فولات یکی از اعضای خانواده ویتامین B است. اگرچه شاید از این ماده مغذی به اندازه ویتامین های دیگر مانند C و D صحبت نشود، اما مصرف آن از اهمیت ویژه ای برای حفظ و تقویت سلامت انسان برخوردار است.

به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "اکتیو بیت"، فولات در ساخت و ترمیم DNA و همچنین تولید گلبول های قرمز نقش دارد. کمبود فولات اغلب از رژیم غذایی ناشی می شود، اما بسیاری عوامل دیگر می توانند در این زمینه نقش داشته باشند.

خوشبختانه، کمبود فولات در بیشتر موارد به راحتی قابل درمان است. اما در صورت عدم درمان، کمبود فولات می تواند موجب برخی عوارض جدی شود. تشخیص کمبود فولات نیز می تواند دشوار باشد زیرا علائم آن خفیف بوده و گاهی اوقات با بیماری ها و شرایط دیگر اشتباه گرفته می شود.

دلایل

فولات یک ویتامین محلول در آب است و در سلول های چربی ذخیره نمی شود. از آنجایی که این ویتامین در بدن ذخیره نمی شود، بدن برای تامین نیاز خود به دریافت آن وابسته است. بر همین اساس، کمبود فولات ممکن است در مدت زمانی کوتاه شکل بگیرد.

مصرف ناکافی غذاهای سرشار از فولات

یک رژیم غذایی فاقد مواد غذایی سرشار از فولات یکی از دلایل شایع مواجهه با کمبود این ماده مغذی است، اما بیشتر مردم قادر به دریافت میزان کافی فولات از رژیم غذایی خود هستند. بسیاری از غذاها حاوی اسید فولیک هستند که یک نسخه مصنوعی از فولات محسوب می شود. مصرف این غذاها نیز می تواند به پیشگیری از کمبود فولات کمک کند.

اگر از رژیم غذایی خود به میزن کافی فولات دریافت نمی کنید، احتمالا از جمله افرادی هستید که به میزان کافی سبزیجات برگدار سبز، لوبیا، مرکبات، یا غلات کامل مصرف نمی کنید. مدت زمان زیادی طول نمی کشد تا یک رژیم غذایی ناسالم بر سطوح فولات تاثیرگذار باشد و تنها پس از چند هفته امکان تجربه کمبود فولات وجود دارد. از این رو، مصرف منظم غذاهای سرشار از این ماده مغذی اهمیت دارد.

افزون بر مصرف غذاهای سرشار از فولات باید بر مدت زمان پخت مواد غذایی نیز توجه داشت. پخت بیش از حد می تواند به تخریب مواد مغذی موجود در غذا منجر شود.

مصرف الکل

مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکلی می تواند موجب برخی آسیب های جدی به بدن شده و همچنین با کمبود فولات نیز مرتبط است. مصرف الکل می تواند شرایط را برای روده ها به منظور جذب فولات دشوار سازد. همچنین، الکل موجب افزایش دفع فولات از طریق ادرار می شود.

بیماری

کمبود فولات می تواند در افراد مبتلا به یک بیماری یا جهش ژنتیکی که بدن را از جذب یا تبدیل این ماده مغذی به شکلی قابل استفاده باز می دارد، شکل بگیرد. از جمله این بیماری ها می توان به بیماری کرون، بیماری سلیاک، برخی انواع سرطان و مشکلات حاد کلیوی که نیازمند دیالیز هستند، اشاره کرد.

روده جایی است که تقریبا تمام مواد مغذی از غذا جذب می شود، از این رو، اگر معده یا روده کوچک عملکرد درستی نداشته باشند، این شرایط می تواند بدن را از جذب فولات به میزان کافی باز دارد.

بارداری

کمبود فولات در دوران بارداری غیر معمول نیست زیرا نوزاد در حال رشد به میزان زیاد این ماده مغذی را از مادر خود جذب می کند. همچنین، جذب فولات در زنان باردار آهسته‌تر از زنانی که باردار نیستند، صورت می گیرد.

همچنین، مطالعه ای که در نشریه Journal of Nutrition منتشر شد، نشان داد که کمبود فولات در زنانی که در سن باروری قرار دارند، شایع‌تر است.

دارو

اگرچه داروها برای بهبودی و درمان بیماری ها استفاده می شوند، برخی از آنها می توانند با برخی عوارض جانبی ناخوشایند همراه باشند. در همین راستا، مصرف برخی داروها به واسطه تحت تاثیر قرار دادن توانایی بدن برای جذب فولات می تواند فرد را با کمبود این ماده مغذی مواجه سازد. از نمونه های شناخته شده در این زمینه می توان به فنی‌توئین (دیلانتین)، تری‌متوپریم-سولفامتوکسازول، متوترکسات، و سولفاسالازین اشاره کرد.

