محمدباقر تاج‌الدین
دکترای جامعه‌شناسی و استادیار دانشگاه
 شهر و شهرنشینی در عصر جهانی شدن مستلزم بسیاری از تمهیدات نظری و عملی لازم برای بهزیستی شهروندان است که به نظر می‌رسد یکی از این تمهیدات مهم بحث «دیپلماسی شهری» باشد. دیپلماسی شهری، هنر به‌کارگیری روابط بین‌الملل به منظور افزایش تعاملات، مذاکرات، توسعه و بهسازی روابط بین شهروندان شهرهای مختلف دنیا است.
در این نوع از دیپلماسی هدف اصلی «ملت‌ها» هستند که در بحث حاضر بیشتر منظور «شهروندان» است تا از این طریق شهروندان کشورهای مختلف به رغم داشتن فرهنگ‌ها، باورها و ارزش‌های متفاوت، از کیفیت زندگی،  بهزیستی و سلامت اجتماعی هر چه بهتر و مطلوب‌تر برخوردار شوند.
 در جهان امروز از آنجا که دولت‌ها عموماً به سمت کوچک‌تر شدن پیش می‌روند و از سوی دیگر، درباره بسیاری از مسائل اساسی مانند مسائل اقتصادی، فرهنگی و بود و باش زندگی شهری شهروندان از پایین به بالا تصمیم‌گیری می‌شود، لذا شهرداری‌ها و شوراهای شهر به عنوان نماینده مستقیم افکار عمومی و اراده شهروندان در جهت بهبود روابط بین ملت‌ها و همچنین بهزیستی و بهبودی آنان تصمیم‌گیری می‌کنند. معمولاً در کشورهای دارای حاکمیت‌های غیردموکراتیک از آنجا که مدیریت شهری ملزم به اجرای اوامر دولت است لذا موضوع دیپلماسی شهری تا حدود زیادی بی‌معنا می‌شود.
  اصولاً شهرداری‌ها و شوراهای شهر که لزوماً حافظ منافع دولت و حزب حاکم نیستند و بالعکس به دنبال ایفای حقوق شهروندی هستند لذا می‌توانند بین کشورهایی که دول آنها با یکدیگر تخاصم یا مشکل خاصی دارند نقش مهمی در بهبود روابط بین ملت‌ها از جهات گوناگون ایفا کنند.
به عبارت دیگر، دیپلماسی شهری در چنین وضعیتی تمام کوشش خود را بکار می‌گیرد تا شهروندان کشورهای مختلف را به یکدیگر نزدیک کرده و از این طریق در جهت بسط و گسترش روابط بین ملت‌ها گام‌های اساسی و محکم بردارد و ضمناً شرایط و بسترهای لازم را برای بهبود زندگی شهروندان فراهم سازد.
وجود چنین روندی به این دلیل است که عموماً ملت‌ها با یکدیگر هیچ مشکلی ندارند و با تأسف، این دولت‌ها هستند که بر سر مسائل ایدئولوژیک یا منافع خود، دچار تخاصم و منازعه می‌شوند و از این رو، سرنوشت ملت‌ها را نیز به چنین وضعی گره می‌زنند و در نتیجه بود و باش شهروندان را به تباهی می‌کشانند.
 واقعیت این است که در عصر جهانی شدن و در اثر تعاملات و پیوندهای بسیار نزدیک کشورها و ملت‌ها با یکدیگر هرقدر هم دولت‌هایی بخواهند ملت‌ها را از یکدیگر دور نگه دارند اساساً به دلیل برداشته شدن موانع کنش ارتباطی چنین اقداماتی فقط تا حدی کارساز خواهد بود. از سوی دیگر، همین روند جهانی شدن است که موجبات آشنایی ملت‌ها با تجربیات ارزشمند یکدیگر در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی را فراهم ساخته و همه اینها زمینه‌های مطلوب بهزیستی و ارتقای کیفیت زندگی شهری را رقم خواهد زد.
بـــــــرای نمــــــــونه پیـــــونــدهای «خواهرخواندگی» بسیاری از شهرهای جهان که در عصر جهانی شدن شدت بیشتری هم یافته است نمونه‌ای از دیپلماسی موفق شهری است که همواره موجب تبادل تجربیات مدیریت‌های شهری با یکدیگر شده که در نهایت به ارتقای سطح زندگی شهری نیز منجر خواهد شد. به عنوان مثال استفاده از برخی از تجربیات و روش‌های ارزشمند نحوه خدمات‌رسانی اجتماعی، وسایل نقلیه عمومی‌ و اختیارات شهرداری‌ها در شهرهایی چون لندن، پاریس، هلسینکی و استکهلم می‌تواند زمینه بهبود شرایط شهرهای کشورهای در حال توسعه را فراهم آورد.
