- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری‌های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- منطقه‌ای برای خانه‌دار شدن کارمندان دولت
منطقه هشت، از جمله مناطقی است که سکونت در آن سابقه چندانی ندارد و از دهه ۴۰ به بافت شهری تهران افزوده شده است. در گذشته در این منطقه هیچ روستا و یا نقطه سکونتی وجود نداشت و برنامه‌های شهرسازی دولت در این دوره زمین های بایر این مجموعه را به مکان قابل سکونت تبدیل کرد.
به لحاظ وسعت، این منطقه یکی از کوچکترین مناطق تهران به حساب می‌آید. بیشتر اراضی این منطقه در گذشته جز اراضی موات ده نارمک به حساب می‌آمد و زمین‌های زراعی چندانی در آن وجود نداشت. نارمک از جمله روستاهای شمال تهران بود که گفته می‌شود نام آن از انار گرفته شده است. به سبب آن که باغ های انار زیادی در اطراف این روستا وجود داشته، این روستا به نارمک معروف بوده است. این روستا در محدوده منطقه چهار امروزی واقع شده بود.
پس از خروج متفقین از ایران، به دلیل شرایط سخت اقتصادی، مهاجرت‌های زیادی به تهران صورت گرفت. در اثر همین مهاجرت‌ها نیاز به خانه و مسکن برای ساکنان تهران به مسأله اصلی تبدیل شد. به همین منظور در زمان دولت مصدق، اقداماتی برای خانه دار شدن کارمندان دولت صورت پذیرفت و اراضی نازی آباد و نارمک که مالکیت آنها در اختیار دولت بود، برای ساخت واحدهای مسکونی آپارتمانی، در نظر گرفته شد. طرحی که برای نارمک در نظر گرفته شده بود، از صد میدان و کوچه‌های بن بستی که به هر یک از این میدان‌ها منتهی می‌شد، شکل گرفته بود. بعد از ساخت این محله نوپا، زمین‌ها و خانه‌های آن به کارمندان دولت اعطا شد. بنابراین ساکنان اولیه این منطقه از قشر متوسط جامعه بودند. مسجد جامع نارمک و هنرستان کمال از مهم‌ترین اماکن دولتی این محله بودند که روزگاری مهندس بازرگان و شهید رجایی در آنها به فعالیت مشغول بودند.
بخشی از اراضی این منطقه نیز بعدها به همراه محله تهرانپارس، ساخته شد. اراضی تهرانپارس در گذشته از اراضی مجیدآباد به حساب می‌آمد که مالکیت آن در دوره پهلوی در اختیار خانواده ابوالقاسم خان بختیار بود و هرمز آرش، از تجار و سرمایه داران زرتشتی، این اراضی وسیع را ازخانواده بختیار خریداری کرده و اقدام به ایجاد و احداث محله جدیدی در آن نمود. بخش عمده این زمین ها در محدوده منطقه چهار امروزی قرار داشت. بعد از ساخت این محله، نام آن را تهران پارس گذاشتند. بخش های جنوبی این محله زرتشتی ساز، در محدوده منطقه هشت امروزی قرار گرفته است.
این منطقه کوچک، همچنین، یکی از مناطقی است که ارمنی‌های زیادی در آن زندگی می‌کنند. محله زرکش، یکی از محلات مهم ارمنی نشین تهرانی است که هنوز هم همشهری‌های ارمنی زیادی در آن سکونت دارند. کلیسای معروف سورپ تارگمانچاتس، یکی از کلیساهای زیبای تهران، در این منطقه و محله قرار گرفته است. ساختمان اولیه این کلیسا توسط شورای بین المللی کلیساها و با همکاری شورای خلیفه گری تهران در سال ۱۹۶۸ میلادی بنا شد. سابقه سکونت ارمنی‌ها در این منطقه به بعد از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. در آن سال‌ها طی قراردادی میان ایران و شوروی، قرار بود ارمنی‌های ساکن شهرهای ایران به ارمنستان نقل مکان کنند. از آن رو بسیاری از ارمنی‌ها از سراسر کشور به تهران مهاجرت کردند تا از اینجا عازم ارمنستان شوند. اما به علت اجرا نشدن این قرارداد، بسیاری از این افراد در تهران ماندگار شدند و در محله‌هایی همچون زرکش سکونت پیدا کردند. کوچه هلند، از معروفترین کوچه های این محله است و خانه های آن توسط دولت وقت هلند برای آن دسته از آسیب دیدگان زلزله بویین زهرا، که از ارمنی های ساکن روستاهای اطراف بویین زهرا بودند، در تهران ساخته شد و به پاس خدمات این کشور و دولتش، هلند نامیده شد.
محله لشگر نیز یکی دیگر از محله‌های این منطقه است که به لحاظ بافت شهری، دارای بافت ریزدانه و فرسوده‌تری از سایر محله‌های این منطقه است. با این وجود، محله نارمک که از محله‌های خوب و استاندارد شهری تهران، با بافت درشت دانه به حساب می‌آید، مساحت بزرگی از این منطقه را به خود اختصاص داده است. میدان هفت حوض به عنوان نماد میدان های صدگانه نارمک، از مهم ترین میادین تهران به حساب می‌آید. این میدان امروزه به میدان نبوت شناخته می‌شود. خیابان شهید آیت نیز مهم ترین خیابان این منطقه است که مرکز تجاری مهم این منطقه به حساب می‌آید و روزانه تعداد زیادی از اهالی این منطقه و محله های همجوار در این مرکز تردد و خرید می‌نمایند. هنوز بخش هایی از معماری بازار قدیمی نارمک در این خیابان قابل رؤیت می‌باشد.
