایجاد حاشیه نشینی شده  و عدم تمایل به مالکان در سرمایه گذاری در این بخش از طرفی باعث فرسودگی این بخش شده است.