به گزارش سرویس فرهنگ و هنر نصر، حدیث اُرسی حکایت غم‌انگیزی دارد، نقش شیشه بر دل چوب این روزها رنگ باخته و چراغ آن تنها در دل چند استادکار و عاشقان رقص نور در دل شیشه سوسو می زند.

به گمانم ارسی ها را می توان بهترین روایت گر تاریخ دانست، چراکه طی قرن گذشته پیچش پرتو خورشید در جدار آن گره از بسیاری از دشواری ها و دلشوره های مردمان صده گذشته گشوده است.

حال که نگاهی به پنجره های اطرافمان می کنیم دیگر خبری از انعکاس نورها بر روی دیوار نیست، یک پنجره کوچک، کرکره ای فشرده و تا چشم به کار می رود بتن...

اُرسی سازی از هنرهایی است که در سال های اخیر رو به فراموشی گذاشته و هنرمندان ارسی‌ساز که تعداد آن ها انگشت شمار است، بیشتر به مرمت در و پنجره‌های قدیمی مشغول هستند، در و پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی در عین حال که حفاظ مناسبی در برابر آفتاب گرم و تابان ایران به حساب می‌ آمد، نور را در رنگ‌های متنوع و متعدد منعکس کرده و جلوه‌ای خاص به تزئینات وابسته به بنا می‌بخشید.

قدیمی‌ترین آثار اُرسی‌سازی در ایران مربوط  به عصر صفویه  بوده که در نقاط مختلف کشور و در بناهای مربوط به این عصر دیده شده است. اُرسی‌سازی پس از تلفیق با هنر قواره‌بری که در عصر قاجار اتفاق ‌افتاد، اوج و عظمتی دو چندان یافت. متاسفانه این گونه هنرها با ورود آهن گستردگی پیشین خود را از دست داد.

منطقه آذربایجان و کهن شهر تبریز که در عصر قاجار شهری ولیعهد نشین بود، خانه های زیبایی داشت که با اُرسی های بزرگ در اتاق های طنبی (شاه نشین) و همچنین سایر نقاط خانه، شکوه و عظمت ویژه ای به خود می گرفت.

چندی پیش، به لطف امکانات فضای مجازی که ارتباط را بین مردم و رسانه ها بیشتر کرده است، صفحه اینستاگرام آژانس خبری، تحلیلی نصر پیامی دریافت کرد که محتوای آن جالب و البته تحسین برانگیز بود، این پیام از فعالیت دو جوان هنرمند خبر می داد که عشق خود را در رگه های اُرسی  خانه های قدیمی تبریز، جاری ساخته بودند.

"سودابه اکبری" و "هادی فیاضی" دو زوج جوان آملی و تبریزی، هنرمندانی بودند که طبق پیام واصله به "نصر" در مجموعه تاریخی دانشکده معماری تبریز به بازآفرینی و ساخت اُرسی های خانه "گوهری و صدقیانی" مشغول هستند، به همین منظور خبرنگار نصر برآن شد تا به دیدار این زوج جوان رفته و گفت و گویی صمیمی با نقشی رنگی بر دل تاریخ داشته باشد.

گفتنی است در ادامه این گزارش، گفت و گو و همچنین فراز و نشیب های موجود در فعالیت هنرمندان اُرسی کار، شرح داده شده است.

 

***

 

*لطفا خودتان را معرفی کرده و مدت زمانی که در تبریز مشغول به فعالیت هنری هستید بفرمایید.

-من سودابه اکبری هستم و در سال 93 در مقطع کارشناسی ارشد دانشکده هنر اسلامی تبریز، رشته ی هنر اسلامی گرایش چوب قبول شدم و پس از اتمام تحصیل خود در این مقطع به کمک اساتید و ریاست این دانشگاه، پس از ارائه طرح های تخصصی ارسی، به همراه همسرم موفق به راه اندازی کارگاه ساخت اُرسی خانه های تاریخی "گوهری و صدقیانی" در مجموعه تاریخی داشنکده معماری تبریز شدیم.

