پنجاه و پنجمین کنفرانس امنیتی مونیخ در فضای متفاوتی آغاز به کار کرده است. نمایندگان سیاسی کشورهای مختلف در حالی خود را برای شرکت در این نشست سه‌روزه به آلمان رسانده‌اند که سیاست بین‌الملل روزهای متفاوتی را تجربه می‌کند. تغییرات مهم در سیاست خارجی امریکا و تغییر نظم جهانی همهمه را جایگزین نظمی کرده که مبتکران کنفرانس امنیتی مونیخ رویای آن را در سر داشتند. کنفرانس امنیتی مونیخ در روزهای جنگ سرد و با امید به یافتن پاسخی برای مهم‌ترین چالش‌های نظامی بین‌المللی آغاز به کار کرده بود. در چند دهه گذشته بحث‌های سالانه در مونیخ با هدف متحد کردن کشورهای غربی در حوزه اقتصاد آزاد و امنیت جمعی نهادینه شده مانند ناتو پیش رفته ‌بود اما ظهور دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا در کاخ سفید همه ‌چیز را تغییر داده است.

ترامپ با صدور دستور برای خارج شدن نیروهای فرامرزی امریکا از نزاع‌های بین‌المللی و همچنین ترک توافق‌های چندجانبه به سود توافق‌های دوجانبه جهان را در وضعیت بی‌نظمی عجیبی قرار داده است. بر همین اساس در نخستین روز کنفرانس امنیتی در مونیخ شاهد هشدارها در این خصوص بودیم و رییس این کنفرانس نسبت به از هم پاشیده شدن نظم جهانی هشدار داد. تغییر معادله‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در چند سال اخیر کنفرانس امنیتی مونیخ را به محلی برای نزاع‌های لفظی تبدیل کرده و به عنوان نمونه در سال 2018 رویارویی غیرمستقیم بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسراییل و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران به یکی از سوژه‌های اصلی کنفرانس تبدیل شد. در مقطع فوق نتانیاهو با نمایش تکه‌ای آهن آن را بخشی از پهپادی خواند که نیروهای اسراییلی هدف قرار داده‌اند.

چند ساعت پس از این ادعا محمدجواد ظریف در سخنرانی خود این نمایش نتانیاهو را یک سیرک کارتونی خواند. یکی دیگر از رویارویی‌های تاریخی اجلاس امنیتی مونیخ نیز به سال 2007 بازمی‌گردد زمانی که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه انتقادهای صریحی را نسبت به سیاست‌های امریکا در سطح بین‌المللی وارد دانست. در آن دوره جورج بوش پسر بر مسند قدرت در کاخ سفید تکیه زده ‌بود. امسال نیز حضور ترامپ و سیاست‌های متفاوتی که وی در عرصه بین‌المللی پیش می‌برد بر اجلاس پنجاه و پنجم مونیخ سایه انداخته است. نیویورک تایمز در گزارشی از اجلاس در جریان در مونیخ تاکید کرده بود که رهبران جهان در روزهایی در آلمان گردهم جمع شده‌اند که رابطه اروپا و امریکا در شرایط بسیار بغرنجی قرار دارد.

به گزارش این روزنامه امریکایی در حالی که در چند دهه اخیر این امریکا بوده که خواهان حفظ نظم جهانی بوده امروز مردی در راس قدرت در کاخ سفید نشسته که نگاهی کاملا متفاوت دارد و همین نظم جهانی را زیر سوال می‌برد. پنجاه‌ و پنجمین کنفرانس امنیتی مونیخ در حالی برگزار شد که جهان با چند چالش دست و پنجه نرم می‌کند. امنیت و تجارت بین‌الملل، مساله کنترل سلاح، جنگ قدرت میان امریکا و چین و روسیه. در چنین شرایطی مقام‌های ارشدی از تمام این کشورها در این دور از رایزنی‌های سالانه مونیخ شرکت کردند و البته گفته می‌شود که هیات امریکایی با بیشترین تعداد اعضای هیات در این دور از نشست مونیخ شرکت کرده است. تیم امریکایی در حالی به ریاست مایک پنس، نفر دوم دولت امریکا به مونیخ آمده که اروپا و امریکا در جامه متحدان سنتی قدیمی در دامنه وسیعی از مسائل امنیتی به خصوص پرونده هسته‌ای ایران با هم اختلاف‌های فاحش دارند.

