بسته شدن حرم امام رضا (ع) و سایر زیارتگاه ها در این سال کرونایی تجربه ای بود که کسی تصور آن را نیز نمی کرد. سال های گذشته را فراموش نمی کنیم که بسیاری خانواده ها پیش از شروع تابستان برنامه ریزی می کردند چند روزی را به پابوس امام رضا (ع) بروند و در این مسیر به گشت و گذار نیز بپردازند ولی بهار امسال پاییزی برای دل های زائران رضوی و سایر بقعه های امام زادگان و زیارتگاه ها نیز سرد و خاموش بود.

برخی عاشقان که هر سال با نسیم ماه رجب بوی اعتکاف را استشمام می کردند، در اسفند سال گذشته در خوف و رجا بودند که مبادا از اعتکاف در مسجد گوهرشاد محروم بمانند و برخی دیگر هاج و واج مانده بودند تکلیف زمزمه های ماه مبارک در مساجد و هیئت ها چه می شود. بسیاری عاشقان حسینی در شب های ماه رمضان عاجزانه از خدا خواستند پیاده روی اربعین را در تقدیرشان رقم بزند و زیر قبه حسینی دعاهای مستجابشان را با خدا زمزمه کنند.

سخن از مظلومیت حرم های ائمه معصومین و امام زادگان در سه ماه اخیر شد که چگونه ویروس کرونا خاک مظلومیت را بر این اماکن مقدس و دل های دوستدارانشان نشاند و حالا دل های زائران برای زدن بوسه ای بر شبکه های حرم هایشان لک می زند، در حالی که ۹۷ سال است نه تنها حرم های چهار امام معصوم را با خاک یکسان شده که حتی اجازه داده نشد سایبانی بر مزار آنان نصب شود. هشتم شوال بهانه ای شد تا به این مصیبت غمناک اشاره ای کنیم که چگونه حرمت حرم ائمه معصومین را در قبرستان بقیع شکستند و قلوب مسلمانان جهان را جریحه دار کردند. 

پس از هجرت مسلمانان به مدینه بقیع به عنوان تنها قبرستان مسلمانان تعیین شد. یعنی مردم مدینه قبل از هجرت پیامبر (ص)، مردگان خود را در دو گورستان بنی‎حرام و بنی‎سالم و گاهی نیز در منازل و خانه‌های‎ خود دفن می‌کردند و از بقیع می توان به عنوان نخستین قبرستانی یاد کرد که به دستور پیامبر اکرم (ص) توسط مسلمانان صدر اسلام به وجود آمده ‌است. برخی معتقدند نخستین کسی که در این قبرستان دفن شد، عثمان بن مظعون بود. البته رسول اکرم (ص) برخی شهدای احد و نیز فرزندش ابراهیم را در آنجا دفن کرد و به این ترتیب بر شرافت آن افزود.

بقیع هم‌اینک مدفن امام حسن مجتبی (ع) ، امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است. البته مزار بیشتر زنان پیامبر و نیز عباس عموی پیامبر (ص) و فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی (ع) و برخی دیگر از بزرگان در این قبرستان قرار دارد. قبرستان بقیع که در چند قدمی حرم رسول خدا (ص) قرار دارد، دارای دو ورودی است. یک ورودی برای کادر اداری و غسالخانه و در دیگر برای زائران  که در همه ساعات روز جز صبح ها بعد از نماز برای ساعتی و عصرها برای ساعتی، بسته است. قبور مطهر ائمه و برخی نزدیکان رسول الله (ص) در بقیع در گذشته دارای گنبد و بارگاه بوده است.

