[نیره خادمی] دست می‌کشد روی مشتاق، لرزش سیمِ سفیدِ فولادی سه‌تار را می‌گیرد و گوشه «زیرکش سلمک» را می‌نوازد. تارها به ردیف روی میز ایستاده‌اند، سه‌تارها آویزان از دیوار صف‌کشیده‌اند و دل به «شور» پیرمرد داده‌اند. سنتورها بالای مجلس نشسته‌اند. کوبش آن دو زخمه چوبی روی هر کدام از 72سیم سنتور، با دخترک چشم سیاه چنین حرف می‌زند: «خونه مادربزگِ‌ هزار تا قصه داره، خونه مادر بزرگِ...»  نی‌ها در جعبه‌های سیاه و زرشکی بی‌صدا خوابیده‌‌اند. تنبک، دف، تنبور، کمانچه و چنگ‌های باوقار در اتاق‌ها و سالن‌های تودرتو، زیر نور سفید و زرد لامپ‌ها چشم دوخته و گوش سپرده‌اند به آوای اصفهان پسرک نوجوان. ویولن‌های نیم‌خیز انگار که یک دسته نظام و لابد در انتظار مارش، مثل آذرخش ردیف شده‌اند. یکی شانه پایین آورده، ویولن را سوار بر بازوی استخوانی‌اش کرده و با آرشه «چارداش» اثر «ویتوریو مونتی»، آهنگساز ایتالیایی را می‌نوازد. «چارداش» با آن همه پیچیدگی‌های ملودیک، برای نوازنده ویولن و ویولن عیار سنجش است و هر که در گالری زمستان طرفدار ویولن است، گوشه‌ای از آن را می‌نوازد تا مهارتش را
به رخ بکشاند.

گالری‌های ممیز، میر میران و پاییز در خانه هنرمندان بیشتر میزبان ساز‌ها و سازنده‌‌های سازهای ایرانی‌اند و ویولن و سازهای غربی میهمان گالری زمستان؛ خانه هنرمندان، به‌ سال 1398، نمایشگاه سازخانه و دی ماه. نمایشگاه به پشتوانه و حمایت کانون سازندگان ساز خانه موسیقی، خانه هنرمندان ایران و خانه موزه دکترمعین و استاد امیرجاهد برگزار شده است.
نوبت سومی است که این نمایشگاه با حضور سازندگان ساز از طرف خانه موسیقی ایران برگزار می‌شود، اما این‌بار خلاف دفعات پیش نه خبری از «شباهنگ» و  «شهر‌آشوب» هست و نه خبری از استاد محمدرضا شجریان. استاد شجریان در نوبت نخست این نمایشگاه که ‌سال 88 برگزار شد، هنوز سرحال بود و در مراسم افتتاحیه و نشست‌های خبری آن حضور داشت. حالا او در بستر بیماری است و جای خیلی از استادان موسیقی مثل جلال ذوالفنون، فرهنگ شریف، حسین دهلوی، محمدرضا لطفی، فرود گرگین‌پور یا مثلا حسن کسایی در این میانه خالی است.  
سال 97 دومین نمایشگاه سازخانه با یادی از استاد شجریان برگزار و حتی فیلمی از سازهای ابداعی او به نمایش گذاشته شد. داریوش النجری، دبیر هنری نمایشگاه ساز خانه موسیقی درباره غیبت نام شجریان در سومین سازخانه به «شهروند» می‌گوید: «سازهای استاد شجریان قبلا به نمایش گذاشته شده است و همه آنها را دیده‌اند. شاید به همین دلیل امسال به آن پرداخته نشده است.» در سال‌های پیش تعداد سازهای ابداعی در این نمایشگاه بیشتر بود، اما امسال بین سه تا پنج ساز ابداعی برای بازدید در معرض نمایش گذاشته شد و دلیل آن هم به گفته النجری انتقاداتی است که درباره سازها مطرح شده است: «چند گروه دیگر هم درحال ساخت سازهای ابداعی هستند، اما تا زمان برگزاری نمایشگاه به نتیجه نرسیده بودند.»  

بم خوان ابداعی در کنار تار و سه‌تار
«تارا» یکی از سازهای زهی ابداعی است که مسعود ذاکری رودی امسال از منطقه خواف آن را با کاسه‌ای متفاوت برای سومین سازخانه در معرض دید عموم گذاشته است. به گفته ذاکری‌رودی، چندین قوس‌ و سوراخ‌های دایره‌ای برای گرفتن صداهای متفاوت روی «تارا» کار شده است: «سه سیم از جنس سیم گیتار در تارا استفاده کرده‌ام. درواقع این ساز بم‌‌‌خوان است و می‌تواند برای پوشش صدای بم در گروه نوازی کنار تار و سه‌تار قرار بگیرد. پوشش شکم این ساز از پوست دل گاو است تا بر روی صدای ارتعاشی ساز تأثیر بگذارد. دست نوازنده برای استفاده از مضراب‌ها باز است و در این صورت صدادهی آن با هر مضراب متفاوت خواهد بود.» ذاکری از‌ سال 79 نوازندگی با تار و سه‌تار را آغازکرده و پارسال هم دو ساز ابداعی به ساز خانه برده است. او در کنار اینها چند کتاب هم در حوزه‌های مختلف فرهنگی نوشته است ازجمله کتاب «فریاد» با محوریت موسیقی مقامی خواف.

