به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان شرقی، انقلابی که همه محاسبات سیاسی را به هم زد و این سیل خروشان مردم و مبارزاتشان که بر پایه تعالیم دین اسلام طراحی شده بود، شکل منحصر به فردی از مقاومت را در مقابل استبداد در دنیا پایه ریزی کرد.
انقلابی با هدایت امام خمینی و اتحاد قشرهای مختلف مردم که برگرفته از مکتب عاشورا بود و با نهضت اربعین ها به پیروزی رسید.

آغازی بر یک پایان
وقتی جیمی کارتر ، 11 دی ماه 1356 سر راه خود بعد از سفر به هندوستان در فرودگاه تهران پیاده شد تا دیداری با شاه داشته باش ، هرگز گمان نمی کرد آخرین رئیس جمهور آمریکا خواهد شد که قدم به خاک ایران می گذارد. این را یک سال بعد فهمید ...
کارتر یکی از دین ستیزترین سردمداران امریکا و دنیا به حساب می آید.
او کسی بود که محمدرضا شاه را به تاخت علنی علیه مبارزات اسلامی تحریک کرد . شاه که ادعای فضای باز سیاسی می کرد، بعد از دیدار با کارتر، تصمیم به مقابله فرهنگی با روحانیت به خصوص امام خمینی(ره) گرفت.
احسان نراقی، از نزدیکان فرح پهلوی در خاطرات خود می گوید : شاه می خواست که دیگر مبارزه را علنی کند . دستور داد بروید و یک مقاله بنویسید.
" استعمار سرخ و سیاه " عنوان مقاله ای که شاه توسط هویدا توانست تهیه کند ، با نام مستعار یک نویسنده به نام «احمد رشیدی مطلق» در روزنامه اطلاعات در تاریخ 17 دی 1356 چاپ شد.
انتشار مقاله و اهانت به امام خمینی درست زمانی که مردم ایران در پی شهادت مصطفی خمینی در اول آبان همان سال، حمایت ویژه ای از امام کرده بودند، همانند جرقه ‌ای بود که آتش انقلاب را در ایران روشن کرد.
برای مبارزاتی که انقلابشان برپایه نهضت عاشورا آغاز شده بود، هتک حرمت مرجعیت شیعه آن هم در ایام محرم و صفر قابل تحمل نبود.
به ذهن شاه خطور هم نمی کرد که اگر قیام مردم عاشورایی به اربعین ها برسد، رژیم سقوط خواهد کرد.

لبریز صبر مردم در قم
شیرخانی، نویسنده می گوید: 17 دی سالروز کشف حجاب توسط رضاخان در ایران بود.
روزی که برای بانوان نامگذاری شده بود و مطبوعات نیز سعی در گرامی داشت آن داشتند!
همزمانی چاپ مقاله با این روز که به دستور رژیم تبلیغات گسترده ای برای بی حجابی می شد، خشم مردم را شدیدتر کرد.
اعتراض روحانیون قم به همین مناسبت، با برخورد هجومی نیروهای نظامی مواجه شد و چند تن به شهادت رسیدند.همین سرکوبها عزم مردم را برای قیام جزم کرد.
مرتضوی، یکی از شاهدان عینی قیام مردم قم تعریف می کند: روز قبل از قیام، اعلامیه ای را در مدرسه کرمانیهای بازار دیدم.با این مضمون که به دلیل اعتراض به اهانت ها کلاسها تعطیل است. ما متن مقاله را ندیده بودیم.
کنجکاو شدیم بدانیم محتوایش چیست.چون عمال رژیم، قبلا حوزه علمیه قم را بسته بودند، ناچار به مدرسه خان رفتیم و طلبه ها را دیدیم که جمع شده اند.
طلاب و علما کلاسهای درس را روز 19 دی 1356 تعطیل می کنند و با همراهی مردم، اعتراضات از حرم مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) آغاز می شود.
در مسجد اعظم و صحن حرم مطهر، زائران و مردم با طلاب همراه می شوند.
مقاله روزنامه اطلاعات را پاره می کنند و با سکوت راهی بیت مراجع می شوند.از ساعات آغاز روز تا هنگام شب ، نیروهای نظامی به شیوه های مختلف سعی در متفرق کردن معترضان دارند که راه به جایی نمی برند و باردیگر آتش به روی مردم می گشایند.
امام خمینی(ره) در پیام خود به ملت ایران درباره کشتار وحشیانه رژیم می گوید : مرکز تشیع و حوزه فقاهت اسلام را در جوار مرقد پاک فاطمه معصومه سلام الله علیها به مسلسل بست و جمعیت بی گناه فراوانی از جوانان حوزه علمیه و مردم متدین و غیور شهر مذهبی قم را در خاک و خون کشید و به قتل رساند ...
پس از قیام 19 دی مراجع قم با صدور اعلامیه های مشترک، رژیم را محکوم و از طلاب و مردم قدردانی می کنند. روحانیون و علمای شهرهای دیگر از جمله تهران ، تبریز، مشهد ، اصفهان و شیراز به سرکوب خونین مردم قم واکنش نشان می دهند و بر ادامه مبارزه تاکید می کنند.