میرزا محمدحسین فراهانی در سفرنامه‌اش قرن سیزدهم هجری قمری مشاهدات خود از بقیع را اینگونه شرح داده است: اول چهار نفر از ائمه اثنی‎عشر صلوات‎الله‎ علیهم است که در بقعه بزرگی که به صورت هشت‎ضلعی ساخته شده و اندرون و گنبد آن سفیدکاری است. ویژگی بعدی، داشتن محراب است (ص. ۲۲۸ ) و این که حرم، خادمانی نیز داشته‌است. حرم ائمه بقیع مانند سایر حرم‌ها دارای ضریح، روپوش، چلچراغ، شمعدان و فرش بوده‌است.

هر زائری که این سفرنامه را می خواند، احساس می کند حرم های ائمه بقیع همچون حرم امام رضا (ع) بوده و ابن‎جبیر نیز در توصیف مشاهدات خود در سفرنامه خود به نام رحله از بقیع نوشته است: قبور ائمه از سطح زمین بلندتر و دارای ضریحی از چوب می‌باشد که بدیع‎ترین و زیباترین نمونه‌است. از نظر فن و هنر و نقوشی برجسته از جنس مس بر روی آن ترسیم شده و میخ‌کوبی‌هایی به جالب‌ترین شکل در آن تعبیه شده که نمای آن را زیباتر و جالب‌تر کرده ‌است.

اما این مقابر در هشتم شوال سال ۱۳۴۳ هجری قمری ویران شد، از مجموع تصاویر و مکتوبات و سفرنامه ها مشخص می شود تا آن زمان روی قبور پیشوایان و سایر بزرگان اسلام که در مدینه مدفون بودند، گنبدها و بناهایی قرار داشت.

ائمه بقیع در بقعه بزرگی که به‏ طور هشت ضلعی ساخته شده بود و اندرون و گنبد آن سفیدکاری شده بود مدفون بودند. پس از تسلط وهابیون بر مدینه‌ آن‌ها ضمن تخریب قبور آثاری که بر روی قبور قرار داشت را نیز از بین بردند. در جریان این واقعه بارگاه امام حسن مجتبی (ع)، امام سجاد (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) نیز ویران شد.

این حرکت توسط وهابیون اعتراض هایی را در پی داشت. علاوه بر ویرانی قبور امامان شیعه، مزار عبدالله بن عبدالمطلب و آمنه، یعنی پدر و مادر پیامبر اعظم (ص)، عباس عموی پیامبر و اسماعیل از فرزندان امام جعفر صادق نیز به طور کامل ویران شد.

وهابیون از حدود ۲۰۰ سال پیش به وجود آمدند. آنها باورها و عقاید خاصی دارند که با پیروان اغلب مذاهب اسلامی در مغایرت است. محمد بن عبدالوهاب نجدی پیشوای نهضت وهابیت است و نام وهابیت را مخالفان به آنها داده اند، در حالی که پیروان این فرقه، خود را الموحدون و مذهب خود را محمدیه نامیده اند، این گروه خود را فرقه ای سنی و پیرو مذهب احمد بن حنبل می دانند. این فرقه معتقد است هر چیزی که به جز خدای تعالی عبادت شود، خطاست و هر کس این چیزها را عبادت کند، سزاوار مرگ است.

آنها همچنین معتقدند جماعت زیادی از مسلمانان موحد نیستند، زیرا می کوشند عنایت خدا را با زیارت قبور اولیا به دست آورند. وهابیت ذکر کردن نام پیامبر، ولی یا هر فرشته ای را در نماز شرک دانسته و اگر کسی از غیر خدا شفاعت جوید، می گویند چنین کسی کافر است همچنین هر کسی برای رواشدن حاجات خود از غیر خدا یاری بخواهد، کافر محسوب می شود.

بر اساس اعتقادات این فرقه، علمی که مبتنی بر قرآن مجید، سنت پیامبر و استنباط های ضروری عقل نباشد، کفر است و انکار قدر (قدرت داشتن انسان بر انجام کارها) در همه افعال به معنی الحاد و بدعت است. وهابیون همچنین ساختن گنبد و ضریح و بقعه بر روی قبور را حرام و تخریب آن را واجب می دانند که در این مساله پیرو پیشوای خود، ابن تیمیه و شاگرد او ابن جوزیه هستند. از این رو آنان طی چند قرن اخیر، تا آنجا که توانسته اند زیارتگاه ها را ویران کردند و حتی قبور ائمه بقیع و قبر امام حسین (ع) را نیز استثنا نکرده اند.

