اما سبقت از رقیب قطری تنها موضوع مورد توجه در افتتاح فازهای پارس جنوبی نبود، اظهارات وزیر نفت در نشست خبری که شب پیش از مراسم افتتاحیه در مرتفع‌ترین نقطه فاز ۱۳ برگزار شد؛ حاوی نکاتی بود که حاشیه را از متن مهم‌تر کرد. بیژن زنگنه به «رانت و فساد» که در شرایط تحریم باز در کمین کشور نشسته اشاره کرد و از فشارها و موانع موجود در مسیر مقابله با آن سخن گفت. او همچنین از پشت صحنه فساد در شرکت بازرگانی پتروشیمی، پرونده‌ای که به «پتروشیمی گیت» مشهور شده، پرده‌برداری کرد. پرونده این تخلف که به سالهای ۹۰ و ۹۱ مربوط می‌شد، اخیرا رسانه‌ای شده است. زنگنه با بیان اینکه «در این پرونده ما شاکی هستیم» شروع رانت در شرکت بازرگانی پتروشیمی را به خصوصیسازیهای ناقص و غیراصولی در دولت دهم مربوط دانست. به گفته او، پیش از واگذاری‌ها، صددرصد سهام شرکت بازرگانی پتروشیمی، دولتی و متعلق به شرکت ملی صنایع پتروشیمی بود. شرکت ملی صنایع پتروشیمی همچنان مالک همه شرکت‌های پتروشیمی بود، به همین دلیل شرکت‌های پتروشیمی کالای تولیدی خود را به شرکت بازرگانی پتروشیمی می‌دادند تا امانی برای آنها به هر قیمتی که می‌خواهد، بفروشد. زنگنه در ادامه افزود: «بعد از واگذاری شرکت بازرگانی پتروشیمی تا مدتی به همان روال گذشته شرکت‌های دولتی پتروشیمی کالای خود را در اختیار این شرکت برای فروش قرار می‌دهند. شرکت بازرگانی پتروشیمی هم با هر قیمتی که دلش می‌خواهد کالاها را می‌فروشد و پول آن را هر وقت که دلش می‌خواهد می‌دهد و بخشی از آن را نمی‌دهد.»
زنگنه اما در ادامه به نکته‌ای اشاره می‌کند که با توجه به مشابه بودن شرایط کنونی کشور با سالهای ۹۰ و ۹۱ زنگ خطر احتمال بازگشت فساد را به صدا در می‌آورد؛ او با ابراز بیاطلاعی از میزان طلب هلدینگ خلیج فارس از شرکت بازرگانی پتروشیمی در رابطه با این پرونده گفت: «این عدد را نمی‌دانم چون محصولات را در طول زمان به قیمت‌های مختلفی فروخته‌اند، اما بحث اصلی سر مابه‌التفاوتی است که باید به ارز می‌دادند و آنها به ریال دادند و بخشی را هم ندادند.» در واقع اظهارات زنگنه بر این تاکید دارد که اختلاف ارز رسمی و بازار آزاد که به گفته وزیر نفت «همان بلایی است که در حال حاضر گریبان کشور را گرفته» خاستگاه اصلی ایجاد فساد در شرکت بازرگانی پتروشیمی بوده است. حالا و در شرایطی که تحریم‌های ثانویه آمریکا بار دیگر روند صادرات بسیاری از کالاها از جمله محصولات پتروشیمی را از حالت عادی خارج کرده و از سوی دیگر کشور مانند گذشته دچار نوسانات ارزی و ارز چندنرخی است، خطر ایجاد رانتهای مشابه «پتروشیمی گیت» در کمین اقتصاد کشور است. وزیر نفت در ادامه تاکید می‌کند که البته فساد ابعاد دیگری هم داشته مثلا اینکه پول‌هایی که دست‌شان بود، در حساب‌های شخصی خودشان بین خودشان چرخانده‌اند. آنطور که زنگنه تاکید می‌کند در مسیر مقابله و قطع رانت در شرکت بازرگانی پتروشیمی با موانع بسیاری مواجه شده است. او در این خصوص می‌گوید: «من جلوی درخواست شرکت بازرگانی پتروشیمی مبنی بر اینکه شرکت‌های پتروشیمی باید کالای خود را برای فروش به آنها بدهند با فشار گرفتم و گفتم من مال بی‌زبان را دست آدم با زبان نمی‌دهم تا با هر قیمتی که دلش می‌خواهد بفروشد و پول آن را هر وقت که دلش بخواهد بدهد. پس از این پافشاری‌ها، نمی‌دانید چه بلایی سر مدیران تجارت صنعت هلدینگ خلیج فارس آوردند که شما می‌خواهید شرکت بازرگانی پتروشیمی را تضعیف کنید. واقعا چیز عجیبی است. رانت از این بزرگ‌تر که هر چقدر اموال بخواهد بگیرد و بفروشد و هر وقت که دلش بخواهد پول شما را بدهد!»