-هادی فیاضی هستم و فعالیت خود با چوب را براساس علاقه شخصی از سال های گذشته آغاز کردم و پس از اتمام تحصیل همسرم و تصمیم به فعالیت او در این مجموعه برای تسریع کارها این پروژه را بصورت مشارکتی آغاز کردیم.

*فعالیت خود در این مجموعه را از کدام خانه تاریخی آغاز کردید؟

-اکبری: ابتدا گره چینی پنجره های دو طرف تالار اصلی ساختمان گوهری را به ما سپردند که در آن طرح ما پنجره های این تالار را به صورت دو طرفه گره چینی کردیم و پس از اتمام آن ساخت اُرسی های خانه "صدقیانی" را آغاز کردیم.

* ترتیب ساخت یک اُرسی به چه شکل است و آیا تمام مراحل ساخت اُرسی ها را در همین کارگاه انجام می دهید؟

-اکبری: بله به غیر از ساخت چارچوب اُرسی ها که به دلیل محدود بودن فضای کارگاه توسط نجار ساخته می شود، تمامی مراحل در این اینجا انجام گرفته و توسط خودمان نیز در ساختمان جای گذاری می شود.

ترتیب کار این حرفه نیز به این شکل است که در وهله اول نقش های درون ارسی به صورت کاملا منحصر بفرد و البته نزدیک به نقوش مندرج در نمونه های زنده تاریخی طراحی شده و پس از دریافت چارچوب اصلی، با اندازه گیری دقیق بر روی کلافه های چوب با استفاده از شابلون های مخصوص پیاده می شود و پس از برش، شکل دهی و روغن کاری که عمدتا روغن مورد استفاده "بزرک" است آماده جاگذاری درون قاب اصلی می شود. البته پیش از جاگذاری شیشه های اُرسی ها که در کارگاه ما بطور متمایزی برش داده می شود درون چوب ها قرار گرفته و به همراه هم در چارچوب اصلی جای می گیرند.

*چه نکته متمایزی بین برش شیشه ارسی کارگاه شما با روند شیشه بری سایر ارسی کاران وجود دارد؟

-فیاضی: استفاده از قالب های مخصوص شیشه های هر اُرسی نکته متمایز فعالیت ما با سایر اُرسی کاران است، با توجه به اینکه شیشه های رنگی این ارسی ها وارداتی و قیمتی هستند به همین منظور برای اینکه حداکثر استفاده را از گوشه گوشه شیشه ها داشته باشیم، قالب های مخصوص هر شکل روی اُرسی را طراحی، بصورت شابلون درآورده و روی ورق شیشه کشیده و برش می زنیم، به این ترتیب هم دورریز کم تری داریم و هم اینکه اگر پس از گذشت مدتی یکی از شیشه های آسیب دیده و شکست، اگر ما هم اینجا نباشیم با استفاده از قالب مخصوص می توانند شیشه را بطور دقیق برش داده و در جای خود جاگذاری کنند.

*شیشه های وارداتی؟ اُرسی کاری هنری ایرانی است که انتظار می رود مصالح لازم آن در ایران موجود و مورد استفاده قرار گیرد.

-اکبری: بله کاملا درست است، این هنر از زمان صفویه تا اوایل پهلوی در ایران رایج بود و شیشه های بکار رفته در سال های مربوط به آن دوران از کیفیت بالایی برخوردار بود، اما متاسفانه شیشه های رنگی موجود در بازار از کیفیت خوبی برخوردار نیستند و به دلیل اینکه کیفیت رنگ شیشه ها در انعکاس درست نور خورشید بسیار حائز اهمیت است، علی رغم میل باطنی تمامی شیشه های بکار رفته از کشورهای مختلف وارد ایران می شود.

* ویژگی های مهم اُرسی ها در چیست؟

-اکبری: در این تکنیک هیچگونه  چسب و میخی به کار برده نمی شود و تمامی اجزا پنجره به صورت نر و ماده به هم دیگر متصل و همین امر سبب بالا رفتن دقت در مراحل ساخت آن می شود.