ژنتیک

در شرایطی که بیشتر افراد به واسطه عوامل خارجی، مانند دارو یا رژیم غذایی، کمبود فولات را تجربه می کنند، احتمال تولد نوزاد مبتلا به کمبود فولات نیز وجود دارد. در این مورد، نوزاد با یک جهش ژنتیکی که بدن را از تبدیل درست و موثر فولات غذایی یا مکمل به شکلی قابل استفاده باز می دارد، رخ می دهد.

این می تواند یک مشکل سلامت جدی باشد. درمان درست می تواند از بروز مشکلات بلند مدت پیشگیری کند.

علائم

طیف گسترده ای از علائم با کمبود فولات در ارتباط هستند که البته می توانند چندان مشهود نبوده و نادیده گرفته شوند. از جمله علائم اصلی می توان به خستگی، سفید شدن مو، زخم های دهان، ورم زبان و مشکلات رشد اشاره کرد.

زمانی که موضوع کم خونی ناشی از اسید فولیک مطرح می شود، فرد ممکن است کاهش حس چشایی، اسهال، احساس سوزن سوزن شدن یا بی حسی در دست ها و پاها، ضعف عضلانی یا افسردگی را تجربه کند. از موارد دیگر می توان به خستگی پایدار، ضعف، پوست رنگ پریده، تنگی نفس و تحریک پذیری اشاره کرد.

عوارض بالقوه

کمبود فولات می تواند موجب برخی عوارض جدی شود که از آن جمله می توان به کم خونی مگالوبلاستیک اشاره کرد که به اندازه بزرگتر از حد عادی گلبول های قرمز و رشد ناقص آنها اشاره دارد. کم خونی می تواند بافت ها را با کمبود اکسیژن مواجه سازد زیرا گلبول های قرمز خون حامل اکسیژن هستند. این شرایط می تواند بر عملکرد آنها تاثیرگذار باشد. همچنین، این شرایط می تواند به سطوح پایین گلبول های سفید و پلاکت ها منجر شود.

در نهایت، توصیه مصرف اسید فولیک به زنانی که در تلاش برای باردار شدن هستند، دلیل خوبی دارد. کمبود فولات می تواند موجب برخی نواقص جدی در هنگام تولد، به ویژه در رشد نخاع و مغز جنین، شود. این نواقص به عنوان نواقص لوله عصبی شناخته می شوند.

تشخیص و درمان

برای تشخیص کمبود فولات پزشک ابتدا علائم بیمار را مد نظر قرار می دهد. آزمایش خون و شمارش سلول های خون برای اندازه گیری تعداد و ظاهر سلول های خون در ادامه انجام می شوند. فرد مبتلا به کمبود فولات معمولا دارای گلبول های قرمز بزرگ است که نابالغ به نظر می رسند.

درمان

اگر کمبود فولات در شما تشخیص داده شود، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم حاوی غذاهای سرشار از فولات نخستین اقدامی است که مد نظر قرار می گیرد. بر همین اساس، مصرف مغزدانه ها، سبزیجات برگدار سبز، نان های غنی شده و میوه ها توصیه می شود.

افزون بر این، ممکن است به مصرف مکمل اسید فولیک نیاز باشد. فولات معمولا با دیگر ویتامین های B در مکمل ها ترکیب می شود که گاهی اوقات به نام ویتامین B کمپلکس شناخته می شود. پس از بازگشت سطوح فولات به حالت عادی ممکن است دیگر نیازی به مصرف مکمل ها نباشد، اما برخی افراد باید در طول زندگی خود از این مکمل ها استفاده کنند.

زنان باردار و هر فرد مبتلا به کمبود فولات باید از مصرف الکل پرهیز کند.

اگر کمبود فولات در نتیجه یک جهش ژنتیکی، مانند MTHFR که بر جذب فولات تاثیر گذار است، رخ داده باشد، ممکن است به مصرف فولات متیل‌دار شده برای پرهیز از کمبود نیاز باشد.

پیشگیری

همانگونه که پیشتر اشاره شد، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم سرشار از غذاهای حاوی فولات یکی از بهترین روش ها برای پرهیز از ابتلا به کمبود فولات است. از جمله منابع غذایی خوب برای فولات می توان به بروکلی، اسفناج، جوانه های بروکسل، نخود سبز، لوبیا، قارچ، مارچوبه، جگر، قلوه، گوشت ماکیان، نرمتنان صدفدار و سبوس گندم اشاره کرد.

افزون بر مصرف یک رژیم غذایی سرشار از فولات، دومین گزینه برای پیشگیری از کمبود این ماده مغذی مصرف مکمل است. به طور ویژه، زنان باردار باید برای رشد عادی جنین به میزان کافی فولات دریافت کنند.

افرادی که کمبود فولات به واسطه MTHFR در آنها تشخیص داده شده است باید از مصرف غذاهای غنی شده با اسید فولیک پرهیز کنند. برخی انواع خاص از این جهش ژنتیکی از شکستن اسید فولیک به متیل فولات جلوگیری می کنند.

اگر به واسطه مصرف دارویی خاص با کمبود فولات مواجه شده اید، پس از مشورت با پزشک می توانید مصرف مکمل ها را مد نظر قرار دهید.