همزمان اعلام تصمیم دونالد ترامپ برای خارج کردن سربازان امریکایی از سوریه و افغانستان- دو پرونده‌ای که دغدغه اروپا است- اوضاع در بروکسل را بر هم ریخته به خصوص که اروپایی‌ها پیش از این تصمیم از آن مطلع نشده‌ بودند. نیویورک تایمز در این باره می‌نویسد: سوال بزرگی در میان اروپایی‌ها مطرح است و آن هم این که امریکای ترامپ چه نقشی برای خود در سطح بین‌المللی قائل است؟ برخی از کارشناسان می‌گویند که این دولت صرفا به دنبال انزواگرایی خود نیست اما به نسبت دولت‌های پیشین امریکا رفتارهای عجیب‌تری از خود نشان می‌دهد و خود را از بسیاری از مهلکه‌ها دور می‌کند. در چنین شرایطی سوال این است که قرار است چه کسی این خلأ را پر کند؟

نیویورک‌تایمز در بخش دیگری از گزارش درباره این دور از نشست امنیتی مونیخ می‌نویسد: هیات امریکایی به ریاست پنس بزرگ‌ترین هیات امریکایی است که در این چند دهه برای شرکت در نشست امنیتی مونیخ راهی آلمان شد. در کنار مایک پنس، پاتریک شاناهان سرپرست وزارت دفاع نیز حضور دارد. نانسی پلوسی نیز در جامه رییس هیات اعزامی از سوی کنگره به مونیخ رفت. جدا از مساله ایران، فرجام ناتو به عنوان اتحادی نظامی و دربرگیرنده اروپا و امریکا هم یکی از سوژه‌هایی است که جای خود را در متن‌های سخنرانی و دیدارهای حاشیه‌ای پیدا کرده است.

ترامپ می‌گوید اروپایی‌ها سهم خود برای حضور در ناتو را پرداخت نمی‌کنند و بار اصلی را بر دوش امریکا انداخته‌اند. شاناهان روز چهارشنبه پیش از آغاز رسمی کنفرانس امنیتی مونیخ در روز جمعه از مقر ناتو دیدار و اظهارنظرهای مشابهی را هم مطرح کرده ‌بود. کاخ سفید پیش از سخنرانی مایک پنس به عنوان رییس هیات امریکایی در مونیخ اعلام کرده بود که ناتو، امنیت و ثبات در منطقه خاورمیانه (غرب آسیا) و همچنین مسائل مربوط به امریکای لاتین از اصلی‌ترین سوژه‌های رایزنی‌های هیات امریکایی خواهد بود.

**فراخوان نافرمانی
با یک شعار از ورشو تا مونیخ؛ مایک پنس، معاون رییس‌جمهور امریکا از فرصت سخنرانی در خاک آلمان برای تکرار همان جملاتی استفاده کرد که در لهستان بر زبان رانده بود. از میان جملات پنس آنچه بیشتر به چشم آمد اظهارات وی درباره برجام و دعوت چندمین باره از اروپایی‌ها برای خروج از توافق هسته‌ای با تهران بود. دعوتی که در یک سال گذشته بارها از سوی مقام‌های متعدد امریکایی در دیدارهای دوجانبه با همتاها از بریتانیا، فرانسه و آلمان مطرح شده و اخیرا از تریبون‌های متفاوت در خاک امریکا، اروپا و آسیا هم مجددا به گوش می‌رسد. پنس در این سخنرانی وعده داد که امریکا به تعهدات خود در ناتو پایبند است اما باز هم غرولندهای پیشین درباره نقش کمرنگ مالی سایر کشورهای عضو را به زبانی نرم‌تر تکرار کرد.