از دیگر ویژگی های جالب اُرسی ها در خانه های ایران قدیم علاوه بر زیبائی بخشی به خانه، دور شدن برخی از حشرات به سبب انعکاس نورهای مختلف آن بود که هرکدام، از ورود حشرات مختلف جلوگیری می کردند. البته در آن دوران نیز بدلیل پرهزینه بودن این هنر، اُرسی ها بیشتر در خانه های ولیعهد نشین و اغلب اشخاص ثروتمند شهر نصب می شد.

*اُرسی ها نمادی از خانه های اصیل ایرانی است که متاسفانه هیچ نشانی از آن ها در خانه ها و بناهای شهری عصر حاضر دیده نمی شود، به نظر شما ریشه این اتفاق در چیست؟

-فیاضی: واقعیت امر این است که این هنر هزینه بر است و شاید یکی از دلایلی که شهروندان تمایلی به استفاده آن در خانه هایشان ندارند این موضوع باشد، اما متاسفانه این امر در تبریز مشهود تر است، اگر نگاهی بر سایر شهرهای تاریخی کشور داشته باشیم متوجه می شویم که در بافت جدید شهرها المان هایی سنتی و اُرسی وار در معماری خانه ها و سایر بنا ها به کار رفته است اما تبریز که پیش از این باغ شهر نیز نامیده شده بود، مملو از سازه های بتنی شده است و به غیر از منطقه مرکزی شهر سایر مناطق در طرح های مدرن و البته بیگانه غرق شده اند.

اما من معتقدم که می توانیم این هنر را به عنصرها و المان هایی تزئینی در داخل خانه تبدیل کرده و با ساخت آن در ابعاد کوچک به شکل آینه یا پاراوان زیبایی دوچندانی را به خانه هایمان ببخشیم، نکته قابل تاملی که اخیرا با آن مواجه شدیم این است که کشورهای همسایه همچون آذربایجان و ترکیه در اقدامی المان های کوچکی از اُرسی و گره چینی ها را بصورت عمده تولید و به عنوان نماد هنری خود به گردشگران عرضه می کنند... سوالی که در ذهن به وجود می آید این است، چرا ایران در این مباحث همیشه یک قدم عقب تر است؟

*آیا تاکنون نهادهای مرتبط اعم از میراث فرهنگی، شهرداری و سازمان زیباسازی برای بکارگیری نیروهای جوانی مثل شما اقدامی کرده اند؟

-اکبری: نه متاسفانه، تنها نهادی که تاکنون از طرح ها و ساخته های دانشجویان هنر حمایت کرده دانشگاه هنر اسلامی تبریز بوده و با ایجاد فضای کار موجب فعالیت دانشجویانی مثل ما شده است، قطعا اگر اداره کل میراث فرهنگی، شهرداری و زیباسازی با دانشجویان هنر ارتباط برقرار کنند - البته این نکته را هم ذکر کنم که دانشجویان به دفعات به نهاد های مذکور مراجعه کردند اما نتیجه ای نگرفتند- این نهاد ها می توانند با استفاده از خلاقیت های فارغ التحصیلان رشته های هنری و همینطور بهره مندی از تجربه استادکاران المان های سنتی زیبایی را در سطح شهر ایجاد کنند.

یکی از نهادهایی که به عینه خود ما به دفعات به آن مراجعه کردیم میراث فرهنگی استان است که به صورت کتبی نیز درخواست مشارکت با این اداره کل برای مرمت و بازسازی پنجره های خانه های تاریخی در حال مرمت را دادیم اما متاسفانه علی رغم وعده ها، این پروژه ها به صورت گزینشی به افراد خاصی تحویل داده می شوند.  

با این حال معتقدم با ایجاد ارتباط بین جوانان، استادکاران و نهادهای استانی و شهری نه تنها هنرهای سنتی کشور حفظ می شود بلکه بازار کار هنرمندان نیز رونق می یابد البته در این روند خلاقیت هنرمندان هم دخیل است تا بتوانند طرح های متفاوت و در عین حال جذابی را برای ایجاد علاقه مندی مخاطبان خلق کنند.

