به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ هَفت‌تَپه در خوزستان و در محوطه شهر تیکنی یا کابناک از تمدن ایلام در جوار شهر تاریخی شوش دانیال نبی(ع) و معبد چغازنبیل در فاصله ۴۵ کیلومتری جاده اندیمشک– اهواز  و ۱۰۰ کیلومتری شمال اهواز قرار دارد. از ۱۸ آذر ۱۳۴۰ خورشیدی بر روی خرابه‌های این شهر باستانی شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت تپه تاسیس شد.

برپایه شواهد تاریخی در قرون وسطی و در آغاز رنسانس، کشت نیشکر از هندوستان به خوزستان(ایران)، سوریه و مصر راه یافت. در ایران آن را به نام ساکارا بامبو وبتاشیر می‌شناختند. همچنین مورخان بر این باورند که تصفیه کردن عصاره نیشکر و تبدیل آن به قند و شکر به وسیله ایرانیان در دوره ساسانیان اختراع شده است. در آن دوره یکی از مناطقی که مزارع نیشکر در آن رونق داشت، خوزستان بود و در واقع اطلاق کلمه خوزستان و شکرستان به دلیل کشت نیشکر در آنجا بوده است، بنابراین اوج اهمیت نیشکر در خوزستان را قبل از اسلام در دوره ساسانیان باید دانست. طبق مستندات و شواهد موجود، خوزستان از مستعدترین مناطق نیشکرخیز جهان به شمار می رود و کشت این محصول آن قدر زیاد بوده که خلفای عباسی روزانه هزار دینار به عنوان مالیات از نیشکرکاران عایدی داشته اند. پس از این دوره در حدود ۷۰۰ سال، کشت نیشکر در خوزستان متوقف می شود تا اینکه در زمان ناصرالدین شاه و به کوشش امیرکبیر اقداماتی در جهت احیاء این صنعت در خوزستان از طریق ورود قلمه های جدید از هندوستان به عمل آمد و از همین زمان بود که فکر احیای صنعت نیشکر و قندسازی در خوزستان جرقه زد اما بعد از مرگ امیرکبیر صنعت قندسازی نیشکر رونقی در خور نیافت. این رکود ادامه داشت تا اینکه در سال های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ خورشیدی دوباره کشت قلمه هایی در منطقه های آهودشت اهواز، حمیدیه و دیگر نقاط مساعد خوزستان آغاز شد اما در ۱۳۱۹ خورشیدی، شرکت سابق نفت ایران و انگلیس به خاطر این که ترویج و اشاعه کشت نیشکر را با منافع خود مغایر تشخیص می داد نه تنها از کشت و توسعه آن جلوگیری کرد بلکه بر اثر اقدامات این شرکت، پس از چند سال تمامی قلمه های کشت شده نیز خشک و بدین ترتیب کشت نیشکر در ایران به دست فراموشی سپرده شد.

تاریخچه تاسیس کارخانه نیشکر هفت تپه

در ١٣٣١ خورشیدی ابوالحسن ابتهاج رییس وقت سازمان برنامه رژیم پهلوی، ایده اولیه طرح تاسیس هفت تپه را داد. ابتهاج در کتاب خاطراتش درباره طرح نیشکر هفت‌تپه می‌گوید: برای مطالعات اولیه طرح، یکی از مشهورترین متخصصان دنیا را که اهل پورتوریکو بود به ایران آوردیم. او پس از مطالعات اولیه گفت کمتر نقطه‌ای در دنیا استعداد خوزستان را [برای کاشت نیشکر] دارد و پیش‌بینی کرد که محصول سالیانه نیشکر در حدود ۹۰ تُن در هر هکتار باشد که در عمل، چند سال بعد متوسط محصول نیشکر هفت‌تپه به ۱۳۷ تن در هکتار رسید. مطالعات خاک‌شناسی انجام شد و ۱۰ هزار هکتار زمین در نقطه معینی برای کشت نیشکر در نظر گرفته شد. تصمیم گرفته شد در این زمین نیشکر کاشت شود و تا زمان برداشت محصول کارخانه قند نیشکر را تأسیس کنیم.