آنان ساختن آرامگاه روی قبور را نوعی شرک و کفر می پندارند، هر چند وهابیون برای اثبات این باور خود راهی جز استفاده از تهدید و خشونت ندارند همواره برای تخریب مرقد ائمه اطهار از عراق و شام تا جنوب دریای سرخ و غرب و شرق جهان اسلام تلاش کرده اند.

کینه وهابیت برای تمام مسلمانان به ویژه شیعیان آشناست؛ زیرا وهابیون سعودی همواره برای انهدام و تخریب قبور ائمه و اهل بیت پیامبر (ص) تلاش کرده اند و در این میان آثار دینی بی شمار شهرهای مکه و مدینه، اماکن زیارتی این شهرها بیش از دیگر اماکن در معرض اعمال نابخردانه سردمداران وهابی قرار گرفته است و آنان در واقع با تخریب بقیع، احساسات مسلمانان را جریحه دار و برای جداکردن مسلمانان از میراث درخشان اسلامی خود تلاش کرده اند.

سابقه تخریب قبور ائمه بقیع

نخستین تخریب قبور مطهر ائمه بقیع به دست وهابیون سعودی در سال ۱۲۲۰ هجری یعنی زمان سقوط دولت اول سعودی ها توسط حکومت عثمانی روی داد، پس از این واقعه تاریخی - اسلامی با سرمایه گذاری مسلمانان شیعه و به کاربردن امکانات ویژه ای، مرقدهای تخریب شده به زیباترین شکل بازسازی شد و با ساخت گنبد و مسجد، بقیع به یکی از زیباترین مرقدهای زیارتی و در واقع مکان زیارتی ـ سیاحتی مسلمانان تبدیل شد.

یکی از گردشگران انگلیسی پس از بازسازی بقیع، ضمن توصیف اماکن زیارتی مدینه منوره در این باره می گوید: مدینه در سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۸ و قبل از انهدام مجدد توسط وهابیون سعودی، شبیه استانبول و شهرهای بسیار زیبای سیاحتی جهان بازسازی شده بود.

دومین و در واقع دردناکترین حادثه تاریخی - اسلامی معاصر به هشتم شوال سال ۱۳۴۴ و پس از روی کار آمدن سومین حکومت وهابی عربستان مربوط می شود؛ سالی که وهابیون به فتوای سران خود مبنی بر اهانت و تحقیر مقدسات شیعه، به مرقدهای مطهر ائمه و اهل بیت پیامبر (ص) برای دومین بار حمله و بقیع را به مقبره ای ویران شده و در واقع مهجور و ناشناخته تبدیل کردند.

بر اساس منابع و شواهد تاریخی، وهابیون سعودی تنها به تخریب قبور بقیع اکتفا نکردند، بلکه بارها به تخریب مرقد بیامبر (ص) نیز اقدام کردند که با واکنش گسترده مسلمان جهان مواجه شده و از این توطئه ضد اسلامی دست برداشتند.

در این ماجرا فقط حرم پیامبر اکرم (ص) محفوظ ماند و وهابیون در ادامه هتاکی‎های خود تصمیم داشتند قبر مطهر رسول خدا (ص) را نیز تخریب کنند اما از بازتاب این کار در جهان اسلام و برانگیخته شدن احساسات مسلمانان ضد خویش ترسیدند و به طور موقت از این عمل منصرف شدند. غارت اموال و طلا و جواهرات خزانه عظیم حرم رسول خدا و ائمه بقیع (ع) یکی دیگر از اعمال شنیع این گروهک بوده است.