*ارتباط بین استادکاران حوزه ارسی و گره چینی فعال در تبریز با جوانان به خصوص فارغ التحصیلان این رشته به چه شکل است؟

 -اکبری: ارتباط کاری خوبی ندارند. من و همسرم چندین بار در تبریز اقدام به ارتباط با استادکاران این حوزه برای تبادل تجربه ها کردیم اما با تمایل زیادی برای ایجاد این ارتباط  مواجه نشدیم، شاید بتوان گفت که فعالیت هم نسلان ما برای استادکارانن این حوزه قابل قبول نیست و حتی فعالیت جوانان در این رشته در این شهر را قبول ندارند.

*به نظر شما دلیل عدم برقراری ارتباط استادکاران با نسل جوان چیست؟

-اکبری: شاید یکی از دلایل این مسئله نظر استادکاران بر ترویج این هنر به شکل استاد شاگردی و شفاهی است، چراکه اغلب استادکاران بر این باورند که دانشجویان از تبحر لازم برای بکار گیری در این هنر بهره مند نبوده و شایسته اشتراک گذاری تجربه های چند دهه ای آن ها نیستند.

*این مسئله در حوزه معماری نیز در حال جریان است، به شکلی که در صورت عدم تلفیق تجربه های عملی استادکاران با دانش های روز، شکاف بزرگی بین هنرمندان قدیم و جدید ایجاد می شود، چراکه در صورت عدم حفظ و ثبت تجربه های پیشین، شاکله اصلی هنرهای سنتی از بین رفته وهمینطور در صورت عدم بکارگیری روش های نوین روند حفظ این هنرها دچار تزلزل می شود.

-اکبری: موافقم، در هر دو رشته به جرات میتوانم بگویم که اگر همت دانشگاه هنراسلامی تبریز و البته ریاست این دانشگاه نبود، اقدامات اخیر که موجب بکارگیری جوانان متخصص در این رشته ها شده است نیز اتفاق نمی افتاد، این حرکت که با هدف انحصارزدایی در فعالیت های هنری سنتی است باعث رونق بخشی به بازار کار جوانان و همچنین بهره مندی از توانایی های آن ها شده است.

*علاوه بر اینکه در صورت حمایت نهادهای دولتی می توانید به فعالیت خود ادامه دهید، چه برنامه هایی را برای گسترش حوزه فعالیت خود در نظر گرفته اید؟

-اکبری: در کنار مشارکت با دانشگاه هنراسلامی در ساخت پنجره های دانشکده معماری، اگر حمایت سایر نهادها نیز محقق شود، با به کارگیری نیروی انسانی بیشتر می توانیم پنجره های بسیاری از خانه های تاریخی را بازسازی و مرمت کنیم.

در ارتباط با برنامه های خودمان نیز می توانم به تولید طرح های سنتی ارسی و گره چینی در ابعاد کوچک تر اشاره کنم، با توهج به اینکه این هنر نسبتا هزینه بالایی دارد به همین دلیل برای کاربردی ساختن آن، طرح ها را بصورت وسایل کاربردی همچون آینه و پاراوان کار خواهیم کرد.

شرایط اقتصادی کشور بر تمامی رشته های هنری تاثیر گذار بوده اما به هر حال اشخاصی که بخش عمده درآمد آن ها از فعالیت در حوزه هنری است باید خلاقیت و نوآوری را در روند کاری خود به کار گیرند تا در شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه نیز رشته هنری خود را زنده نگه دارند.

*و سخن آخر شما به عنوان جوانان هنرمند و فعال در حوزه هنر زیبای ارسی سازی...

-اکبری و فیاضی: امیدواریم صدای ما به گوش دوست داران شنوای هنر و میراث فرهنگی این استان برسد.

 

..............................................

گفت و گو از نویده رئوف فرد

...............................................

انتهای پیام/