وی با بیان اینکه کشورهای اروپایی عضو ناتو باید اقدامات بیشتری در زمینه تعهدات‌شان در قبال هزینه‌های دفاعی ناتو انجام دهند، رییس‌جمهور امریکا را «رهبر جهان آزاد» خواند! دولت ترامپ در دو سال گذشته از حضور در قدرت کشورهایی چون امارات و عربستان را وادار به خرید تجهیزات و ادوات نظامی از خود کرده و در حقیقت می‌توان گفت که ادامه هر گونه حمایتی را به دریافت فاکتور خریدهای سنگین و گرانقیمت از کمپانی‌های تجهیزات نظامی‌سازی امریکایی منوط کرده است.

بر همین اساس مایک پنس در اظهارات خود در مونیخ نیز این بازاریابی را به گونه‌ای شکیل‌تر اجرا کرده و گفت که دولت امریکا مخالف خرید تجیهزات و تسلیحات اعضای ناتو از کشورهای متخاصم شرقی است چرا که به گفته او این اقدامات سبب تضعیف اتحاد ناتو و کشورهای غربی می‌شود. در حالی که اروپایی‌ها به‌شدت نگران عملی شدن خروج امریکا از سوریه و افغانستان هستند، پنس با این ادعا که با اقدامات امریکا و ائتلاف تحت رهبری‌اش، داعش از بین رفته است، گفت: خروج نظامیان ما از سوریه، تغییری تاکتیکی است و تغییر در استراتژی نیست. پنس در سخنرانی خود اشاره‌هایی هم به روسیه و ونزوئلا داشت اما سنگینی سخنرانی را بر سوژه ایران متمرکز کرده و همان پروژه ایران هراسی خود را پیش برد.

بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس، معاون رییس‌جمهور امریکا ایران را بزرگ‌ترین تهدید صلح و امنیت در منطقه غرب آسیا و بزرگ‌ترین کشور حامی تروریسم در جهان خواند. او مدعی شد که ایران در منطقه از اقدامات تروریستی در مناطق مختلف از قبیل سوریه و یمن حمایت و همچنین بر نابودی اسراییل تاکید می‌کند. پنس در ادامه جمهوری اسلامی ایران را «ضد‌یهودی» خواند و از کشورهای جهان خواست که با یهودی ستیزی مقابله کنند. وی سپس به سخنان تاریخی امام خمینی(ره) درباره «محو اسراییل از صحنه روزگار» اشاره کرد و گفت که جمهوری اسلامی از ابتدا به دنبال نابودی اسراییل بوده است.

معاون رییس‌جمهور امریکا گفت: همان ‌طور که در ورشو گفتم زمان اقدام رسیده است. وی در ادامه از کشورهای اروپایی خواست که از توافق هسته‌ای ایران (برجام) خارج شوند و با «رهبری امریکا برای مقابله با ایران» همراهی کنند. این مقام ارشد امریکایی درخواستش از اروپایی‌ها برای خروج از برجام و تشدید فشارهای اقتصادی علیه ایران را تکرار کرد و از کشورهای اروپایی عضو برجام خواست از این توافق خارج شوند. وی اتحادیه اروپا را متهم کرد که با باقی ماندن در برجام در حال تضعیف تحریم‌های امریکا علیه ایران است.