بنابر گفته ابتهاج، وان دوشور که از متخصصان صاحب نام نیشکر جهان بود به منظور مطالعه درباره امکانات کشت نیشکر از طرف موسسه F.A.O به ایران آمد و نتایج مطالعات خود را به دولت ایران گفت. پس از این گزارش در ۱۳۳۵خورشیدی سازمان برنامه، کار مطالعه و عمران خوزستان را به شرکت آمریکایی عمران و منابع واگذار کرد، این شرکت، کارلوس شاردان رییس سابق دانشگاه پورتوریکو متخصص در صنایع نیشکر  را برای مطالعه در نیشکر خوزستان به ایران فرستاد. پیشنهاد شاردان جهت طرح نیشکر مورد تصویب سازمان برنامه واقع شد و طرح نیشکر کاری و تولید شرکت هفت تپه تهیه و در ۱۲ هزار هکتار اراضی هفت تپه در نزدیکی شوش به مورد اجرا گذاشته شد. بنابراین نخستین بهره برداری از این کارخانه با کمک کارشناسان آمریکایی در ایران آغاز شد.

هفت تپه از زمان تاسیس یک پروژه ملی و تحت مالکیت وزارت کشاورزی بود که در ۱۸ آذر ۱۳۴۰ با حضور شخص محمدرضا پهلوی، علی امینی نخست‌وزیر و ارسنجانی وزیر کشاورزی افتتاح شد. در زمان افتتاح کارخانه، ابتهاج به جرم فساد مالی در زندان بود. ابتهاج طرح عمران خوزستان را اتهام اصلی خود می‌دانست و خطاب به خبرنگاران در دیوان کیفری گفته بود: دزدها در مملکت آزاد هستند و من باید به زندان بروم، چون خوزستان را آباد کرده‌ام.

در ۱۳۵۳ خورشیدی، همزمان با تأسیس نخستین سندیکای کارگرانِ نیشکر هفت‌تپه در جریان کلنگ‌زنی برای افتتاح، بخش جدیدی از این واحد تولیدی، بخشی از بقایای کهن شهر شوش دانیال و گورستان‌های جمعی و بخشی از اشیای باستانی این منطقه کشف شد که نشان می داد، تاریخچه‌ این منطقه به حدود چهار هزار سال پیش برمی‌گردد اما این شرکت که به شکل ناباورانه و غیراصولی بر روی خرابه‌ها و محوطه باستانی هفت‌تپه بنا شده بود، نه تنها به خاطر میراث تاریخی کنار گذاشته نشد بلکه در ۱۳۵۳خورشیدی به شکل رسمی با اختیارات کشاورزی و صنعتی کامل پا به عرصه گذاشت و در یکم دی ۱۳۵۴خورشیدی اساسنامه‌ شرکت سهامی نیشکر هفت‌تپه وابسته به وزارت کشاورزی با سرمایه‌ اولیه‌ چهارمیلیارد ریال در مجلس تصویب شد. طبق قانون، دولت مکلف بود، سرمایه‌ شرکت را ارزیابی کند و تا ۹۹‌ درصد سهام آن را بفروشد.