برای نمونه در بسیاری از شهرهای پیشرفته جهان که دارای دیپلماسی شهری موفقی نیز هستند شاهدیم که شهرداری‌ها از طریق منابع مالی مستقلی که دارند در هر منطقه از شهر برای شهروندان کتابخانه‌ها، پارک‌ها، ورزشگاه‌ها و درمانگاه‌هایی را تأسیس کرده تا همگان بتوانند از این خدمات به نحو مطلوبی استفاده کنند. ضمناً شهرداری‌های این شهرها با احداث خانه‌های آبرومند برای اقشار کم درآمد در جهت  تأمین مسکن نیز موفقیت‌های کم‌نظیری به دست آورده‌اند که همه اینها می‌تواند برای شهرداری‌های سایر کشورها بویژه کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه درس‌های آموزنده‌ای باشد. همچنین بسیاری از تبادلات فرهنگی و هنری نیز بین این شهرها صورت می‌گیرد و شهروندان‌شان نیز در معرض این تجربیات ارزشمند قرار می‌گیرند و در اثر چنین روندی میزان و نوع آگاهی و دانش آنان افزایش می‌یابد.
 دیپلماسی شهری از طریق در پیش گرفتن سیاست مستقل و جدا از سیاست کلی دولت‌ها می‌تواند محملی مناسب برای کاهش مخاصمات و نزاع‌های بین دولت‌ها نیز باشد. دیپلماسی شهری اساساً بدون توجه به نزاع‌های بین دولت‌ها تنها در جهت تحکیم روابط بین ملت‌ها کوشش می‌کند تا بتواند حقوق شهروندی‌شان را یادآور شده و بنیان یک زندگی سرشار از شادی و رفاه را برایشان فراهم سازد.
در واقع، بنیان دیپلماسی شهری بر محافظت از حقوق شهروندی تحت هر شرایطی بوده و این اقدام مهم حتی با وجود برخی دولت‌های غیر دموکراتیک در دستور کار این نوع از دیپلماسی قرار دارد.
 اصل طلایی دیپلماسی شهری «غیر دولتی بودن» و در واقع «مردمی بودن» آن است چرا که در صورت دخالت دولت‌ها در این زمینه چنین روندی خود به خود بی‌اثر و بدون کارکرد خواهد شد. در عصر جهانی شدن اساساً این دیپلماسی شهری است که به کانال ارتباطی مهمی بین ملت‌ها تبدیل شده و باز شدن چنین دریچه‌ای بهترین فرصت برای تبادل دانش و  تجربیات شهری در جهت تعمیق دموکراسی و تقویت حقوق شهروندی خواهد بود.
مدیریت شهری در کشور ایران نیز اگر  بتواند دیپلماسی شهری را جزئی از سیاست شهری خویش در نظر بگیرد و بر اساس آن با شهرداری‌های کشورهای پیشرفته جهان تعامل و روابط دوجانبه و چندجانبه برقرار کند زمینه‌های لازم برای ارتقای حقوق شهروندی را فراهم ساخته که چنین اقدامی موجب بهبودی زندگی شهری خواهد شد.
 اگر بتوانیم دو اصل «کیفیت زندگی شهروندان» و «عدالت شهری» را از جمله مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین اصول زندگی شهری در جهان امروز تلقی کنیم به نظر می‌رسد که دیپلماسی شهری مناسب‌ترین و مطلوب‌ترین سیاست برای دستیابی به دو اصل پیش گفته است.
این موضوع از آن رو اهمیت دارد که بررسی و واکاوی زندگی بسیاری از شهروندان در شهرهای کشور نشان می‌دهد که هم کیفیت زندگی شهری تا حدودی مخدوش است و هم عدالت شهری در اثر فاصله و شکاف طبقاتی در سال‌های اخیر دستخوش بی‌توجهی شده است به گونه‌ای که اکنون در کلانشهرهای کشورمان عده‌ای اندک با ثروت‌های آنچنانی هر روزه بر روند نابرابری شهری می‌دمند و رفته رفته خود را در گتوهای شهری از سایر شهروندان که گویی شهروندان فقیر و بی‌نوایی هستند جدا می‌سازند.
  از آنجا که رفته رفته در کلانشهرها بویژه در کلانشهر تهران با روند «سائوپائولویی شدن» روبه‌رو هستیم و روند مزبور به دلایلی چون فقر، افزایش حاشیه‌نشینی، افزایش پدیده‌هایی چون کارتن‌خوابی، کودک خیابانی، زن و مرد خیابانی، خشونت شهری و سایر آسیب‌های شهری در حال شکل گرفتن و سر برآوردن است، لذا به نظر می‌رسد که یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه تقویت دیپلماسی شهری باشد تا با استفاده از دانش و تجربیات ارزشمند شهرداری‌های کشورهای پیشرفته بتوان راه برون رفت از چنین شرایط ناگواری را در پیش گرفت.
«سائوپائولویی شدن» مظهر نابرابری شهری و همچنین جلوه‌ای از زندگی بی‌کیفیت شهروندان است که برای متوقف کردن چنین روندی ضرورت دارد در جهت ایجاد و تقویت دیپلماسی شهری کوشش همه جانبه‌ای صورت گیرد.