**نه ایران مذاکره می‌کند نه برجام می‌میرد
واکنش‌ها به اظهارات مایک پنس در بخش مربوط به برجام قابل پیش‌بینی بود و می‌توان گفت که معاون رییس‌جمهور امریکا برای چندمین بار روی اسب مرده شرط‌بندی کرد. مونیخ نخستین تریبونی نبود که پنس در آن خواهان پایان یافتن حضور بازماندگان در برجام شد با وجود این جواب همان چیزی بود که همواره دریافت می‌کرد: «در برجام می‌مانیم.» چهره‌های دولت ترامپ تا پیش از بازگشت رسمی تحریم‌های هسته‌ای ایران ادعا می‌کردند که هر چند خود از توافق با تهران خارج شده‌اند اما به تصمیم سایر بازماندگان در برجام احترام می‌گذارند و حتی در مقاطعی برخی از اعضای کابینه ترامپ به اروپایی‌ها اطمینان خاطر دادند که شما می‌توانید به رابطه اقتصادی و تجاری با تهران ادامه دهید.

با وجود این ادعاها بازگشت تحریم‌های هسته‌ای آن نتیجه فوری را که ترامپ به دنبال آن بود محقق نکرد و بر همین اساس سیاست فشار حداکثری در همه زمینه‌ها آغاز شد. وضعیت اقتصاد جهانی به اضافه باقی ماندن کشورهای اروپایی، روسیه و چین در برجام باعث شد تحریم‌هایی که واشنگتن آنها را فلج‌کننده خوانده بود نتواند رفتار تهران را به قول ترامپ تغییر دهد. بهای نفت در سطح جهانی مانع از این شد که کشورهای اصلی خریدار نفت ایران تن به صفر رساندن ناگهانی خرید نفت از تهران بدهند و واشنگتن مجبور به اعطای معافیت به 8 کشور شد.

همزمان 5 کشور عضو توافق هسته‌ای نه تنها در این توافق باقی ماندند بلکه تعریف مکانیسم‌هایی را برای جبران اقتصادی خروج امریکا از برجام آغاز کرده‌اند. در چنین شرایطی تیم ترامپ به این نتیجه رسیده که سیاستش در قبال تهران تا دو سال آتی که انتخابات سراسری دوباره برگزار می‌شود نمی‌تواند نه منجر به تغییر رژیم و نه تغییر رفتار ایران و نشستن پای میز مذاکره شود. رویای دیگر امریکای ترامپ این بود که کاسه صبر ایرانی‌ها لبریز شده و عطای برجام را به لقای آن ببخشند. این پیش‌بینی نیز محقق نشد لذا تیم ترامپ تغییر موضع داده و سیاست ترغیب اروپایی‌ها به خروج از برجام را با علم به غیرممکن بودن آن دنبال می‌کند.

باربارا اسلاوین، تحلیلگر مسائل ایران و امریکا در تحلیل تلاش‌های مایک پنس در ورشو و مونیخ نوشت: سیاست دولت فعلی امریکا در قبال ایران نه مذاکره‌کنندگان ایرانی را به پای میز مذاکره بازمی‌گرداند نه منجر به پایان برجام می‌شود. مایک پنس در حالی از کشورهای اروپایی می‌خواهد از توافق هسته‌ای با ایران خارج شوند که برجام مورد تایید قطعنامه 2231 سازمان ملل قرار گرفته و می‌توان گفت که معاون وزیر خارجه امریکا با این درخواست از اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت می‌خواهد که به قطعنامه مصوب خود پشت پا بزنند.

**جدال پنس و مرکل بر سر ایران
اظهارات پنس مبنی بر دعوت از اروپایی‌ها برای خروج از برجام همان‌ طور که پیش‌بینی می‌شد با پاسخ منفی اروپا روبه‌رو شد. حتی وزیر خارجه لهستان نیز در نشست خبری در ورشو پس از پایان نشستی دو روزه که تیم امریکا و اسراییل از آن برای پیشبرد پروژه ایران هراسی استفاده کرده بودند چشم در چشم همتای امریکایی تاکید کرد که اروپا پای تعهدش به تهران در برجام می‌ماند. پیام‌های اروپایی‌ها در مونیخ نیز تکرار همین موضع‌گیری وزیر خارجه لهستان در ورشو بود.