تبریز و آیت الله قاضی، آغازگر نهضت اربعین ها
اگر چه بعد از کشتار بی رحمانه مردم در قم ، شهرهای مهم ایران همه به کانون اعتراضات مردمی علیه شاه تبدیل شده بود، اما تبریز با وجود روحانی مبارز و فقیه فرزانه ای چون آیت الله قاضی طباطبایی نقش بزرگی در حوادث بعد از قیام قم دارد.
آیت الله قاضی که از سال 1342 و با آغاز مبارزات امام خمینی همواره در کنار ایشان بود، در جمع مردم به خمینی آذربایجان شهرت داشت.
مغز متفکر مبارزات دینی مردم این خطه و عامل ایجاد وحدت در میان اقشار مختلف از بازاریان و اصناف گرفته تا دانشگاهیان و طلاب.
وی همان کسی بود که با هوشمندی و تیزبینی و درک صحیح شرایط مبارزه، سالها قبل با مطالعات گسترده خود، نقش و اهمیت اربعین حسینی را در زنده نگه داشتن مکتب عاشورا تبیین کرده بود و او بود که با طراحی مراسم چهلم شهدای قیام قم در تبریز، یک استراتژی مبارزه بر مبنای اربعین ها ایجاد کرد .
نخستین قدم برای درهم پیچیدن طومار پهلوی توسط مردم تبریز برداشته شد.
مردمی که پیشتازی آنان در عرضه های دینی و سیاسی و اجتماعی ریشه در باور عمیق آنها فرهنگ تشیع علوی دارد.
حجت الاسلام والمسلمین موسوی تبریزی می گوید: محل فعالیت آیت الله در مسجد شعبان تبریز بود.
روزهای منتهی به 29 بهمن 56 زمزمه هایی از برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در این مسجد به گوش می رسید همه منتظر بودند تا ایشان تصمیم بگیرند.
اتفاقی که شب 28 بهمن افتاد و اعلامیه ای با امضای 9 تن از علمای تبریز برای برگزاری مراسم سوگ برای شهدای قم در دیوارها نصب شد.