بر اساس سرشماری نفوس در سال ۱۳۹۰، جمعیت ساکن این منطقه ۳۷۷ هزار نفر ذکر شده است. این منطقه با وسعتی معادل ۱۳۲۲ هکتار از سه ناحیه و ۱۳ محله تشکیل شده است.
منطقه ۸ که در دامنه شیب ملایم رشته کوه البرز در شمال کوه های سه تپه در شرق تهران قرار گرفته است از طریق همسایه شمالی خود (منطقه ۴ ) به ارتفاعات کوه البرز و از طریق همسایه جنوبی خود منطقه ۱۳ به جنگل های سرخه حصار و کوه های سه تپه می‌رسد. شیب طبیعی این اراضی از شمال به جنوب موجب هدایت کننده آبهای سطحی بالادست به این منطقه و سپس مناطق جنوب – شرقی شهر تهران است. بطور کلی، از لحاظ تقسیمات شهرداری، از شمال وشمالشرقی به بزرگراه رسالت (منطقه ۴ )؛ از جنوب به خیا بان دماوند (منطقه ۱۳ )؛ از غرب به سبلان جنوبی و استاد حسن بنا (منطقه ۷ ) منتهی می‌شود.
۱. تهرانگردی چهل‌وسوم: به تاریخ ۲۴/۱۱/۱۳۹۳
در این برنامه‌ها ضمن شرکت در مراسم ازدواج کوتاه‌قامتان بلندهمت و همچنین مراسم آیینی که در کلیسای تارگمانچاتس برگزار شد، از بخش‌های مختلف منطقه بازدید به عمل آمد که فهرست آنها در جدول زیر ذکر گردیده است.
۱. منزل حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ محسن انصاری، از امامان جماعت منطقه و دیدار و گفتگو با ایشان
۲. میدان هفت‌حوض نارمک و بازدید از بخش های مختلف این میدان
۳. باغ موزه مینیاتور و دیدار از قابلیت ها و امکانات این باغ موزه در خصوص جذب گردشگر
۴. دبیرستان کمال و دیدار و گفتگو با مسئولان این مدرسه
۵. دیدار با اهالی منطقه حاضر در بوستان های این منطقه و گفتگو در مورد مسائل و مشکلات پیش روی آنها
۶. هنرستان فنی کارآموز و دیدار و گفتگو با مسئولین این هنرستان
۷. مسجدجامع نارمک و دیدار و گفتگو با امام جماعت و متولیان و نمازگزاران این مسجد و صحبت در مورد مسائل این محله
۸. دیدار با اهالی و کسبه خیابان لشگر
۹. دیدار با جامعه کوتاه‌قامتان بلندهمت تهران و گفتگو در مورد مسائل و مشکلات آنها در شهر
۱۰. کلیسای سورپ تارگمانچاتس مقدس و دیدار و گفتگو با کشیش و ارمنی های ساکن منطقه
۱۱. کوچه هلند و بازدید از آن و صحبت با اهالی در مورد تاریخچه آن
بر اساس بازدیدی که در این دوره از این منطقه انجام گردید و با توجه به مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم، و نیز با عنایت به گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله و منطقه داشتم، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه شده که به شرح زیر هستند:
۱. پایین بودن سرانه‌های ورزشی و فرهنگی در برخی محلات (مانند محلۀ زرکش و ...)
۲. مشکلات ناشی از کمبود پارکینگ در اطراف مجتمع‌های تجاری (مثلا در خیابان سمنگان در محلۀ فدک، محلۀ کرمان، ...)
۳. وجود فضاهای بی‌دفاع شهری در برخی محلات (مانند زیر پل آغاز در محلۀ تسلیحات، بوستان کوثر در محلۀ لشگر غربی...)
۴. پایین بودن سرانۀ بهداشتی و درمانی منطقه (مثلا در محلۀ فدک، محلۀ کرمان، ...)
۵. ترافیک در برخی محلات (مانند خیابان دماوند در محلۀ تهرانپارس، میدان تسلیحات...)
۶. نامناسب بودن کیفیت برخی از معابر (مانند اطراف پل خیابان پورمحمد در محلۀ تسلیحات، معابر فرسودۀ محلۀ فدک، محلۀ کرمان، ...)
۷. نیاز به نصب پل عابر پیاده روی خیابان چهارده متری لشگر
۸. ناهماهنگی سازمانهای ارائه دهندۀ خدمات شهری (ناهماهنگی‌های حفاری فاضلاب و شرکت برق در محلۀ وحیدیه)
در بازدیدی که طی این برنامه از بخش های مختلف منطقه هشت داشتم، علاوه بر نظارت بر مباحث و مسائل منطقه و انتقال آنها به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح آنها در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه کردم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
۱. ساخت فضای مخصوص کودکان و نوجوانان در کنار باغ-موزۀ مینیاتور
۲. بهسازی و ساماندهی خیابان دماوند
۳. مرمت، بهسازی و ساماندهی میدان هفت حوض
۴. نصب پل عابر پیاده روی خیابان ۱۴ متری لشگر
۵. تاسیس بوستان‌های محلی
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می‌تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.