به عنوان نمونه، «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان به دفاع از برجام پرداخت و گفت: «همراه با بریتانیایی‌ها، فرانسوی‌ها و کل اتحادیه اروپا ما راه‌هایی را برای نگاه داشتن ایران در توافق هسته‌ای تا به امروز پیدا کرده‌ایم.» آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ از تصمیم کشورهای اروپایی برای پایبندی به برجام دفاع کرد و درباره از هم‌گسیختگی ساختارهای سیاسی بین‌المللی هشدار داد. مرکل در مورد ایران گفت که اختلاف‌ها بر سر این کشور او را «خیلی افسرده» می‌کند. او در عین حال ایران را نیز به نوعی مقصر دانست و در اظهاراتی بی‌پایه و اساس گفت «من برنامه موشک‌های بالستیک ایران را می‌بینم، ایران را در یمن می‌بینم و بالاتر از همه حضور ایران در سوریه را می‌بینم. با وجود همه اینها، سوال این است: آیا ما با خروج از یک توافق برجای‌مانده خواهیم توانست به خاستگاه مشترک و هدف مشترک خود برای محدود کردن پیشروی خرابکارانه و حل مشکل ایران کمک کنیم؟»

سخنان مرکل در حمایت از برجام و اشاره به تلاش اروپا برای حفظ آن در رسانه‌های اروپایی و امریکایی با بازتاب قابل توجهی روبه رو شد و بسیاری از آن با عنوان جدال پنس و مرکل بر سر ایران یاد کردند. «کارل بیلت» رییس کنونی اندیشکده «شورای اروپایی روابط خارجی»، نخست‌وزیر و وزیر خارجه پیشین سوئد دقایقی بعد از پایان سخنرانی «مایک پنس» در توییتر خود نوشت: «عجیب و غریب است که معاون رییس‌جمهور امریکا از اروپایی‌ها می‌خواهد از توافق هسته‌ای ایران خارج شوند البته چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد (اروپا از برجام خارج نخواهد شد. آیا این واقعا جزو منافع امریکا است که ایران را به از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای پیشرفته‌اش وادار کند؟ یا این اقدام‌ها فقط تلاش برای یافتن بهانه به منظور جنگ (با ایران) است؟»

**رایزنی‌های دیپلماتیک ظریف در مونیخ
در حالی که پنس در مونیخ تلاش می‌کند نبود سران کشورهای اروپایی در ورشو را جبران کرده و در دیدار با آنها چراغ سبزهایی برای تشدید فشار بر ایران دریافت کند، رایزنی‌های سیاسی محمدجواد ظریف پیرامون برجام و دیگر پرونده‌های مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ادامه دارد. پیش از سخنرانی مایک پنس در کنفرانس امنیتی، «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با محمد جواد ظریف دیدار کرد. براساس بیانیه دفتر موگرینی، دو طرف در این دیدار درباره برجام، اینستکس، FATF، سوریه، یمن و افغانستان صحبت کردند. در این دیدار موگرینی به عنوان نماینده ارشد اتحادیه اروپا، بر عزم راسخ اتحادیه برای حفظ برجام تاکید کرد.

ظریف در دومین روز از حضور در مونیخ در رایزنی‌های حاشیه‌ای با وزیر خارجه آلمان، وزیر دفاع لبنان، معاون سیاسی دبیرکل سازمان ملل، وزیر خارجه ارمنستان، وزیر خارجه قرقیزستان، مدیر اجرایی یونیسف، مشاور امنیت اقلیم کردستان عراق، وزیر خارجه کره جنوبی و تعدادی دیگر از دیپلمات‌ها و چهره‌های سیاسی حاضر در مونیخ دیدار کرد.

منبع: روزنامه اعتماد؛ 1397،11،28
گروه اطلاع رسانی**2059**2002