هادی مرزبان بازیگر و کارگردان تئاتر

  حاتمی در فیلمنامه‌نویسی مهارتی شگرف داشت و قادر بود با جادوی کلمات دست به خلق مینیاتوری مملو از ظرافت بزند. وقتی آثار او را در مقایسه با دیگران بررسی می‌کنیم تازه متوجه می‌شویم چقدر جای علی حاتمی در سینمای امروزمان خالی ست. نه اینکه منکر اثرگذاری دیگر سینماگران بشوم بحث این است که حاتمی در جایگاهی متفاوت از دیگران بود؛ بخوبی از قدرت فولکلور و قصه‌های بومی باخبر بود. هرازگاهی افراد مسنی را دیده بودم که بعد از تماشای فیلم‌های او ابراز شگفتی می‌کردند و می‌گفتند که فلان اصطلاح قدیمی که فراموش شده و حتی خودشان هم آن را از یاد برده بودند در دیالوگ‌های فیلم‌هایش شنیده‌اند. او با هنرمندی تمام قادر به زنده کردن و بازگویی واژه‌های فراموش شده فرهنگ‌مان بود و نمی‌دانم چرا هیچ کس بعد از او نتوانست با چنین ظرافت و قدرتی از فرهنگ فولکلور و... وام و بهره بگیرد. انگار تنها او بود که می‌توانست در خلال فیلمنامه‌هایش چنین کند. بگذارید مثالی بزنم، حتماً فیلم «سوته‌ دلان» حاتمی را دیده‌اید. در لحظات پایانی فیلم، آنجایی که جمشید مشایخی، یکی از قهرمان‌های فیلم دست بهروز را در واپسین لحاظ زندگی‌اش می‌گیرد و سمت امامزاده می‌برد ما با این جمله و دیالوگ درخشان بسیار مشهور روبه‌رو می‌شویم: «همه عمر دیر رسیدیم.» جمله‌ای اثرگذار که بی‌اغراق تاریخ مصرف ندارد و در هر موقعیت و زمانی می‌شود از آن بهره گرفت. جالب این جاست که ازآن به بعد این جمله به گفت‌و‌گوهای مردم هم راه پیدا کرد و حتی حالا هم هرازچندی آن را از زبان اطرافیان می‌شنویم. نمی‌دانم چطور قادر به نگارش چنین دیالوگ‌هایی بود اما به طور قطع هرچه بود یکی ازمهم‌ترین دلایل آن به احاطه‌اش به ادبیات بازمی گشت؛ دانشی مهم که متأسفانه اغلب سینماگران ما به آن توجهی ندارند. زاویه دید حاتمی وسعت نظر بسیاری داشت و همین است که دیدیم فیلمی نظیر تختی آن چیزی که باید از آب درمی آمد نیامد. البته باز هم می‌گویم هدفم تخریب دیگران نیست می‌خواهم از تفاوتی بگویم که او با دیگران داشت و هنوز هم دارد. سینمای حاتمی خودش یک سینماست، او هنرمند مؤلفی بود که توانست سبک و سیاق خاص خودش را داشته باشد. امیدوارم جوانانی که خواهان قدم نهادن به این عرصه هستند حداقل توجه داشته باشند یکی از ویژگی‌هایی که منجر به آن شد که حاتمی اینچنین بدرخشد پیوند عمیق تفکر و کار او با ادبیات بوده، البته نباید فراموش کرد که حاتمی تنها با اتکا به دانش و مطالعاتش نبود که حاتمی شد، او برخوردار از استعدادی ذاتی هم بود. این استعداد و مطالعه در نهایت کنار هم قرار گرفتند و منجر به خلق آثاری ماندگار از سوی این هنرمند و سینماگر کشورمان شدند.

 

---

بعضی‌ها تکرار نمی‌شوند

افسانه بایگان بازیگر

هر آدمی یک تجربه منحصر به فرد است، درست! اما بعضی‌ها یکجوری «تا» ندارند، تکرار نمی‌شوند. کسی حتی نمی‌تواند مدعی شود نزدیکشان شده. علی حاتمی از این دسته آدم‌هاست. هست، چون هنوز جاری است. هست، چون اثر وجودی‌اش دیده می‌شود، حس می‌شود، تاریخ مصرف ندارد. پیش از جهان پهلوان تختی دو بار دیگر قرار بود با هم کار کنیم؛ «مادر» و «دلشدگان» را، که هر بار به دلایلی قسمت نبود و نشد. و جهان پهلوان تختی آن سومین بار معهود بود. هرچند این کار متأسفانه نیمه تمام ماند، هر چند یکی از متفاو‌ت‌ترین نقش‌هایم دیده نشد ولی تجربه حضور در کنار او، نزدیک او شدن ولو اندکی، به هستی و کیستی و چیستی او رسیدن ولو اندکی، بسیار برایم پر بهاست. هوش سرشار، خلاقیتی که مثل کوه آتشفشان در فورانی مدام بود، روایت تاریخ از زبان او که همه شعر و شعور و اندیشه را تصویر می‌کرد، جایگاهی را که به بهانه‌های مختلف سال‌ها، بلکه قرن‌هاست از ایران و ایرانی دزدیده شده را در قاب مینیاتورهای زیبایش به ما برگرداند. چند ماه پر بار در کنار استاد بی‌بدیل، شاعر سینما بودن به بهانه جهان پهلوان تختی. راهش روشن.‌

 

کلمات کلیدی

علی حاتمی

سینمای ایران