وزیر نفت در ادامه به موضوع مهم دیگری اشاره می‌کند؛ او با تاکید بر اینکه اعدادی که در این پرونده از سوی برخی افراد مطرح شده، واقعی نیست بر این باور است که «بزرگنمایی در ارقام برای انحراف افکار عمومی عنوان می‌شود.» زنگنه که برای نخستین بار پس از رسانه‌ای شدن این پرونده در جمع خبرنگاران در رابطه با آن صحبت میکرد عقیده دارد «باید بدانید یک عده از دوستان بابک زنجانی می‌خواهند بعضی از اعداد را بزرگ کنند تا او را فراموش کنید، اما نگذارید بابک زنجانی تحت هیچ شرایطی فراموش شود. این کلاهبردار درجه یک در تاریخ ایران بی‌نظیر است و کسی نباید رکورد او را بشکند. یک عده آدم‌های گردن کلفت هنوز از او حمایت می‌کنند، پشت سر بسیاری از کسانی که به من بدترین تهمت‌ها را می‌زنند، بابک زنجانی است. او خود داخل زندان است اما پولش بیرون زندان؛ (با پول) از درون زندان، بیرون را هدایت می‌کند.»
سبقت از قطر و چالشهای آن
تکمیل و بهرهبرداری از همه ردیف‌های پالایشی فاز ۱۳ و فازهای ۲۲ تا ۲۴ (هشت ترین) و به مدار بهرهبرداری رسیدن دو سکو از مجموع چهار سکوی فاز ۱۳ و دو سکو از مجموع چهار سکوی فازهای ۲۲، ۲۳ و ۲۴ اقدامات انجام شده‌ای در پارس جنوبی بودند که دیروز با حضور رئیس‌جمهوری و وزیر نفت به شکل رسمی مورد بهرهبرداری قرار گرفتند. فازهای ۱۳ و ۲۲، ۲۳ و ۲۴ بخش‌های دریای نیز دارند که به گفته زنگنه در نیمه نخست ۹۸ به بهرهبرداری خواهند رسید.
«ما در هیچ کجای صنعت نفت بهرهبرداری غیراستاندارد نداریم. ما دروغ نمی‌گوییم. اینکه امروز بدون تکمیل بخش‌های دریایی فاز ۱۳ و فازهای ۲۲، ۲۳ و ۲۴ این پروژه‌ها با حضور رئیس‌جمهور افتتاح می‌شوند یک رویکرد مدیریت پروژه است و اینگونه نیست که ما بخواهیم کار نمایشی انجام دهیم. ما احتیاجی به کار نمایشی نداریم و صادقانه میزان پیشرفت را به مردم اعلام می‌کنیم و اگر برای آن بخش از پیشرفت‌ها افتتاحیه می‌گیریم به این علت است که همه برای تحقق زمانبندی پروژه تحت فشار قرار گیرند.» اینها را زنگنه می‌گوید و این را نیز پنهان نمی‌کند که افتتاحیه‌ای از آن دست که روز گذشته رقم خورد هم برای تزریق امید به مردم در شرایط سخت تحریم است و هم برای نشان دادن توانایی‌های ایران به دنیا.