قیام 29 بهمن 56 تبریز
مقرر بود ساعت 10 تا 12 در مسجد حاجی میرزا یوسف واقع در سر بازار، اول خیابان فردوسی تبریز مجلس عزا بر پا شود.
حجت الاسلام شیخ حمید بنابی می گوید : تقریبا همه علما می دانستند برگزاری این مراسم با برخورد رژیم مواجه خواهد شد. اما باکی نبود. چندان به نتیجه فکر نمی کردند.دست اندرکاران به وظیفه خود عمل کردند و مردم به صورت شفاهی همدیگر را خبر کردند. بازار تعطیل شد و ساعت برگزاری مراسم فرا رسید.
نجفی، از نویسندگان می گوید: این یک مجلس ترحیم ساده نبود. قیامی گسترده و مردمی بود.این را از مضمون شعارهای مردم و حال و هوای عاشورایی انها در روز موعود می شد دریافت.
سردار علایی از دانشجویان انقلابی دانشگاه تبریز نقل می کند : عزمی در دانشجویان برای یک حرکت جریان ساز وجود داشت.اما برپایی مراسم چهلم شهدای قم اقدام مهمی بود که به تنهایی نمی شد از عهده آنها بر آمد. با اشاره آیت الله قاضی طباطبایی ، بازاریان و دانشگاهیان با هم وارد عمل شدند.
نقش دانشجویان به قدری در قیام 29 بهمن برجسته است که در اسناد ساواک به آن اشاره شده است: دانشگاه رسما تعطیل نبود ولی نیمی از دانشجویان کلاسها را تعطیل کرده اند . دسته ای از ساعت 9 با آشوبگری و شکستن شیشه ها و اتش زدن کیوسک گارد دانشگاه با دردست داشتن چوبهایی در دست به سمت نقاط اصلی شهر حرکت کرده اند.

اولین شعار مرگ بر شاه
ارسلانی از مبارزان و فعالان انقلابی تبریز نقل می کند: نخستین صحنه درگیری در چهارراه شریعتی (شهناز سابق) را جوانان مذهبی اعم از دانشجو و غیردانشجو آفریدند.
آنها مقابل گارد شاهنشاهی برای اولین بار شعار " مرگ بر شاه" سردادند و حتی خواستند به نیروهای نظامی حمله کنند. اما ساواک و شهربانی پیش بینی های لازم را کرده بودند. حتی آزموده استاندار آذربایجان که در مغان به سر می برد ، 29 بهمن به تبریز بازگشته بود.
مردم مقابل مسجد قزللی (حاجی میرزا یوسف ) گرد هم می آیند.چنان که از خاطرات شاهدان عینی برمی آید شمار آنها به 20 هزار نفر می رسیده است.
سرگرد حق شناس رئیس کلانتری بازار به همراه نیروهایش مسجد را محاصره کرده و در آن را می بندند. مردم معترض می شوند و قصد ورود به مسجد را دارند که وی با الفاظی رکیک دستور می دهد که در باید بسته بماند.

اولین شهید قیام و خروش مردم
توهین بی شرمانه حق شناس خون یک جوان را به جوش می آورد: محمد زنوزی عراقیان از فعالان مبارز تبریز که با نام محمد تجلا شناخته می شد .
خواهرش تعریف می کند : خیلی با غیرت و با تعصب بود . ما در محل حادثه نبودیم ولی می گویند با شجاعت به سرگرد معترض شده و سیلی در گوش او نواخته بود. پاسخ او هم شلیک یک گلوله بود .
ارسلانی تعریف می کند : از مقابل مسجد قزللی تا خیابان فردوسی مملو از جمعیت بود.مردم شعار "درود بر خمینی " می دادند اما رفته رفته جهت حرکت مشخص و صدای " مرگ بر شاه " در شهر بلند شد.
خاماچی ، محقق تبریزی می گوید : ساعت 12 با تعطیلی مدارس ، هزاران دانش آموز نیز به سیل مردم پیوستند.
کارگران کارخانه ها نیز به میان مردم آمدند و زنان تبریزی نیز همراه دسته ها حرکت می کردند. یعنی همه اقشار مردم جمع شدند.
سلیمی در بررسی اسناد لانه جاسوسی آمریکا تحت عنوان "غیرقابل تصور" می نویسد : این قیام در وسعتی به طول 12 کیلومتر از دانشگاه آذرآبادگان در شرق تا ایستگاه راه آهن در غرب و در عرض 4 کیلومتر از مقر حزب رستاخیز در شمال تا دو خیابان مانده به کنسولگری امریکا در جنوب شهر گسترش یافته بود.
شگفت اینکه این قیام به دلیل گستردگی و شدت برخورد نظامی با مردم تنها 2 ساعت به طول انجامید ولی وضع تبریز را بعد از آن به مثابه شهری جنگ زده گزارش کرده اند.
یکی از بازاریان قدیمی تبریز می گوید: مردم ، مراکز فساد و فحشا ، قمارخانه ها ، مشروب فروشیها ، سینماها ، کاخ جوانان ، مقر حزب رستاخیز را آتش زدند . بانکها هم از خشم در امان نبودند و اما نکته مهم اینکه یک نفر حتی یک اسکناس هم بر نمی داشت.
ظرف مدت 48 ساعت، شهدای قیام به 14 نفر می رسد. 118 نفر مجروح می شوند و تعداد 621 نفر روانه زندان می شوند.
رادیو لندن، خبرگزاری یونایتد پرس، خبرگزاری فرانسه، روزنامه تایمز، گاردین، واشنگتن پست به صورت گسترده اخبار و مقالاتی در خصوص قیام مردم تبریز منتشر می کنند.
هر چند تلاش آنها برای کوچک جلوه دادن واقعه و نسبت دادن به گروههای مختلف است اما حجم ماجرا به قدری است که از عدم پرداخت به آن عاجز می مانند.