مجموعه‌دار تارهای «یحیی»، «خاچیک نجارباشی» و «هامبارسون»
هفته گذشته در ساختمان کهنسال خانه هنرمندان که سال‌های دور مقر ارتشی‌ها بود، حدود 60 هنرمند و سازنده ساز جمع شدند که «مازيار حيدری»، پژوهشگر موسیقی با سبیل و موهای جوگندمی یکی از آنهاست. تخصص استاد سفید موی کرمانشاهی، تارهای قدیمی است از تار یحیی، جعفر و عباس صنعت، ملکم، خاچیک نجارباشی پدر یحیی تا تارهای ‌هامبارسون عموی یحیی. او 50 تار قدیمی در مجموعه خود دارد و عمر خود را هم برای الگوشناسی ساختمان تار گذاشته است. «صدای تار امروز مثل تارهای قدیمی نیست. یک روز متوجه شدم که باید درباره تار رهرو راه قدما باشم، بنابراین به ساخت تار به روش قدما و احیای الگوهای قدیمی روی آوردم. سال‌ها منتظر شدم و حتی نذر کردم خواب یحیی را ببینم تا بگوید که حلقه مفقوده این زنجیر کجاست که صدادهی سازهای جدید با سازهای قدیمی تفاوت دارد. بالاخره یک روز به فرمول آن رسیدم و نتیجه آن کتاب «راز ساز در ساختار تار» شد.» مازیار حیدری اهل کرمانشاه و بزرگ‌شده تهران است. روی آوردن او به ساخت ساز و پژوهش درباره الگوشناسی موسیقی از خرید یک تار قدیمی آغاز شده است: «یک تار قدیمی شکسته خریده بودم، اما نمی‌دانستم از آنِ کیست. تلاش کردم با دوستانم تار را مرمت کنم و همین من را به ساخت ساز و الگوشناسی تار سوق دارد. همزمان به دنبال این بودم که بدانم سازنده آن تار کیست. هفده‌سال به دنبال سازنده تار گشتم، خیلی‌ها می‌دانستند، اما نمی‌گفتند و خیلی‌ها هم اصلا نمی‌دانستند سازنده آن تار کیست. در هر صورت همه این اتفاقات من را در مسیری که الان در آن هستم، قرار داد.»  

کدو حلوایی و سه‌تار کتابی
در میان سه‌تارهای آویزان از دیوار گالری پاییز، سه‌تاری با کاسه کدو و یک سه‌تار زیر عبایی و کتابی نظر همه را جلب کرده؛ سه‌تارهایی قدیمی که حالا دیگر استفاده از آنها منسوخ شده است و بیشتر جنبه تزیینی و تاریخی دارد. قدیمی‌ها برای ساخت سه‌تار از چوب، از کدو استفاده می‌کردند و سه تار کتابی یا زیر عبایی هم در زمان محدودیت‌ برای موسیقی رواج داشت تا راحت‌تر آن را جابه‌جا کنند. نیما ناظمی بالای سر این سازها از تاریخچه کارگاه ساخت ساز پدر و علاقه‌اش به موسیقی می‌گوید: «پدر عاشق چوب بود و بعد عاشق نوا شد، برای همین کارگاه ساز راه انداخت.» همین میل و عشق پدر احمد ناظمی باعث ایجاد علاقه نیما به نوا و بعد ساخت ساز شد تا هر روز به کارگاه ساز پدر برود، ساز دست بگیرد، گاه بنوازد و در روزهای نمایشگاه هم ساعت‌ها در کنج گالری پاییز در نمایشگاه سازخانه بایستد و از تاریخچه
 سازها بگوید.

بیرون کشیدن هنرمندان از لاک خود
سازخانه امسال هم بیشتر از آنکه پذیرای تهرانی‌ها باشد، هنرمندان شهرهای دیگر و سازهایشان را در خود جای داد؛ هنرمندانی که حتی بعد از سال‌ها تلاش هم کسی از نام و نشان آنها خبر ندارد. آنها از نهمین روز دی ماه تا روز سیزدهم در خانه هنرمندان دور هم جمع شدند تا سازهایشان را به نمایش بگذارند، با خریداران و استادان ساز روبه‌رو شوند و اطلاعات‌شان را ردوبدل کنند؛ اتفاقی که به گفته داریوش النجری، دبیر هنری این نمایشگاه‌ سال گذشته هم بسیاری از شرکت‌کنندگان را به وجد آورده است: «بسیاری از این هنرمندان را کسی نمی‌شناسد یا در شهرستان هستند یا در تهران در لاک خود فرو رفته‌اند، بنابراین همیشه برای فروش و جلب مشتری مشکل دارند. پارسال وقتی این نمایشگاه تمام شد، بسیاری از شرکت‌کنندگان غمگین بودند، چون اینجا ساز فروخته بودند و ارتباطی هم با استادان موسیقی که به نمایشگاه آمدند، برقرار کرده بودند.» جز گالری‌های همکف خانه هنرمندان ایران که به نمایش ساز اختصاص یافته بود، برای نخستین بار در سالن امیرخانی هم نشست‌های پژوهشی و تحلیلی درباره سازهای ایرانی، کلاسیک و ابداعی با حضور کارشناسان، نوازندگان و سازندگان ساز برگزار شد. خیلی از استادان موسیقی هم مثل کیهان کلهر، داریوش طلایی، بهداد بابایی، سوسن اصلانی، عباس سجادی، کیوان ساکت و ... در این روزها به نمایشگاه رفتند، به سازها دست کشیدند و با غرفه‌دارانِ سازنده ساز گپ زدند. هنرمندانی چون قاسم رفعتی، میلاد کیایی، فرمان مرادی و هوشنگ کامکار هم در افتتاحیه سازخانه حضور داشتند.