با تکمیل فازهای ۱۳ و ۲۲ تا ۲۴ که معادل دو فاز متعارف هستند و به گفته وزیر نفت ۱۱ میلیارد دلار در مجموع برای آنها سرمایه‌گذاری شده است، روزانه بیش از ۰۰۱ میلیون متر مکعب گاز و ۰۵۱ هزار بشکه میعانات گازی به مجموع تولیدات پارس جنوبی افزوده خواهد شد. به گفته وزیر نفت در حال حاضر تولید روزانه گاز پارس جنوبی از ۰۶۶ میلیون متر مکعب در روز عبور کرده که به معنای پیشی گرفتن برداشت روزانه گاز ایران نسبت به قطر است. پایدار بودن این سبقت در تولید اما چالشی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و برنامههای افزایش تولید که شریک قطری این میدان گازی در پیش گرفته است، مهمترین موانعی هستند که در مسیر سبقت تولید گاز ایران نسبت به قطر قرار دارد.
تمام نگرانی‌های پارس جنوبی
طرح توسعه منطقه پارس جنوبی در سال ۷۶ و در دوران وزارت نفت زنگنه در دولت اصلاحات با تعریف ۲۴ فاز و با همکاری شرکت‌های بین‌المللی همچون توتال آغاز شد. «شهریور سال ۷۶ عسلویه زمینی بایر بود اما حالا در طول ساحلی ۶۰ کیلومتری کمتر جایی برای اجرای طرح‌های صنعتی باقی مانده است.» این را زنگنه می‌گوید و یک سفر به منطقه عسلویه کافی است تا نشانه‌های این پیشرفت صنعتی در زندگی روزمره مردم مشاهده شود. رستوران‌ها و مغازه‌های زیادی در محله‌های مختلف عسلویه ساخته شده و خبری از بافت سنتی منطقه نیست. همه به این منطقه آمده‌اند تا کار کنند و درآمد بهتری داشته باشند. مانند همان زن صاحب رستوران غذاهای دریایی که از استان فارس به بندر تاریخی سیراف آمده بود و روزی پنجاه مشتری ثابت برای غذاهایش داشت و پسر کوچکش با موتور سفارش‌ها را به دست مشتریانش می‌رساند. او نگران از دست دادن مشتریانش با اتمام طرح‌های توسعه بود اما نگرانی‌های به مراتب بزرگ‌تر و پیچیده‌تری برای سرنوشت سرمایه‌گذاری ۷۷ میلیارد دلاری که از ابتدا تا کنون در پارس جنوبی انجام شده، وجود دارد.
پارس جنوبی بعد از گذراندن گذشته‌ای پر فراز و فرود حالا مانند جوان بیست و دو سالهای است که خوب شکل گرفته و با نیروی جوانی‌اش شبانه‌روز مشغول کار است تا گاز این منطقه در سراسر ایران جاری شود و آنطور که وزیر نفت می‌گوید مسابقه مصرف این ماده طبیعی در کشور جریان داشته باشد. یکی از نگرانی‌های بزرگ این است که نیروی این جوان به مرور تحلیل رود و حاصل تلاش‌هایش در غیاب برنامه‌ریزی مشخص برای توسعه صادرات و ایجاد ارزش افزوده از درآمدهای آن، همه سوخت شود. توصیف زنگنه از شدت مصرف گاز در ایران که امسال به بیشترین سطح خود رسیده اینگونه بود: حالا خدا را شکر در سراسر کشور همه با قدرت و بدون توجه به بهینه‌سازی، انرژی را مصرف می‌کنند. هیچ‌کس پنجره‌ای را نبست و درجه هیچ شوفاژی کم نشد.
در کنار مصرف بخش خانگی، نیروگاه‌های کشور امسال تا ۹۰ درصد با گاز طبیعی کار کرده‌اند و بخش‌های صنعتی نیز از این ماده طبیعی بهره‌مند شده‌اند و در این مسیر پایین بودن راندمان بخش صنعتی نقش قابل توجهی در پرت شدن بخشی از گاز مصرفی داشته است. ایران در حال حاضر بیش از ۸۰۰ میلیون متر مکعب در روز تولید گاز دارد که از این میزان چیزی حدود ۵۵ میلیون مترمکعب در روز به دو مقصد خارجی اصلی یعنی ترکیه و عراق صادر می‌شود. گفته می‌شود پتانسیل صادرات روزانه گاز ایران ۷۰ تا ۷۵ میلیون مترمکعب در روز است اما شدت مصرف این ماده در ایران به قدری بالاست که فرصتی برای بالفعل کردن این پتانسیل باقی نمیماند. به گفته زنگنه «ما تا یکی دو سال دیگر پروژه‌های پارس جنوبی را یک به یک تکمیل کرده و به مدار بهرهبرداری می‌آوریم و اینگونه نیست اگر هر سال با رشد قابل توجه مصرف گاز در کشور مواجه باشیم، بتوانیم پارس جنوبی‌های جدیدی را به بهرهبرداری برسانیم. یک‌جا باید این روند مصرف بی‌رویه و رشد مصرف متوقف شود اما متاسفانه مجموع سیاست‌های ما به‌گونه‌ای است که اسراف را اقتصادی می‌کنیم.»