بازسازی بقیع

در طول تاریخ، ساخت و سازها، تعمیرات و بازسازی‌های بسیاری در بقیع صورت گرفته اما با توجه به تخریب عمدی بقیع به دست وهابی‌ها، افرادی تلاش کرده‌اند بقیع را دوباره آباد کنند.

سلطان محمود دوم عثمانی در سال ۱۲۳۳ هجری قمری، پس از تخریب نخست بقیع در سال ۱۲۲۰ هجری قمری به بازسازی بقیع، اهتمام ورزید. پس از تخریب دوم در هشتم شوال ۱۳۴۴ که به یوم الهدم مشهور است، مسلمانان از سفر حج خودداری کردند اما شیخ عبدالرحیم فصولی حائری نوه صاحب فصول در همان سال یا سال بعد، همراه با تعداد زیادی از شیعیان، از راه شام عازم حج ‌شد که با استقبال عبدالعزیز بن عبدالرحمن بن سعود روبرو می شود (اسناد و تاریخ دیپلماسی، اسناد روابط ایران و عربستان سعودی. ص۴۶-۵۴)

عبدالرحیم از این فرصت استفاده و به تخریب بقیع اعتراض می‌کند و عبدالعزیز این کار را به ظاهر تقبیح کرده و آن را به تحریک پدر هویدا میرزا حبیب الله بهایی پسر آقا رضا قناد شیرازی مقیم جده و سرپرست حجاج ایرانی نسبت می‌دهد. البته طبق سند دیگری، حبیب الله خان هویدا نقل کرده که عبدالعزیز، ویرانی اماکن مقدس بقیع را به «بدوی‌های جاهل» نسبت داده و خود را از این عمل مبرا دانسته است.

 شیخ عبدالرحیم فصولی پیشنهاد می‌کند دو اتاق شش گوشه از سنگ مرمر ساخته شود، یکی بالاتر که صورت قبور روی آن باشد و یکی پایین‌تر که مردم بایستند و زیارت بخوانند. در اطراف این بقعه بزرگ، طاق نماهایی برای استراحت و نشستن از سنگ مرمر ساخته شود و طلا و نقره هم در آنها بکار نرود. نتیجه این جلسه حفظ محل و نشان قبور ائمه بقیع است و یک نامه رسمی از عبدالعزیز صادر می شود.

همچنین در سال ۱۳۷۱هجری قمری کنگره اسلامی (مؤتمر عالم الاسلام) در کراچی تشکیل می‌شود. شریعت‌زاده اصفهانی نماینده آیت الله بروجردی در پاکستان، مسئله ساختمان بقیع را در این کنگره مطرح و علمای شیعه در این باره اظهار نظر می‌کنند که سرانجام دولت سعودی پس از گفت و گوهای طولانی، موافقت خود را برای تعمیر بقاع منوره بقیع اعلام می‌کند.

آیت الله محمد حسین کاشف الغطاء و حاجی سید امین الدین الحسینی مفتی اعظم فلسطین و سید العراقین طهرانی که از اعضاء موثر کنگره بودند مأموریت می‌یابند در این باره با دولت وقت حجاز مذاکره کنند.

این سه شخصیت، همراه با نماینده آیت الله بروجردی، سیدمحمدتقی طالقانی، پس از مذاکرات مفصل با وزیر خارجه ایران و وزیر نجد و حجاز، دولت وهابی را مجاب کردند یک مسجد بر مقابر بقیع بسازند و قبور را تعمیر کنند و مزار ائمه بقیع را نیز مسقف سازند. در نتیجه این مذاکرات، امیر فیصل، نایب السلطنه وقت حجاز، همراه با مظفر اعلم، وزیر مختار (سفیر) ایران در کشور سعودی وارد مدینه شده و با حضور والی مدینه در مراسم آغاز تجدید بنای بقیع، در روز میلاد امیرمومنان یعنی ۱۳ رجب ۱۳۷۱ شرکت کردند.