واکنش رژیم طاغوت
به دلیل ناتوانی در کنترل امور ، استاندار عزل و با قاصران در جلوگیری از گسترش حرکت مردمی برخورد شدید می شود.
نقل است که تا سه ماه بعد از قیام ، دانشگاهها و مدارس تعطیل بود.
از آنجایی که تبریز به لحاظ جغرافیایی به شوروی نزدیک بود ، عمال رژیم ، قیام مردم را حرکتی برخاسته از عوامل خارجی از جمله کمونیسم نسبت می دادند.
حتی نخست وزیر در سخنرانی خود در تالار شهرداری تبریز چنین می گوید : این اتفاق کار مردم ما نیست . دست پخت آشوبگرانی است که مخفیانه وارد کشور شده اند و پس از تخریب شهر گریخته اند!
نیک بخت، محقق و نویسنده می گوید : کلماتی نظیر کمونیستهای شناخته شده ، مزدوران خارجی ، مارکسیستها ، مارکسیستهای اسلامی به طور خسته کننده ای از سوی سران رژیم در مطبوعات و رادیو تلویزیون تکرار می شد.

پیام امام خمینی به مردم تبریز
حضرت امام خمینی (ره) در روز 8 اسفندماه 56 پیامی صادر کردند و در آن ضمن اشاره به تدین، شجاعت و غیرتمندی مردم تبریز، عمل انقلابی آنان در 29 بهمن را ستودند :
«سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز! درود بر مردان برومند و جوانان غیرتمند تبریز! درود بر مردانی که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد " مرگ بر شاه " خط بطلان بر گزافه گویی های او کشیدند!
خاطره ی بسیار تاسف انگیز قم هنوز ما در را در رنج داشت که فاجعه ی بسیار ناگوار تبریز پیش آمد که هر مسلمی را رنج داد و ما را به سوگ نشاند. من به شما اهالی معظم آذربایجان نوید می دهم، نوید پیروزی نهایی. شما آذربایجانیان غیور بودید که در صدر مشروطیت برای کوبیدن استبداد و خاتمه دادن به خودکامگی و خودسری سلاطین جور به پا خاستید و فداکاری کردید. تاریخ ایران به یاد ندارد این چنین سفاکی و قتل عام پی در پی را که به دست این یاغی سفاک انجام می گیرد.
اَلَیْسَ الصُبّح بقریبٍ
اهالی معظم و عزیز آذربایجان - ایدهم الله تعالی - بدانند که در این راه حق و استقلال و آزادی طلبی و در حمایت از قرآن کریم تنها نیستند ...»

