به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری شبستان، پس از ساخت شهرها، سدها جزو اولين سازه هاي بزرگ ساخت بشر براي كنترل و تسلط بر طبيعت هستند. اولين شهرهاي جهان در خاورميانه برای  دسترسي دائم به آب آشاميدني و كشاورزي در كنار رودخانه ها ايجاد شده بود اما  از آنجايي‌كه در اين مناطق جريان رودخانه در ماههايي از سال، زياد و در ماههاي تابستان كم و ناكافي بود از این رو ايجاد سد از همان ابتداي شهرنشيني مورد توجه قرار گرفت.

از مهمترين دلايل ساخت سدها از آغاز تا پيش از اختراع برق را مي توان ذخيره آب، كنترل سيلاب و تنظيم و انحراف آب برشمرد كه در مناطق نيمه خشك جهان (مانند خاورميانه و شمال آفريقا) هنوز از مهمترين اهداف سدسازي است.

کشورمان به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در کمربند خشک و کمبود آب،از کشورهای پیشرو در زمینه مهندسی آب بوده است. وجود سازه های آبی بزرگ و متعدد در سراسر ایران مانند قناتهای طولانی و بزرگ، سازه های آبی شوشتر، کانالها، سدها و بندهای متعدد نشان‌دهنده این امر است.

ایران با خودکفایی در صنعت سدسازی و دست یابی به فن آوری های نوین و پیچیده در این امر به یک شاخص مهم و اساسی برای توسعه یافتگی دست پیدا کرده و تمامی مراحل مطالعه، طراحی، نظارت، ساخت، مدیریت و بهره‌برداری از سدهای مخزنی به دست توانای مهندسین کشور صورت می‌گیرد.

تا قبل از انقلاب اسلامی، 19 سد مخزنی با حجم مخزن 13 میلیارد مترمکعب (معادل 25 درصد) و ظرفیت آب قابل تنظیم سالانه 14 میلیارد مترمکعب در کشور بهره‌برداری می‌شد که این میزان پس از انقلاب اسلامی و تا بهمن ماه سال 1395 به تعداد 165 سد مخزنی با حجم کل حدود 51 (معادل 75 درصد) و ظرفیت آب قابل تنظیم 37 میلیارد مترمکعب افزایش یافته است. همچنین 54 سد در برنامه پنجم از سال 90 تا 96 و 54 سد در 7 سال گذشته به بهره‌برداری رسید.

کشورمان تا جایی در این حوزه پیش رفته است که جزو ۳ کشور پیشرو در حوزه سد سازی جهان است که قابلیت اجرای طرح‌های بزرگ سدسازی و صدور خدمات مهندسی سدسازی برای سایر کشورها از جمله پنج کشور آفریقایی و را در کارنامه خود دارد. «محمد حاج رسولی‌ها»، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب کشور درباره وضعیت سدسازی ایران در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته است: «با گذشت ۴۰ سال از عمر انقلاب، دستاورد‌های بزرگ و بسیاری به دست آمده که یکی از این توفیقات را می‌توان در نهضت سد سازی و بومی کردن آن در کشور جستجو کرد. در دوران پیش از انقلاب، ۱۹ سد در کشور احداث شده بود که تمامی این سدها، به واسطه مهندسان و کارشناسان خارجی در مدار بهره برداری قرار گرفته بود در صورتی که پس از پیروزی انقلاب، تحولاتی  چشمگیر در این عرصه رقم خورد.»

حاج رسولی‌ها در ادامه با اشاره به بومی شدن نهضت سد سازی در کشور و تربیت و آموزش متخصصان بسیار (در حوزه مذکور) گفته است: « بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، تنها ۵۸ سد در دهه ۹۰ به بهره برداری رسیده است (که ساخت و احداث این میزان سد در بازه زمانی محدود اشاره شده، موید عمق توانمندی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در حوزه سد سازی است).»

براساس آمارهای موجود تعداد سدهای در دست بهره برداری پیش از پیروزی انقلاب اسلامی 13 سد بوده که با نقش مستقیم متخصصان و مستشاران خارجی احداث شده اند. در دهه اول انقلاب پروژه هایی که ساخت آنها پیش از سال 1357 با مشارکت و پیمانکاری مهندسان خارجی آغاز شده بود با واگذاری آنها به مهندسان ایرانی ادامه یافت و پنج سد تکمیل و به بهره برداری رسید.

در دهه دوم انقلاب، سد سازی در داخل کشور با استفاده از تخصص و توان مهندسان و پیمانکاران داخلی و با روندی پرشتاب ادامه یافت و در سال های پایانی دهه دوم با ارتقاء توان فنی، مهندسی و علمی مشاوران و پیمانکاران داخلی، نقش مشاوران خارجی کمرنگ تر شد. سد «شهید رجایی» به عنوان نخستین سدهای ساخته شده بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بودند که ساخت آنها با طراحی و توان فنی ایران صورت گرفته است.

این در حالی است که باشگاه خبرنگاران جوان در خبری درباره سدسازی در ایران نوشته است: «ایران، تنها در طول ۳۰ سال، بیش از ۶۴۷ سد در کشور به بهره برداری رسیده است و در حال حاضر، بیش از ۱۴۰ سد نیز در مراحل اجرایی و ۵۳۷ طرح نیز، در دست مطالعه و بررسی است که این میزان از پروژه سد ساری، از دو زاویه کمی و کیفی به هیچ عنوان قابل مقایسه با دوران پیش از انقلاب نیست.

بنابر بررسی‌های انجام شده، مجموع حجم ۱۹ سد فعال در دوران پیش از انقلاب، ۱۳ میلیارد و ۴۴ میلیون متر مکعب و ظرفیت آب قابل تنظیم، سالیانه قریب به ۱۴ میلیارد و ۷۰ میلیون متر مکعب بوده است.

این در شرایطی است که مجموع حجم تنها ۱۵۵ سد کشور، ۵۰ میلیارد و ۷۳۴ میلیون متر مکعب و ظرفیت آب قابل تنظیم سالیانه ۳۴ میلیارد و ۶۴۱ میلیون متر مکعب برآورد می‌شود و با در نظر گرفتن حجم ذخیره‌ای سد‌های بسیار دیگری که در اقصی نقاط کشور احداث و به بهره برداری رسیده است، این میزان به مراتب با افزایش هر چه بیشتری همراه می شود.»

یادآور می شود: ایران پس از انقلاب اسلامی نه تنها در بخش سد سازی و سازه ای که در بخش غیر سازه ای آب نیز فعالیت های گسترده ای را انجام داده است. فعالیت های بین المللی، مبادله آب و مدیریت آب های مرزی، میزبانی هفتاد و سومین اجلاس کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ جهان در سال 1383، تشکیل شورای عالی آب و تأسیس انجمن ها و کمیته های مختلف در برگیرنده سایر اقدامات انجام شده است./