سید محمد تقی طالقانی خود، سطل گِل را بر دوش گرفته و چند نفر از شخصیت‌های برجسته شیعیان حجاز نیز داوطلبانه در ردیف کارگران مشغول بنایی می‌شوند. همچنین قرار می‌شود قبور زوجات و پسران پیغمبر یعنی قاسم و ابراهیم و نیز عباس عموی پیغمبر و برخی از صحابه را نیز تعمیر شده و علائم مشخصی بر آن ها بگذارند اما در عمل نمی‌شود و در حد سنگ‌چینی دور قبور ائمه (ع)، سایه‌بان و راهی سنگچین برای عبور زائران، باقی ماند.

البته گفته شده انتشار سخنان تحریک آمیز برخی شیعیان عراق، بهانه به دست سعودی‌ها داد و آنان مانع کار شدند. حاج سید محمد تقی طالقانی نیز ناگهان در ۱۲ شعبان ۱۳۷۲ در نخاوله مدینه پس از شرکت در میهمانی ملک سعودی در کاخ البیضاء از دنیا می‌رود.

همچنین امام موسی صدر در ۲۸ محرم ۱۳۹۴، در نامه‌ای به امیر محسن عبدالمحسن بن عبدالعزیز سعودی، با یادآوری گفت‌وگوهای پیشین، ساماندهی بقیع را از وی خواستار می‌شود که در بخشی از ترجمه این نامه آمده است ‌«ساختن بارگاه برای امامان اهل بیت، مورد اتفاق فقهای مسلمانان نیست و به همین سبب، برای پرهیز از خرج، چنین درخواستی نداریم، اما سر و سامان دادن به قبرستان و آسفالت یا سنگ‌فرش کردن راه‌های داخلی آن و کاشتن اطراف آن و تبدیل آن به بوستانی آزاد با فواره و آب‌نما و مرمت دیوارها و گذاشتن سنگ‌های زیبا در آن‌ها و تعبیه سایه‌بان‌های مرتب گرداگرد آن و اقداماتی از این دست، موضع اتفاق فقهاست و موجب تکریم صدها هزار نفر زائر و عمره‌ گزار و حج‌گزار و دوست‌دار است»

از آیت الله گلپایگانی نیز نقل شده با بازسازی بقیع توسط عده‌ای از تونسی‌ها در سال ۱۳۶۲ شمسی مخالفت کرده است و علت این مخالفت، توطئه ساختن مقبره برای حضرت زهرا (س) در بقیع برای رد ادعای شیعه در مخفی بودن قبر آن حضرت، دانسته شده است.

با وجود تمام مزاحمت های وهابیون در سال های گذشته، مسلمانان همواره با دلی مشتاق و غمبار به زیارت قبور بقیع اهتمام داشته و دارند ولی وهابیون هر سال عرصه را برای زائران تنگ تر می کنند؛ به گونه ای که در ابتدای سالهای تخریب، زائران تا مجاور قبور مطهر چهار امام معصوم می توانستند بروند، در گرمای آفتابی که برقبور نیز می تابد، بایسند وزیارت کنند. 
به مرور این امکان محدودتر شد و از حدود دو دهه پیش امکان ورود به فرعی مسدود شده است. سال‌های بعد تابلوی بسیار بزرگ و مرتفعی در جلوی این فرعی نصب کردند تا دید زائران را به قبور ایمه محدود سازند . در حدود ۱۰ سال پیش امکان ایستادن و خواندن زیارت میسر بود ولی از چند سال پیش ماموران وهابی و شرطه ها ایستاده اند و اجازه توقف نمی دهند. ‌اگر کسی بایستد با توهین و ضرب وشتم نیز مواجه می شود و زائران فقط می توانند در معابر بقیع، با فشارجمعیت راه بروند و در زمان کوتاه سیار زیارت کنند و غمبار سلام داده و توسل جویند و از طرف دیگر خارج شوند.