ثمره قیام و تاکتیکی با عنوان اربعین شهدا
مردم تبریز در 29 بهمن 56 هیمنه طاغوت را در هم می شکنند و نشان می دهند که اتحاد و همراهی همه اقشار رمز اصلی مبارزه است. تجربه ماندگار چهلم شهدای قم در تبریز ، مبارزان یزد را در برگزاری مراسم چهلم شهدای تبریز مصمم می کند.
آیت الله صدوقی، که نقش بی بدیلی در هدایت مردم یزد ایفا می کرد، روز 10 فروردین 57 را روز عزای چهلم شهدای تبریز اعلام می کند و به این ترتیب سال 57 با مرگ بر شاه آغاز می شود.
بهبود زاده ، از مبارزان انقلابی یزد می گوید : امام خمینی با پیامی از نجف اشرف ، نوروز 57 را عزای عمومی اعلام کرده بودند و مردم یزد از ابتدای سال در مساجد و تکایا مراسم عزاداری و سخنرانی برگزار می کردند.در این میان مسجد حظیره مهمترین کانون انقلاب شده بود.
ناگفته نماند که مردم مبارز اهواز و جهرم نیز تحرکات گسترده ای در آستانه چهلم شهدای تبریز داشتند اما تظاهرات یزد بسیار خبرساز شد.
مسئولان شهربانی که پیش بینی درگیری را کرده اند به شیوه های مختلف حتی دیدار با آیت الله صدوقی در سحرگاه 10 فروردین سعی در متقاعد کردن وی برای جلوگیری از مراسم داشتند اما وی در مسجد حظیره به اقامه نماز جماعت صبح پرداخت و رفته رفته جمعیت مردم در داخل مسجد بیشتر شد. با سردادن شعارهای " می کشم می کشم آنکه برادرم کشت " و " مرگ بر این حکومت پهلوی " مردم دسته دسته از مسجد خارج شدند و به سمت خیابانها حرکت کردند.
ماموران شهربانی توان مقابله را در خود نمی دیدند و ژاندارمری وارد میدان شد . درگیری ها لحظه به لحظه شدت یافت.در این کارزار 4 تن شهید و 10 زن و مرد به شدت مجروح شدند.

تبریز و اربعینی دیگر
مردم درقم و کاشان به عزاداری شهدای یزد می پردازند . اما سومین اربعین خونین هم به تبریز می رسد . دانشگاه تبریز در چهلم شهدای یزد یکپارچه خروش می کند. بیات ، یکی از دانشجویان وقت نقل می کند : 18 اردیبهشت 57 یعنی یک روز قبل از چهلم شهدا مبارزان به ما گفتند به دیوار دانشکده داروسازی میخ بکوبید تا صبح فردا کاریکاتور شاه و کارتر نصب شود. حتی تعدادی چوب دستی هم مخفی کرده بودیم تا موقع ضرورت استفاده شود.قرار بود تظاهرات سر ساعت 12 آغاز شود.
افتخاری ، دیگر مبارز دانشگاهی می گوید : در تاریخ دانشگاه سابقه نداشت این همه دانشجو در تظاهرات بیاید. حیاط بزرگ مملو از جمعیت بود.گارد که حمله کرد ، دانشجویان اصلا متفرق نشدند و برعکس با نیروها درگیر شدند. به طوری که گاهی این نیروهای گارد بود که می گریخت. سرانجام کماندوهای ارتش و نیروهای شهربانی وارد شدند و تیراندازی مستقیم آغاز شد ...
بعد از یک ساعت و نیم درگیری ، 3 دانشجو به شهادت می رسند و در پی این واقعه خونین ، رئیس دانشگاه تبریز استعفا می دهد و مبارزات سیاسی استادان هم شکل علنی به خود می گیرد.

