حسین علی پناهی
دارویی برای درمان افسردگی که برای ساخت آن از «کتامین» (ketamine) الهام گرفته شده و برخی آن را «مهم ترین کشف نیم قرن اخیر» دنیای پزشکی توصیف کرده اند، در شرف تبدیل شدن به اولین داروی نوع جدید برای درمان افسردگی پس از ۳۵ سال است. این دارو که «اسکتامین» (esketamine) نامیده می شود توسط کمپانی داروسازی Johnson & Johnson ساخته شده و در واقع یک اسپری بینی است که برای درمان موارد حاد افسردگی که به دیگر داروها پاسخ نمی‌دهند طراحی شده است.
این اسپری تصویر آینه ای و شیمیایی کتامین است و به نظر می رسد که عوارض جانبی کمتری نسبت به این دارو داشته باشد. گروهی از کارشناسان سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) در مورد تاثیر این دارو رأی ۱۴ موافق در برابر ۲ مخالف و در مورد سالم بودن آن نیز رأی ۱۵ موافق در برابر ۲ مخالف را به ثبت رساندند.
رأی نسبتاً قاطع این کارشناسان نقش مهمی در تایید داروی اسکتامین توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده خواهد داشت که قرار است در ماه مارس شاهد صادر شدن مجوز آن باشیم. علاوه بر این، ۱۴ نفر از کارشناسان مذکور عقیده داشتند که فواید اسکتامین بسیار بیشتر از عوارض جانبی آن خواهند بود و در این موضوع تنها با مخالفت ۲ نفر از همکارانشان مواجه شدند. استیون میزل، رییس بخش امنیت دارویی یک شرکت داروسازی که یکی از ۱۷ عضو مجمع رأی دهنده بود درباره این دارو چنین اظهار نظر کرده است: «به نظر من شواهد قابل توجهی وجود دارد که این دارو می تواند تغییرات بسیار زیادی ایجاد نماید.»
اگر سازمان FDA این دارو را تایید کند، اسکتامین به اولین داروی ضد افسردگی در نزدیک به ۴ دهه اخیر تبدیل خواهد شد که رویکردی متفاوت از دیگر داروهای ضد افسردگی موجود در بازار خواهد داشت و این موضوع یک قابلیت بسیار مهم و حیاتی است. افسردگی اصلی ترین علت وضعیت نامناسب سلامتی و ناکارآمدی و ناتوانی افراد در سطح جهانی است و از هر ۳ بیمار دچار افسردگی، یک نفر آن ها با استفاده از داروهای موجود در بازار احساس بهبود نمی کند. تحلیل ها نشان می دهند که داروی جدید ساخته شده توسط شرکت داروسازی جانسون اند جانسون می تواند در درمان افسردگی بسیار موثر باشد. کارتر گولد، مدیر اجرایی یک مرکز تحقیقاتی دارویی درباره این دارو چنین نوشته است: «سرانجام، ما فکر می کنیم که پروفایل خطر-فایده اسکتامین مورد قبول واقع شود، به خصوص در مورد یک بیماری نمونه‏ای که گزینه های پیش روی بسیار کمی وجود دارند.»
چه Abilify باشد و چه Zoloft، تقریباً تمامی داروهای ضد افسردگی موجود با مسدود کردن مکان‏هایی که مغز برای انباشته کردن سروتونین استفاده می‌کند اثر خود را می گذارند. سروتونین یک ماده شیمیایی است که نقش مهمی در تعیین خلق و خوی افراد دارد. اما گفته می شود که اسکتامین بخش متفاوتی از مغز را تحت تاثیر قرار می دهد و به همین دلیل است که از این داروی ضد افسردگی جدید به عنوان مهم ترین کشف نیم قرن اخیر برای بیماری های روحی روانی یاد شده است. ظاهراً تاثیری بمباران گونه سریع و مکرر این داروی جدید، به طور ویژه در مورد افرادی که مرتباً با افکار خودکشی مواجه می شوند موثر باشد. همچنین سالهاست که از کتامین برای کاهش یا جلوگیری از درد استفاده می شود که نشان از اثبات ایمن بودن این دارو دارد. والتر دی دان، روانکاو و استادیار بالینی در دانشگاه کالیفرنیا لس آنجلس که او نیز یکی از اعضای رأی دهنده برای تایید یا رد این داروی جدید بوده در مورد اسکتامین چنین می گوید: «هنوز هیچ دارویی که بتواند به این سرعت بیماران را بهتر کند به ثبت نرسیده است.»
اما نکته مثبت در مورد اسکتامین این است که برخلاف داروهای موجود که برای اثرگذاری به ۴۵ دقیقه تا یک ساعت زمان نیاز دارند، خیلی زودتر عمل کرده و هزینه درمانی را به مقدار قابل توجهی کاهش می دهد. البته کمپانی سازنده هنوز در مورد قیمت این داروی جدید اظهارنظر نکرده است. مخالفان این دارو نیز بر این باورند که در تحقیقات بالینی تاثیر قابل توجهی از جانب اسکتامین بر روی بیماران دارای افسردگی دیده نشده است که اثربخشی این دارو را به چالش می کشد.