اعداد ژورنالیستی
یکی از چالش‌های اصلی در اعلام تعداد مهاجران در کشورهای دنیا، منابع موجود و سازمان‌های اعلام‌کننده است؛ موضوعی که ابهامات قابل‌توجهی نسبت به آنها مطرح می‌شود. سورنا ستاری، رئیس بنیاد ملی نخبگان و معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری یکی از افرادی است که ارتباط مستقیمی با این موضوع دارد. او چندی‌پیش در گفت‌وگو با رسانه‌ها درخصوص تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور، آمار مهاجرت نخبگان ایرانی، تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در خارج از کشور و چگونگی فعالیت نخبگان در کشور گفته بود: «بهترین و معتبرترین آمار برای مهاجرت به‌صورت کلی همان آماری است که توسط سازمان‌ملل منتشر می‌شود؛ متاسفانه کسی موضوع مهاجرت را نفی نمی‌کند اما اعداد ژورنالیستی درخصوص مهاجرت نخبگان باعث ضربه‌زدن به سیستم فکری کشور خواهد شد.»
موسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم یکی از مراکزی است که آمارهایی از وضعیت مهاجرت در سراسر جهان با توجه به آمارهای بین‌المللی منتشر می‌کند؛ این موسسه چندی‌پیش جزئیات مهاجرت بین‌المللی دانشجویان و تحصیلکردگان ایرانی را منتشر کرد و از سکونت تنها یک‌درصد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور خبر داد. در این گزارش مفصل آمده است: «کشور ایران با در نظر گرفتن شاخص تعداد افراد دارای برنامه مهاجرت نسبت به کل جمعیت کشور، میان 20 کشور این شاخص قرار ندارد. همچنین ایران با حدود 51,600 دانشجوی خارج از کشور در سال 2012، در رتبه دهم کشورهای دانشجوفرست، قرار داشته است اما در سال 2015 با همین حدود تعداد دانشجوی بین‌المللی در رتبه پانزدهم کشورهای دانشجوفرست قرار دارد.»
این گزارش داده‌های دیگری را نیز ارائه می‌کند به‌طوری که حدود یک‌درصد از کل دانشجویان ایرانی ساکن خارج هستند در حالی که این نرخ در چین 1.8 درصد، عربستان‌سعودی 5.6 درصد و ترکیه 0.75 درصد است، موضوعی که سورنا ستاری، رئیس بنیاد ملی نخبگان آن را تایید می‌کند.
او می‌گوید: «آمار دانشجویان خارج از کشور ما بسیار پایین است، یعنی حدود ۴۸-۴۷ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور داریم که به‌نسبت جمعیت دانشجویی کل کشور که چهارونیم میلیون است، تقریبا حدود یک‌درصد می‌شود. این در حالی است که متوسط دنیا در این زمینه بالای سه درصد است و ما براساس آخرین آمار، نرخ بالایی در زمینه تحصیل دانشجویان‌مان در دانشگاه‌های خارجی نداریم.»
تحصیل در دانشگاه‌های درجه چندم
نوع دانشگاه‌های مقصد مهاجران، یکی از ابهاماتی است که در این گزارش‌ها به آن اشاره نشده، به این معنی که معلوم نیست از تعداد دانشجویانی که به کشورهای خارجی جهت ادامه تحصیل مهاجرت می‌کنند، دانشگاه‌های مقصد از چه جایگاه علمی‌ای برخوردار هستند. بهرام صلواتی، عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم و مدیرگروه مهاجرت پژوهشکده سیاستگذاری علم و فناوری دانشگاه صنعتی‌شریف اخیرا از این موضوع پرده‌برداری کرده و با اشاره به آمار دقیق دانشجویان ایرانی که در دانشگاه‌های برتر دنیا تحصیل می‌کنند، گفته است: «حدود ۵۳ هزار و ۷۰۰ نفر از دانشجویان ایرانی در خارج از کشور تحصیل می‌کنند که تنها 5/0 درصد آنها یعنی کمتر از یک‌درصد در دانشگاه‌های برتر دنیا مشغول به تحصیل هستند و مابقی آنها در دانشگاه‌های متوسط و حتی ضعیف به تحصیل مشغولند.» او همچنین در پاسخ به سوالی درباره اینکه چند درصد از مهاجران از دانشگاه‌های برتر کشور به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند، گفته است: «به‌طور دقیق آماری در زمینه مهاجرت دانشجویان طراز یک کشور ازجمله دانشگاه صنعتی‌شریف، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه تهران و... به خارج از کشور وجود ندارد، اما به‌طور دقیق آمار دانشجویانی را که در دانشگاه‌های طراز اول جهان تحصیل می‌کنند، داریم.»
این آمار که برای اولین‌بار از سوی یک مسئول موسسه رسمی کشور منتشر می‌شود، قابل‌تامل است. آمار تحصیل 0.5 درصد دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های برتر دنیا به این معنی است که قریب‌به‌اتفاق دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل، در دانشگاه‌های درجه چندم خارجی درس می‌خوانند که خود این موضوع می‌تواند جای تحلیل‌ها و سوالات بسیاری باشد، به‌طوری که اولین سوال قابل طرح، نبود ظرفیت پذیرش در داخل کشور برای این دانشجویان است. به این معنی که این دانشجویان به علت عدم توانایی رقابت برای پذیرش در دانشگاه‌های برتر کشور مجبور می‌شوند به دانشگاه‌های سطح پایین خارجی مهاجرت کنند و اینجاست که این سوال پیش می‌آید که آیا نمی‌توان برای این دانشجویان، دانشگاه‌های جایگزین و روش‌های دیگری برای تحصیل در داخل در نظر گرفت؟ این سوال جدی قطعا از دو منظر قابل بررسی است؛ یک: باعث می‌شود دانشجویان کمتری به خارج از کشور سفر کنند و دو: از خارج‌کردن ارز از کشور جلوگیری می‌شود، موضوعی که با یک حساب و کتاب ساده قابل تبدیل به آمار و رقم است.
کشورهای صدرنشین
همچنین طبق جدیدترین آمارهای اعلام‌شده توسط یونسکو، نرخ رشد مهاجرت به آمریکا به‌طور کل کاهش پیدا کرده است و به‌دلیل منع مسافرتی که ترامپ اعلام کرده، آمریکا دیگر مقصد اول دانشجویان مهاجر نیست، به‌طوری که درمجموع آمار مهاجرت به آمریکا در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۲ هزار و ۶۴۳ نفر بوده، اما اکنون به ۱۲ هزار و ۷۰۰ نفر افزایش پیدا کرده اما به‌طور کل این رشد کاهش داشته است. ضمن اینکه در حال حاضر مقصد اول مهاجرت دانشجویان ایرانی کشورهایی مثل کانادا و آلمان هستند و این کشورها به‌نوعی جایگزین آمریکا شده‌اند. البته طبق گفته عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم، کشورهایی مثل استرالیا، انگلستان، کره‌جنوبی، چین، هند، ترکیه، فرانسه و آلمان تعداد بیشتری از دانشجویان مهاجر ایرانی را دارا هستند.
نظر شما