حرکت مبارزان تا میدان ژاله تهران
17 شهریور خونین ، مبارزات جمعه سیاه میدان ژاله در سال 57 را از استوارترین گامهای مبارزه برای براندازی رژیم می دانند.
اتفاقاتی که در تابستان سال 57 رخ می دهد ، دنباله رویدادهای زمستان 56 است. رژیم پهلوی در روز 28 مرداد، برای مخدوش کردن چهره انقلابی ها، طرح آتش زدن سینما رکس آبادان را اجرا می کند و حدود 700 نفر را در آتش سوزانده و با تبلیغات گسترده می کوشد تا مردم انقلابی را مسئول این فاجعه معرفی کند. اما همین اقدام موجب خشم مردم خوزستان می شود.
حکومت نظامی ، عادت دیرینه رژیم در شهرهای بزرگ و صبر مردم هم دیگر لبریز شده است. با وجود اعلام حکومت نظامی مردم تهران روز 17 شهریور 57 از صبح زود در میدان ژاله تهران گرد هم می آیند و در کمتر از دو ساعت، میدان و خیابان‌های اطراف لبریز از جمعیت می شود.
موسی یکی از شرکت کنندگان در تظاهرات تعریف می کند : با وجود اخطارهای فراوان مردم برای پراکنده شدن مردم ، هیچ کس به این اخطارها گوش نداد و در نهایت فرمان آتش صادر شد.هلی کوپترها از آسمان و نیروهای ارتش و گارد در خیابان به سوی مردم شلیک می کردند. خون تمام کف خیابان را گرفته بود .هیچ وقت هم آمار شهدا معلوم نشد.

اربعین شهدای تهران در کرمان
آیت الله جعفری ، روحانی شاخص رهبری مبارزات و قیام مردم کرمان تعریف می کند:
24 مهر 57 مسجد جامع کرمان محل برگزاری عزای چهلم شهدای تهران می شود.مردم دسته دسته از نقاط مختلف به این مسجد می آیند اما رژیم با اجیر کردن صدها کولی با چوب و چماق ، سعی در سرکوب تجمعات دارد.اما کارساز نمی شود و مراسم آغاز می شود.
حاج رضا ، یکی از مبارزان چنین تعریف می کند : آنها موتورسیکلتها را آتش می زدند و درب و پنجره می شکستند. ناگهان دیدیم شعله هایی از درب شرقی مسجد نمایان شده. کولی ها درب راه پله را هم شکستند و وارد صحن شدند . با ورود ماموران ، گازهای اشک آورفضای شبستان را پر کرد.
محمدرضا باهنر در خاطرات خود می گوید : نیروهای آگاهی آن زمان با لباس شخصی همراه نیروهای ساواک بودند.به فرمان آنها بخشهایی از داخل مسجد را آتش زدند. به کلام الله مجید ، مفاتیح و کتابهای دینی توهین شد و بعضی از آنها در آتش سوخت.
مجموعه این اتفاقات در شهرهای دیگر همچون اصفهان و تهران ، خشم ملت مسلمان ایران را به جریانی پیوسته تبدیل کرد . جریانی که تنها دو ماه بعد، فرار شاه از ایران را رقم زد و طلوع پیروزی انقلاب اسلامی را نوید داد.

نمادهای شیعه ، رمز ماندگاری مبارزه
از خرداد 42 تا بهمن 57 نمادهای شیعه تاثیر به سزایی در زنده نگه داشتن مبارزه با ظلم در جامعه ابران داشته است.
این نمادگرایی ها و مجالس و تظاهراتی که غالبا همزمان با ایام محرم و صفر برگزار شد ، در نبود احزاب سیاسی مستقل به عنوان عناصری وحدت بخش میان گروههای اجتماعی عمل کرده و در نهایت به بسیج سیاسی رسیده است.
روح ایثار ، جهاد ، شهادت طلبی و ظلم ستیزی چنان در کالبد ملت دمیده شد که بعدها در دوران دفاع مقدس به اوج شکوفایی رسید . این رمز ماندگاری ، عزت و اقتدار نظام جمهوری اسلامی است . نظامی که سالهاست به الگوی مقاومت در کشورهای مسلمان تبدیل شده تا پرچم آزادگی امت اسلام برافراشته بماند و این رویداد تاریخ ساز در سایه اربعین ها شکل گرفت.

گزارش مکتوب: مهین انتظار