هفت تپه بعد از انقلاب

هفت تپه پس از انقلاب به سازمان صنایع ملی ایران واگذار شد و دوباره شرکت به طور کامل تحت کنترل دولت درآمد و اداره‌ آن به وزارت صنعت سپرده شد. سال‌ها بعد هفت تپه به ایدرو (سازمان گسترش و توسعه صنایع ایران) داده شد. در اوایل دهه ۷۰ تولید هفت تپه به قدری زیاد شد که از ظرفیت اسمی آن هم بیشتر بود. در آن مقطع هنوز کارخانه‌های طرح توسعه نیشکر به بهره‌برداری نرسیده بودند و این افزایش تولید اهمیت داشت و در برخی سال‌ها تولید شکر آن، حتی به بیش از ۱۰۰ هزار تن هم رسید. این افزایش تولید در ۱۳۸۱ خورشیدی به ۱۰۰ هزار تن شکر سفید رسید اما در اواخر دهه ۸۰ خورشیدی، بحث خصوصی سازی این واحد تولیدی به دلیل فرسودگی خطوط تولید، زیان ده بودن و بدهی های بسیار زیاد مطرح شد. در این سال ها قلمه زدن و کشت نیشکر در هفت تپه به حدی کاهش یافته بود که بیم آن می رفت که کشت نیشکر در خوزستان که یکی از گونه های خاص نیشکر در دنیاست، کاملاً پایان یابد.با روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد، تعرفه واردات شکر به سرعت کاهش یافت تا این که در ۱۳۸۵ خورشیدی تعرفه واردات شکر خام به صفر رسید.

کاهش تعرفه واردات شکر باعث ضرر و زیان هنگفت به این شرکت شد. تا اینکه با اجرایی شدن سیاست‌های اصل ۴۴ قانون اساسی، شرکت هفت تپه نیز در فهرست سازمان خصوصی‌سازی قرار گرفت. هفت تپه یک واحد کارگری بزرگ محسوب می‌شد و شمار کارکنان شرکت در پایان خرداد ۱۳۹۳ معادل ۲ هزار و ۵۵۵ تَن بود که از این تعداد، یک هزار و ۳۴۷ تَن پرسنل دائمی و ۸۱۲ تَن کارگر موقت بودند. به هر حال این شرکت در ۱۳۹۴ خورشیدی به بخش خصوصی  و به ۲ شرکت زئوس و آریاک از استان لرستان در معامله ای با ارزش ۲۹۱ میلیارد تومان و تنها با پرداخت ۶ میلیارد تومان وجه نقد و پرداخت مابقی بدهی در هشت قسط سالیانه واگذار شد.

یکی از مشکلات کارخانه نیشکر هفت تپه می توان به ماشین‌آلات فرسوده آن اشاره کرد، این تجهیزات به قدری مستهلک شده‌اند که سازمان خصوصی‌سازی در ارزیابی خود از دارایی‌های هفت‌تپه هنگام واگذاری، ۶۱ درصد ارزش کارخانه را مربوط به زمین‌های آن عنوان کرد. بدون نوسازی کارخانه، تولید این واحد به ۶۰ هزار تُن در ۱۳۹۶ خورشیدی رسید که امکان افزایش هم نداشت. از دیگر مشکلات این کارخانه مهم و قدیمی می توان به شرایط اقلیمی خوزستان اشاره کرد که این وضعیت به قدری حاد شده که برای تولید شکر از نیشکر قابلیت سابق را ندارد. نیمی از زمین‌های هفت‌تپه اکنون بایر است و کشتی در آن صورت نمی‌گیرد.

اهمیت کارخانه هفت تپه

با وجود تمام این مشکلات از نظر اقتصادی این کارخانه دارای اهمیت شایان توجهی است، زیرا علاوه‌بر آنکه ساقه‌ گیاه نیشکر برای تولید قند و شکر کاربرد دارد از شیره‌ آن نیز می‌توان محصولات دیگری تولید کرد. شرکت تولید کاغذ پارس از مجموعه‌ نیشکر هفت‌تپه تفاله نیشکر (باگاس) را خریداری می‌کند. علاوه‌ بر تولید زغال صنعتی و ملاس از ضایعات این صنعت بزرگ، شرکت‌های صنعتی و شرکت‌های تهیه خوراک دام نیز از گیاه نیشکر برای تهیه مایحتاج خود و الکل صنعتی بهره می برند. همچنین علاوه بر استخراج قند از نیشکر برگ های سبز نیشکر برای تغذیه دام ها بکار می رود و از برگ خشک آن می توان به عنوان سوخت استفاده کرد یا در کارخانجات تهیه کمپوست کاربرد دارد.