تکمیل پازل پارس جنوبی
پنج فاز پارس جنوبی طی دوران هشت ساله دولت اصلاحات اجرا و تکمیل شد. پنج فاز دیگر نیز بین سالهای ۸۴ تا ۹۲ افتتاح شد. و در دولت یازدهم تعداد فازهای به بهرهبرداری رسیده به عدد ۱۰ رسید. طرح توسعه فاز ۱۴ پارس جنوبی که معادل دو فاز متعارف است نیز تا پایان سال ۹۹ باید به پایان برسد تا برداشت از میدان گازی مشترک پارس جنوبی با تکمیل ۲۷ فاز متعارف به بیش از ۷۵۰ میلیون متر مکعب در روز برسد. در این میان بخشی از پارس جنوبی تکمیل نشده باقی می‌ماند و آن فاز ۱۱ است. سرنوشت این فاز که از سال‌ها قبل قراردادهایی برای آن به امضا رسیده اما هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسیده، حالا در دست شرکت سی‌ان‌پی‌سی چین است. به گفته زنگنه یک هیات چینی به زودی به ایران سفر می‌کنند تا سرنوشت توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی مشخص شود.
در تیرماه سال ۹۶ و در روزهایی که با توافق بین‌المللی برجام سایه تحریم‌های بین‌المللی از سر کشور برداشته شده بود، قرارداد توسعه فاز ۱۱ میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی متشکل از توتال، سی‌ان‌پی‌سی چین و شرکت پتروپارس به امضا رسید. این قرارداد اما با خروج رئیس‌جمهوری آمریکا از برجام بار دیگر ناتمام ماند. توتال تحت فشار تحریم‌های یکجانبه آمریکا با وجود هزینه‌کردی حدودا ۹۰ میلیون دلاری از این قرارداد خارج شد تا طبق قرارداد، سی ان پی سی صاحب سهم ۱/ ۵۰ درصدی توتال در این پروژه شود. اما چین نیز طی دوره حدودا یک سالهای که مسوولیت توسعه پروژه را طبق قرارداد را بر عهده دارد؛ اقدامی در جهت توسعه فاز ۱۱ انجام نداده است. اما سفری که زنگنه اخیرا به چین داشت ممکن است منجر به روشن شدن تکلیف توسعه طرح یازده شود.
روند صادرات میعانات گازی در دوران تحریم
میعانات گازی بخش جدانشدنی گاز است. این ماده با ارزش نوعی نفت خام فوق سبک است که به همراه گازهای استخراج شده از اعماق زمین بیرون میآید.میزان مصرف داخلی میعانات گازی با راه‌اندازی سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج در حال حاضر به بیش‌از ۰۰۵ هزار بشکه در روز می‌رسد که از مجموع صادرات این ماده کاسته است. با این حال هنوز بخش زیادی از میعانات گازی تولید شده در پارس جنوبی نیازمند صادرات است. در واقع صادرات میعانات گازی در شرایطی که سقف مصرف روزانه این ماده در کشور بیش‌از ۰۰۵ هزار بشکه در روز است، یکی از راههایی است که میتواند برداشت گاز از پارس جنوبی را ممکن سازد. زنگنه در پاسخ به سوال «دنیای اقتصاد» در رابطه با روند صادرات میعانات گازی در شرایط تحریم گفت: تا کنون مشکلی نداشتهایم و مجبور به ذخیرهسازی میعانات نیز نشدهایم. ما کار خودمان را می‌کنیم زیرا نمیتوانیم تولید گاز را قطع کنیم تا مجبور به تولید میعانات نباشیم.
